Guruh 731-19 Talaba F. I. Sh Yigitaliyev Umidjon Oybek o’g’li

Diapazon 
nomeri 
Chastota 
chegaralari 
To‘lqin 
uzunligi 
chegaralari 
Diapazonlar 
nomi 
Diapzonlar 
qisqartma 
nomlari 
№ 4 
3 – 30 kGs 
100 - 10 km 
o‘ta uzun 
to‘lqinlar 
O‘UT 
№ 5 
30 – 300 kGs 
10 - 1 km 
uzun to‘lqinlar 
UT 
№ 6 
300 – 3000 
kGs 
1000 - 100 
metr 
o‘rta to‘lqinlar 
O‘T 
№ 7 
3 – 30 MGs 
100 - 10 
metr 
qisqa to‘lqinlar 
qT 
№ 8 
30 – 300 
MGs 
10 - 1 metr 
metrli to‘lqinlar 
MT 
№ 9 
300– 
3000MGs 
10 - 1 dm 
detsimetrli 
to‘lqinlar 
DT 
№10 
3 – 30 GGs 
10 - 1 sm 
santimetrli 
to‘lqinlar 
ST 
№ 11 
30 – 300 GGs 
10 - 1 mm 
millimetrli 
to‘lqinlar 
MMT 
№ 12 
300 – 3000 
GGs 
1 – 0,05 mm 
detsimillimetrli 
to‘lqinlar 
DMMT 
Radio aloqani xalqaro tartiblanishiga binoan radio chastotalar 9ta diapazonlarga 
bo‘linadi va 4 dan 12 gacha nomerlanadi. N nomerli diapazon pastdan 0,3*10
N
Gs va 
yuqoridan 3*12
N
Gs chastota bilan chegaralangan.
Diapazon 
nomeri 
oshishi bilan uni kengligi (polosasi) kengayishiga e’tibor qaratish lozim, u quydagicha 
bo‘ladi: № 4 uchun 30 – 3 = 27 kGs; № 12 uchun 3000 – 300 = 2700 GGs. 
Yangi radio aloqa liniyasini ochish uchun, har bir alohida holat uchun ma’lum 
talablarni hisobga olgan holda ishchi chastota tanlanadi. 
Xabarni uzatish joyidan qabul qilish joyiga ko‘chirish uchun tanlangan chastota 
ishlatiladi va u tashuvchi chastota deyiladi. 
Radio aloqa deb xabarni simsiz elektron uzatishga aytiladi. Radioni A.S. Popov 
kashf qilgan, u 7 may 1895 yil birinchi radiouzatishni amalga oshirgan. Hozir radio 
orqali kuniga juda katta axborot oqimlari uzatiladi. Kemalar, samolyotlar, 

---

ekspeditsiyalar, qutb stansiyalari bilan bog‘lanish uchun radio aloqani roli juda katta, 
chunki bu obektlar bilan aloqa, faqat radio aloqa orqali amalga oshirish mumkin. 
Radio to‘lqinlarni diapazonlarga ajratish bilan bir qatorda, tarqalish yo‘nalishi 
va yo‘liga bog‘liq ravishda ularni sirt to‘lqinlari (Yer sirti) (1) va maydoniy to‘lqinlarga 
(2) ajratish mumkin (1.1.1-rasm). Sirt to‘lqinlarier yuzi bo‘ylab tarqalib radio 
uzatuvchi qurilmadan qadio qabul qiluvchi qurilmagacha etib boradi. Bunda sirt 
to‘lqinlarini 
atmosferaning 
yuqori 
qatlamlaridan 
akslanishi 
effektidan 
foydalanilmaydi. Maydoniy to‘lqinlar esa er sirti va ionosfera, atmosferaning yuqori 
qatlamidan akslanishi asosida taqraladi. Rasmda tasvirlanganidek maydoniy to‘lqinlar 
Yer yuzasi va atmosferaning yuqori qatlamlaridan askslanib tarqalishi (2) yoki 
ionosferadan akslanib tarqalishi (3) mumkin. 
1.1.1-rasm. Turli to‘lqinlarning tarqalish hususiyatlari 
Shunday tushunchalar borki, radio to‘lqinning to‘lqin uzunligi qanchalik katta 
bo‘lsa, (chastotasi past bo‘lsa) uning tarqalish masofasi shunchalik katta bo‘ladi. 
Bunday to‘lqinlarni Yer sirtidagi tabiiy va sun’iy to‘siqlarni aylanib o‘tish imkoniyati 
shunchalik katta bo‘ladi. Aksincha, to‘lqin uzunligi qanchalik (chastotasi katta) kichiq 
bo‘lsa, tarqalish masofasi shunchalik kichiq bo‘ladi. Shuningdek, radio to‘lqinning 
chastotasi ortgan sari u to‘g‘ri chiziq bo‘ylab tarqala boshlaydi. 
Sirt to‘lqinlariga misol qilib, uzun to‘lqinlarni keltirish mumkin. Ular Yer va suv 
yuzasi bo‘ylab tarqaladi, ionosferaga deyarli yetib bormaydi. Bunday to‘lqinlardan 
asosan dengiz aloqa tizimlarida foydalaniladi. Chunki, bunday sirt to‘lqinlaridan 
foydalangan holda radio aloqa tizim tashkil qilinganda, amaliy jihatidan dengizning 
ixtiyoriy nuqtasida aloqa imkoniy bo‘ladi.
O‘rta to‘lqinlar esa Yer va suv sirti bo‘ylab, shuningdek ionosferadan akslanib 
tarqaladi.
Qisqa to‘lqinlar esa “sakrab” tarqaladi, ya’ni ular Yer sirti va ionosferadan 
davriy ravishda akslanib tarqaladi. Ultraqisqa to‘lqindar va boshqa yuqori chastotali 

---

to‘lqinlar to‘g‘ri chiziqli liniya bo‘ylab tarqaladi. Ular Yer sirti bo‘ylab og‘ib tarqalish 
xususiyatiga ega amas va ular uchun ionosfera qatlami shaffofdir. 
Ultra qisqa to‘lqinlardan bugungi kunda impulsli radiolokatsiya tizimlari, sun’iy 
yo‘ldoshli aloqa tizimlarida qo‘llanilib kelinmoqda. Shuningdek radio releli aloqa 
tizimlarida, Yer usti radio va uyali aloqa tizimlarida, troposferali aloqa tizimlarida 
foydalanilib kelinmoqda. 
Radio lokatsiya tizimlaridan ultra qisqa to‘lqinlardan foydalanishning asosiy 
afzalligi, bunday to‘lqinlar to‘g‘ri chiziqli liniya bo‘ylab tarqalganligi uchun havodagi 
obektning aniq koordinatasini aniqlashga imkon beradi. Sun’iy yo‘ldoshli aloqa 
tizimlarida qo‘llanilishining asosiy sabablaridan biri atmosferaning yuqori qatlami 
UKV diapazonidagi radio to‘lqinlar uchun shaffof xisoblanadi va bunday diapazondagi 
radio to‘lqinlar bu qatlamlarni ortiqcha yo‘qotishlarsiz kesib o‘tishi mumkin. Bugungi 
kunda Yer usti radio aloqa tizimlarida, uyali aloqa tizimlari va televideniya tizimlarida 
qo‘llanilishining asosiy sababi radio to‘lqinning chastotasi qanchalik yuqori bo‘lsa ular 
yordamida keng polosali aloqa kanallarini xosil qilish imkoniyati ortadi va radio aloqa 
tizimi orqali uzatiluvchi xizmatlarning sifati ortadi.