H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»

Maktab yoshidagi o‘quvchilarning kun tartibi:
O‘quvchilarning uzoq vaqt davomida ish qobiliyati va
nerv sistemasi qo‘zg‘alishini yuqori darajada saqlashda kun
davomida mehnat va dam olish vaqtining to‘g‘ri taqsimlanishini
ta’minlashda oqilona tashkil etilgan kun tartibi katta ahamiyatga
ega.
Maktab o‘quvchilarining kun tartibini tuzishda nerv
sistemasining funksional biologik ritmi asos qilib olinadi.
Ko‘pchilik sog‘lom bolalarda bosh miya yarim sharlari
qo‘zg‘alishining yuqori ko‘rsatkichlari ertalabgi va kunduzgi
soatlarda,uning pasayishi esa kechki soatlarda kuzatiladi.
Kuzatishlar o‘quvchilarning ish qobiliyatlari ko‘rsakichlari
o‘zgarishining, yani kun davomida bu ko‘rsatkichning 2 marta
ortishini (1-si soat 8 dan 12gacha, 2-si 16 dan 18 gacha bo‘lishini)
aniqlanadi. Ish qobiliyatining birinchi ko‘tarilishi ikkinchisiga
nisbatan yuqori va davomliroq bo‘ladi. Lekin hamma bolalarda

---

215
ham yuqori bioritmik holat shu oraliqda bo‘ladi. Masalan, kichik

maktab­yoshidagi­bolalarning­fiziologik­funksiyalarining­davriy­
o‘zgarishini maxsus tatbiq qilish ularni turli xarakterdagi bioritm
guruhlariga ajratishga imkon beradi.Birinchi guruhni kun
mobaynidagi­fiziologik­ko‘rsatkichlari­2­marta­ortishi­kuzatilgan­
bolalar, ikkinchi guruhni esa funksional ko‘rsatkichlari kunning
o‘rtacha 1 marta ko‘tariladigan bolalar tashkil etadi.
Uchinchi guruhga yuqori funksional qo‘zg‘alishga ega
bo‘lgan bolalar to‘rtinchi guruhga fiziologik ko‘rsatkichlar
inert bo‘lgan bolalar, beshinchi guruhga esa bu ko‘rsatkichlar
noto‘g‘ri ko‘rinishga ega bo‘lgan bolalar kiradi.
O‘quvchilarning kun tartibini organizm fiziologik
funksiyalarining tabiiy ortishi va pasayishi davrlariga mos
kelgan ravishda tuzish lozim.
U quyidagi tarkibiy qismlarni :
1. Maktab va uydagi o‘quv mashg‘ulotlarini;
2. Ko‘proq ochiq havoda dam olishi;
3. Muntazam va to‘laqonli ovqatlanish;
4. Gigiyenik jihatidan to‘laqonli uyqu;
5. O‘z xohshiga qarab tanlangan mashg‘ulotlarga (badiiy
kitob o‘qish, musiqa bilan shug‘ullanish, rasm solish va
boshqalar) ham vaqt ajratishni o‘z ishiga oladi.
O‘quv mashg‘ulotlari maktab o‘quv ishlari rejasi asosida
tuziladi.­Masalan,­boshlang‘ich­(1-4)­sinflarga­kunda­4-5­soat­
dars­va­yuqori­(5-11)­sinflarga­5-6­soat­dars­belgilanadi
Uyda dars tayyorlash o‘quv-tarbiya jarayonida mustaqil
ishlarning muhim qismidir. U tushlik va dam olishdan so‘ng bosh
miya hamda organizmning barcha sistemalarning funksional
faoliyati yuqori bo‘lgan vaqtda bajarilishi lozim. Uy vazifalarini
maktabdan keliboq bajarish kerak emas. Tushlik qilish, so‘ng
toza havoda hordiq chiqarish va shundan keyin uy vazifasini

---

216
bajarish maqsadga muvofiq. Ikkinchi smenada o‘qiydigan

o‘quvchi darsni ertalab nonushtadan keyin bajarishi lozim.