Jamiyat qoidalari ham hohishga ko‘ra bo‘lmasligi kerak. Odamlarni aldab
yuradigan savdogar, taksichilar ham ishdan man qilinadi. Uni ishdan man
qilish unga zarar bo ‘ladi, lekin uni keltiradigan zarari omma, halqqa bo
‘ladi. Suniy tarzda narxlarni oshirish ham mumkun emas. Odamlar kelib
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga bizga narxlarni belgilab bering
deganda, u zot narxni Alloh belgilaydi, deganlar. Ya’ni narx tabiiy bo‘lishi
kerak, shunda iqtisod rivojlanadi, narxlar suniylashsa bir toifani qo‘liga
mol-mulk o‘tib, boshqa tomon qashshoqlashib ketadi. Birovning devori
qiyshaygan holda yiqilib tushib odamlarga talofat yetkazish xafi bo‘lgani
uchun, birovning mulki bo‘lsa ham buzib tashlanadi, agar mulk egasini
qayta qurishga imkoni bo ‘lmasa.
Oltinchi qoida, fasodni qaytarish manfaatni jalb qilishda ustun turadi
ya’ni zararni daf qilish manfaatni jalb qilishdan ustun turadi. Masalan bir
joyda zarar bor va manfaatni ham jalb qilish kerak, oldin zarar bartaraf
58
etiladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam “Qaytarganimdan qaytinglar,
buyurganimda qo‘ldan kelgancha qilinglar” deganlar. Bu yerda qo‘ldan
kelgancha qaytinglar degan gap yo‘q, ammo buyuruqda bor. Sababi
manfaatni jalb qilishdan, zararni daf qilish ustun bo‘lgani. Masalan, harom
qilingan ichimlik, mahsulotlarni sotadigan do ‘kon, savdogarlarni ishiga
yo‘l qo‘yilmaydi. U ham o ‘shani sotib olgani uchun zarari o‘ziga bo‘ladi,
lekin u o‘sha harom qilingan narsani sotsa undan omma, halq zarar
ko‘radi. Baland uy qurgan odam qo ‘shnini uyiga derazasini qaratib qursa
unga shamol kelib turish manfaati bor, lekin qo‘shnini mahramiga nazari
Do'stlaringiz bilan baham: |
