Hakamlik sudlari to'g'risida

27-modda. Ariza berish tili


Agar hakamlik sudining taraflari tomonidan boshqacha kelishilmagan boʻlsa, ariza davlat tilida oʻtkaziladi.
Hakamlik sudi hujjatlarni va boshqa materiallarni hakamlik sudining tiliga tarjima qilishni talab qilishi mumkin.
Arizachining tilida bo'lmagan hujjatlar va boshqa materiallarni taqdim etuvchi hakamlik sudloviga taraf ularning tarjimasini ta'minlaydi.

Konstitutsiyaning 115-moddasi va ushbu Qonunning 27-moddasiga muvofiq, arbitraj sudida sud ishlarini yuritish davlat tilida olib boriladi. Ish yuritish olib boriladigan tilni bilmaydigan ishda ishtirok etuvchi shaxslarga ish materiallari bilan toʻliq tanishish, tergovchi orqali sud harakatlarida ishtirok etish va arbitraj tribunalida oʻz ona tilida soʻzlashish huquqi kafolatlanadi.

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-moddasining birinchi qismida O'zbekiston Respublikasining davlat tili o'zbek tili ekanligi to'g'risidagi qoida belgilab qo'yilgan. Bu esa, boshqa qoidalar mavjud bo'lmaganda, hakamlik tili o'zbek tili bo'ladi, degan umumiy tasavvurga olib keldi. Biroq, bu qoida mutlaq emas. Agar tomonlar arbitraj boshqa tilda o'tkazilishiga rozi bo'lishsa, bu ushbu qoidaning ta'siridan o'tadi. Shunday qilib, arbitraj tiliga oid qoida bir xil bo'lib, ya'ni tomonlarga o'zgarish huquqini beradi, o'z xohishiga ko'ra, arbitraj tili to'g'risidagi qoida.
Ko'pgina huquqshunoslar ushbu qoida haqida tanqidiy fikrlar bildirishgan, chunki ko'plab zamonaviy tillar arbitraj tribunalining tarjima bilan katta va ba'zan yechilmas qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Misollar arbitraj tribunali malakali tarjimonni topishdan kelib chiqadigan qiyinchiliklarga duch keladigan joyda berilgan, masalan, daniyaliklardan. O'zbekiston uchun kam uchraydigan tillardan malakali tarjimonlarni qidirish bilan bog'liq bunday holatlar arbitraj amaliyotida ro'y berishi mumkin bo'lsa-da, istisno hisoblanadi. Shuning uchun ularni optimal tartibga solish uchun ularni e'tiborsiz qoldirish mumkin. Umuman olganda, tomonlarga arbitraj tilini mustaqil ravishda tanlash huquqini berish demokratik qoidadir, bundan tashqari u qiziqqan tomonlarning ehtiyojlarini hisobga oladi.
Bu qoida arbitraj sudi yigʻilishida arbitraj ishining ishtirokchisiga oʻz ona tilida soʻzlashish, shuningdek, oʻz ona tilida zarur materiallarni taqdim etish taqiqlanishini anglatmaydi. Har qanday tilda so'zlashish huquqiga ega bo'lgan taraf ariza berish tilida bo'lmagan hujjatlar va boshqa materiallarni taqdim etishi shart ushbu hujjatlarning tarjimasini taqdim etishi shart.
Qonunda taqdim etilgan tarjimaning qanday sertifikatlanishi belgilanmagan. Tabiiyki, afzal ko'rilgan shakl tarjimani notarial tasdiqlash shaklidir. Biroq, bu pul o'tkazmasini sertifikatlashning boshqa shakllari imkonsiz degani emas. Masalan, tarjimaning tergov ishlarini olib borayotgan arizachilarga tanish bo'lgan va ularga ishonchli bo'lgan tergovchi tomonidan tasdiqlanganligi arbitraj uchun ruxsat berilganga o'xshaydi. Unga sud jarayoni ishtirokchilari ham ishonadi.
