H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»
Korxona changi ta’sirida kelib chiqadigan kasalliklar
Download 485.49 Kb.
|
Hamshiralik ishi-www.hozir.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- Pnevmokonioz patogenezi.
|
Korxona changi ta’sirida kelib chiqadigan kasalliklar
– pnevmokoniozlar. Pnevmokonioz eng ko‘p tarqalgan kasb kasalliklaridanbiribo‘lib,fibrogenta’siribo‘lganchanglarning 142
hosil bo‘ladi. „Pnevmokonioz“ atamasi tibbiyotga 1866-yili Senker to monidan kiri tilgan (yunoncha: „pnevmon“ – o‘pka, „konis“ – chang ma’nosini anglatadi). Shundan buyon bir necha yil davomida har qanday chang sharoitida ishlagan va patologoanatomik o‘zgarishlari qanday bo‘lishiga qaramay kasallikni pnevmokonioz deb atash tavsiya etilgan. Pnevmokonioz kelib chiqishiga ko‘ra 6 guruhga bo‘linadi: 1) silikoz – kremniy (II) oksidi ta’sirida; 2) silikatoz – kremniy kislotasi tuzlarining changi ta’sirida; 3) karbokonioz – tarkibida uglerod bo‘lgan (antrokoz – ko‘mir,gravitoz–grafit)changlarta’sirida; 4) metallokonioz – metall changlari ta’sirida, metall nomi bilan bog‘liq (berillioz, aluminoz, baritoz); 5) bissinoz – organik changlar ta’sirida: un – amiloz, tama- ki – tabakoz, paxta – bissinoz. 6) siderosilikoz, antrakosilikoz – aralash changlar ta’sirida. Pnevmokonioz patogenezi. Pnevmokonioz turlari ichida sili koz patogenezi yaxshi o‘rganilgan. Silikoz patogenezining tekshirilishida dastlab, ikki bosqich qayd qilingan. Birinchi bos- qich –fizikvakimyoviyxususiyatlarinihisobgaolganholda changning ta’sir qilish jarayo nini aniqlash. Ikkinchi bosqich o‘pkada qo‘shuvchi to‘qimalardan hosil bo‘lgan patologik flbrozninghosilbo‘lishjarayoninianiqlashdaniborat.Chang ta’siridahosilbo‘lganflbrozningpatogenezini,kasallikning kelib chiqish sabablarini aniqlash, davolashda patogenetik usullarni qo‘llashga imkon tug‘diradi. Pnevmokoniozning eng ko‘p uchraydigan va og‘ir turi silikoz hisob lanadi. Silikoz kremniy (II) oksid (qum, tuproq changi) uzoq vaqt davomida organizmga nafas bilan tushib turganda paydo bo‘ladigan kasallikdir. Bu kasallikda o‘pka chandiq bo‘lib 143
quyuv chilarda, toshtaroshlarda, shishataroshlarda, quymalar- ni qum bilan tozalovchi ishchilarda, shuningdek, o‘tga chidam- li moddalarni (dinas va shamot) ishlab chiqaruvchi ishchilar- da uchraydi. Nafas olayotgan paytda burun shilliq pardasi tutib qololmagan chang o‘pkaga tushib kasallik qo‘zg‘atadi. Tarkibida 10 foizdan ortiq kremniy (II) oksid bo‘lgan changlar silikoz kasalligining sababchisidir. Korxona sharoitida silikoz 0,01–5 nm diametrli chang zarrachalari bor joylarda uzoq muddat ishlaganda paydo bo‘ladi. Silikoz asta- sekin rivojlanadigan surun kali kasb kasalligi hisoblanadi. Silikoz boshlanishida aniq belgi bo‘lmaydi. Ma’lumki, qum, tuproq changining o‘pkaga kirishi ishchilarda turlicha kechadi. Ba’zi kishilar qisqa muddat ichida silikoz kasalligiga chalinib qoladilar. Ba’zilar uzoq muddat ishla ganda, ya’ni 6–10 yildan so‘ng kasal bo‘ladilar. Kasallik darajasi kremniy (II) oksidining miqdoriga, ishchining asab faoliyatiga va jismoniy holatiga bog‘liq. Silikoz nafas a’zolarida og‘ir sklerotik o‘zgarishlar bilan namoyon bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda asab, limfa, yurak- qon tomir tizimida, me’da va ichakda hamda boshqa a’zolarda kuzatiladi. Silikozda bronxlarning elastikligi pasayadi, ba’zi hollarda spazma shishi kuzatiladi. Silikozga aniq tashxis rentgenogramma belgilariga qarab qo‘yiladi. Bu o‘zgarishlarga qarab silikoz uchta bosqichga bo‘linadi: 1-bosqichda – rentgenogrammada o‘pkada tomirlar – bronxlar o‘zgarishlarga uchraganligi, bronxlarning ikkiga bo‘lingan qismi kengaygani, o‘pkada 1 mm hajmli (ko‘z bilan ajratib olish qiyin) tugunchalar borligi kuzatiladi. Bu davrda bemor ko‘krak qisishi, og‘riq, ish davomida hansirash, balg‘amsiz quruq yo‘taldan shi- koyatqiladi.Tekshirishlardao‘pkachetlaridaemfizema,bronxit alomati, jismoniy ishdan keyin ba’zan o‘pkada va yurak sohasida funksio nal o‘zgarishlarni kuzatish mumkin. 144
gan bo‘ladi. O‘pka parenximasida diffuz o‘zgarish sezilar- li darajada, qon tomir va bronxlar deformatsiyasi rivojlangan bo‘ladi. O‘pka sathiga sochib tashlangandek, diametri 2–4 mm litugunchalarko‘rinibturadi.Emfizemarivojlanganbo‘ladi. Bu bosqichda bemor o‘pka dagi og‘riq, ish boshlanishi bilan nafas qisishi, balg‘amli yo‘taldan shi koyat qiladi. Rivojlan- ganemfizemayokiikkitomonlamafibroz,plevrit,yurak-o‘pka yetishmovchiligi kasallik boshlanishi dav ri ning aniq belgilari- dir. O‘pka hajmi kengayadi, daqiqali hajmi ortadi. 3-bosqichda – o‘pkadagi tugunchalar miqdori va hajmi ortadi, kichik tugunchalar bir-biriga qo‘shilib kattaroq tuguncha (o‘smaga o‘xshash) hosil qiladi. Emfizema rivojlanadi, o‘pkaning deyarli hamma sohasini egallaydi. Bemor oddiy holatda ham nafas qisishi, qattiq balg‘amli yo‘tal, uyqusizlikdan shikoyat qiladi. Lablari ning ko‘kargani kuzatiladi. O‘pka sathida emfizemalaralomatibilano‘pkaningkattalashganianiqlanadi. Bu bosqichda o‘pka-yurak (kor pulmonali) yetishmovchiligi va qon aylanishining buzi lishi I–III darajaga yetadi. Ko‘pincha, silikozga o‘pka sili kasalligining og‘ir turi qo‘shiladi. Bemor ish qobiliyatini butunlay yo‘qotadi. Silikoz bilan kasallanib o‘lgan bemorlarning organlari patologik jihat- dan tekshirilganda oshqozonda, ichaklarda, limfa tugunlarida silikotik tugunlar borligi aniqlanadi. Download 485.49 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|