Hakamlik sudlari to'g'risida

29-modda. Bayonot


Daʼvogar oʻz daʼvo arizasini yozma ravishda arbitraj tribunaliga taqdim etilgan daʼvo bayonnomasida bayon qiladi. Daʼvo arizasining nusxasi sudlanuvchiga yuboriladi.
Da'vo bayonida quyidagilar ko'rsatilishi lozim:
da'vo arizasi berilgan sana;
yuridik shaxslarning ismlari va joylashgan joylari (pochta manzillari), ularning familiyalari, ismlari, patronikasi, hakamlik sudining taraflari bo'lgan shaxslarning yashash joylari;
da'vogarning da'vo arizalari;
da'vogar o'z da'volarini asoslaydigan holatlar;
da'volar asosini tasdiqlovchi dalillar;
daʼvo bahosi;
da'vo bayoniga ilova qilingan hujjatlar ro'yxati.
Daʼvo bayonnomasi daʼvogar yoki uning vakili tomonidan imzolanishi kerak. Agar da'vo arizasi da'vogarning vakili tomonidan imzolangan bo'lsa, vakilning vakolatlarini tasdiqlovchi advokat yoki boshqa hujjat da'vo arizasiga ilova qilinishi kerak.

Biz allaqachon ta'kidladikki, hakamlik sudlarida protseduralar da'vo arizasini topshirish bilan emas, balki tomonlar tomonidan hakamlarni tanlash bilan boshlanishi mumkin. Shunday qilib, hakamlik sudlarida da'vo arizasini topshirish har doim ham jarayonning boshlang'ich nuqtasi bo'lishi shart emas. Bu holat arbitrajni fuqarolik ishlaridan juda sezilarli darajada ajratib turadi.