Qonunda ariza berish tilida soʻzlashmaydigan shaxslarning huquqlarini taʼminlash maqsadida tergovchini jalb qilish tartibi tartibga solinmagan. Biroq, ushbu protsedura San'atning ikkinchi qismida o'rnatilgan norma kontekstida amalga oshirilishi aniq. Qonunning 27-moddasi. Tarjimani ta'minlash va tarjimonni arbitraj sud jarayonida ishtirok etish uchun jalb qilish yukiga ega bo'lgan tarjimaga qiziqqan tomondir. Arbitraj sud jarayonida talqinni tashkil qilishda, uncitRAL ning Arbitraj tashkiloti haqidagi sharhiga murojaat qilish foydali bo'ladi, unda inter alia, og'zaki bayonotlar uchun tarjima qilishning mumkin bo'lgan ehtiyojlarini qondirish bo'yicha tavsiyalar mavjud edi. Ayniqsa, Sharhda aytilishicha, agar ogʻzaki tergov jarayonida talqin talab qilinsa, talqin bir vaqtning oʻzida yoki ketma-ket boʻlishi kerakmi yoki yoʻqmi, uni taʼminlash masʼuliyati partiyaga yoki arbitraj tribunaliga tegishli boʻlishi kerakmi, deb oʻylab koʻrish foydali.
Arbitraj sudlari ushbu bo'shliqni o'zlarining tartib qoidalarida to'ldiradilar.
Tarafning ish yuritish toʻgʻrisidagi arizani yuritish tili boʻlmagan tilda taqdim etish huquqi arbitraj tribunalining bunday materiallarni qabul qilish majburiyatiga toʻgʻri keladi. Biroq, bu holatda arbitraj tribunali ham bunday hujjatlarni taqdim etayotgan tarafdan ularni arbitraj ishlarining tiliga oʻtkazishni talab qilish huquqiga ega.
Arbitraj tili bo'yicha qoidalarning buzilishi arbitraj tribunali qarorining vakolatli davlat sudi tomonidan bekor qilinishiga yoki vakolatli davlat sudi tomonidan hakamlik sudi qarorini ijro etish uchun ijro etish to'g'risidagi yozuvni berish rad etilishiga sabab bo'lishi mumkin. Buning asosi qiziqqan tarafning asosiy protsessual huquqlarining buzilishi va shu sababli uning sud himoyasi huquqining buzilishi boʻladi, buning natijasida u oʻz tushuntirishlarini arbitraj sudiga taqdim eta olmadi (Qonunning 47-moddasi ikkinchi qismining toʻrtinchi qismi).
Arbitraj tili boʻyicha qoidalarni amalga oshirish chogʻida iqtisodiy va fuqarolik ishlarida tildan foydalanish qoidalarini eʼtibordan chetda qoldirib boʻlmaydi. Buning sababi shundaki, hakamlik sudining qaroriga nisbatan apellyatsiya shikoyati berilgan taqdirda yoki hakamlik sudining hal qiluv qarorini ijro etish to'g'risida majburiy buyruq chiqarish to'g'risida ariza berilgan taqdirda, vakolatli Davlat sudida tegishli choralar ushbu qoidalarga muvofiq o'tkaziladi. Amalda bu shuni anglatadiki, agar arbitraj ishlari davlat tilida boʻlmagan hujjatlar yordamida amalga oshirilgan boʻlsa ham, u holda tegishli hujjatlar vakolatli davlat sudi tomonidan qabul qilinganda, ularga davlat tiliga notarial tasdiqlangan tarjima qoʻshilishi lozim. Masalan, arbitraj shartnomasi qozoq tilida tuzilib, qozoq tilida soʻzlashuvchi hakamlardan iborat arbitraj sudi taqdim etilgan hujjatdan mamnun boʻlib, uning asosida oʻz kompetentligini aniqlagan. Shuningdek, ishda ishtirok etayotgan shaxslarning arizani Davlat oʻzbek tiliga tarjima qilish boʻyicha murojaatlari ham boʻlmagan. Biroq, arbitraj tribunalining qarori barbod bo'lgan yoki ijrochini rasmiylashtirish zarur bo'lib qolgan taqdirda Tegishli arbitraj shartnomasi vakolatli davlat sudiga davlat tilida notarial tasdiqlangan nusxasi bilan birgalikda yuborilishi kerak. Bu, xususan, fuqarolik protsessual va iqtisodiy protsessual qonunchilik me'yorlaridan kelib chiqib, arbitraj tribunali qarorini bekor qilish uchun ariza va arbitraj tribunali qaror ijrosini ta'minlash uchun majburiy buyrug'ini berish uchun ariza, bundan tashqari, arbitraj ishlari bo'yicha dastlabki kelishuv yoki davlat tilida uning tegishli tasdiqlangan nusxasi bilan birga bo'lishi kerak. Aks holda vakolatli Davlat sudi oʻziga yuklatilgan funktsiyalarni bajara olmaydi va ishni koʻrib chiqqan arbitraj tribunalining kompetentligini ushbu arbitraj shartnomasi asosida belgilaydi. Ushbu qoidaga rioya qilmaslik arizani harakatsiz qoldirish yoki uni taqdim etgan shaxsga qaytarish uchun asos bo'ladi.