Da'vo bayoni – da'vo mazmunini ifoda etishning tashqi shakli. Qonunda daʼvo arizasining bayon etilishiga doir ayrim talablar belgilangan boʻlib, unga rioya qilinishi lozim. Da'vo bayonining shakli yozma shaklda bo'lishi kerak. Da'vo arizasi va da'vo shakli va mazmuni sifatida bog'liq. Shu munosabat bilan shuni alohida ta'kidlash lozimki, da'vo arizasini harakat shakli sifatida bayon etishdan maqsad sud va sudlanuvchining o'ng yoki qonuniy manfaatni himoya qilish uchun sudga murojaat qilgan da'vosining asl mohiyatini e'tiborga olishdir.
Oʻz navbatida, daʼvo daʼvo bayonida ham oʻz aksini topgan boʻlishi kerak boʻlgan ayrim huquqiy ahamiyatga ega elementlar toʻplamidan iborat. Ushbu elementlarning umumiyligi sub'ekt, da'voning asosi va da'vo taraflarining ko'rsatkichidan iborat. Daʼvo arizasining nusxasi sudlanuvchiga berilishi kerak. Biroq daʼvo arizasining nusxasini ayblanuvchiga kim yuborishga majbur, degan savol javobsiz qoldiriladi. Qonun chiqaruvchi uni arbitraj qoidalarida hal qilish imkoniyatini berdi. Doimiy arbitraj sudlari qoidalarining tahlili shuni koʻrsatadiki, daʼvo arizasining nusxasi daʼvogar tomonidan daʼvogarga yuborilmagan boʻlsa, ushbu vazifani sud ijrochi kotibi bajaradi. Biroq, Qonun da'vogarning da'vo arizasining nusxasini sudlanuvchiga yuborish va uning tegishli dalillarini hakamlik sudiga berilgan da'vo arizasiga ilova qilish majburiyatini hakamlik sudida tasdiqlashni majburiy qilib qo'yadi. Masalan, CIPPdagi Hakamlik sudining qoidalariga ko'ra, da'vogar da'vo arizasi va hujjatlarning nusxalarini sudlanuvchining o'ziga yuborishi yoki unga hakamlik sudi kotibiyatidan o'tishi kerak (CIPP arbitraj sudi qoidalarining 22-moddasi, 26-moddasi).
SHuningdek, vaqtinchalik arbitraj tribunalining qoidalari ham ushbu masalani hal qilishi mumkin. Bu borada maxsus koʻrsatmalar boʻlmaganda daʼvo arizasining nusxasini ayblanuvchiga yuborish majburiyati arbitraj tribunali zimmasida boʻladi. Ushbu qoidaga rioya qilish majburiydir, chunki u javobgarning protsessual huquqlarini ta'minlash va unga arbitrajga tayyorgarlik ko'rish imkoniyatini beradi.
Talabnomaning ko'rsatilishi munosabati bilan uning majburiy talablariga talablar qo'yiladi. Ushbu talablar hal etish uchun arbitraj sudiga koʻrsatilgan nizoning individuallashtirilishini, uning daʼvo asosida koʻrib chiqiladigan ish bilan bogʻliqligini aniqlash imkoniyatini beradi.
Da'vo arizasini imzolash maxsus vakolatli organdir. Bu shuni anglatadiki, da'vo bayoni da'vogarning o'zi tomonidan, ya'ni qonun yoki tarkibiy hujjatlar tufayli uni imzolash huquqiga ega bo'lgan shaxs tomonidan imzolanishi kerak. Agar daʼvo arizasi bilan arbitraj sudiga murojaat qilgan yuridik shaxs kollegial organ rahbarlik qilsa, u holda daʼvo arizasini imzolagan shaxsning vakolatlarini tasdiqlovchi hujjat daʼvo bayoniga ilova qilinishi kerak. Bunday hujjat tegishli qaror qabul qilingan kollegial organ yig'ilishining daqiqalari bo'lishi mumkin. Da'vo arizasi da'vogarning vakili tomonidan imzolangan taqdirda, vakilning tegishli vakolati оговорено в доверенности, оформленной надлежащим образом. При этом доверенность должна быть приложена к исковому заявлению в качестве обязательного документа.
Da'vo arizasi da'vo arizasining sanasini ko'rsatishi kerak. Buni, ehtimol, da'vo arizasini imzolash sanasi deb tushunish kerak. Da'vo arizasining tafsilotlariga qo'yiladigan ushbu talab protsessual shartlarni hisoblash uchun muhim bo'lgan imzolash sanasi emas, balki tegishli hujjatni hakamlik sudiga taqdim etish sanasi.
Da'vo arizasining majburiy talabi - hakamlik sudining taraflari bo'lgan tashkilotlarning nomi va joylashgan manzili ko'rsatilishi; familiyalar, ism-shariflar, patronika, tug'ilgan sana va joy, yashash joyi, shuningdek, hakamlik sudining taraflari bo'lgan fuqarolar-tadbirkorlar va fuqarolarning ish joylari. Tashkilotning nomi uning tashkiliy-huquqiy shakli ko'rsatkichini ham o'z ichiga olishi kerak. Tashkilotning joylashgan joyi uning tarkibiy hujjatlarida keltirilgan ma'lumotlarga, shu tashkilot bilan imzolangan shartnomalarga muvofiq ko'rsatilishi kerak. Da'voni ko'rib chiqish tartibini tezlashtirish uchun da'vogar ega bo'lgan tashkilotning haqiqiy joylashgan joyi to'g'risidagi ma'lumotlarni ko'rsatish tavsiya etiladi. Bu ma'lumotlarning barchasi da'vogar bilan substantsiyaviy munosabatlarning ishtirokchisi va shu sababli da'vogar sifatida arbitraj jarayoni ishtirokchisi sifatida partiyani individuallashtirish imkonini beradi. Biroq, sudlanuvchi to'g'risida ma'lumot topishga urinish da'vogar uchun juda qiyin bo'lishi mumkin, bu esa hakamlik sudlari boshlanishiga to'sqinlik qilishi mumkin. Bu borada, masalan, javobgarning ish joyi oʻrnatmagan yagona asosda arbitraj ishlarini boshlashni rad etish toʻgʻri emas. Shu sababli, sudlanuvchining ish joyi, tug'ilgan sanasi va ish joyi to'g'risidagi da'vo ma'lumotlarini oshkor qilmaslik hakamlik sudlov ishlarini boshlashga to'sqinlik qilmasligi kerak. Ushbu ma'lumotni, agar kerak bo'lsa, boshlangan arbitraj ishlari doirasida ham olish mumkin.
Daʼvo arizasi daʼvoning subʼekti deb yuritiladigan daʼvogarning daʼvolarini bayon qilishi kerak. Daʼvogarning daʼvolari daʼvo arizasining asosiy qismi hisoblanadi. Arbitraj jarayonining rivojlanishi va oqibatlari, asosan, da'vogarning qanoatlantirilishi haqidagi da'volarni shakllantirishning aniqligiga bog'liq. Daʼvo arizasi daʼvogarning daʼvogarga nisbatan oʻsha daʼvolarini bayon qilishi, bunda daʼvogar tomonidan nima sodir etilishi yoki nimadan voz kechishi lozimligi aniqlanishi lozim; agar da'vogarning huquqi barbod bo'lsa, u holda da'vogar qaysi huquqiy munosabatni tasdiqlashni talab qilishi to'g'risidagi da'volar bildirilishi kerak; qaysi huquqiy aloqalarni talab qilishini o'zgartirish yoki bekor qilish. Da'vogarning sudlanuvchiga nisbatan aniq da'vosi to'g'risidagi da'vo arizasida yo'qligi ishni ko'rib chiqish va hakamlik sudining vakolatlari to'g'risida qaror qabul qilishni imkonsiz qilib qo'yadi va sud jarayonini boshlashdan bosh tortishni nazarda tutishi kerak.
Qonunda daʼvo arizasi bayoniga qoʻyiladigan talablar bajarilmagan holatlar uchun huquqiy oqibatlar oʻrnatilmaydi. Biroq, bular arbitraj qoidalari bilan o'rnatilishi mumkin. Masalan, doimiy hakamlik sudining qoidalari, da'vo arizasida kamchiliklar mavjud bo'lgan hollarda, hakamlik sudining ijrochi kotibi bunday kamchiliklarni bartaraf etish uchun vaqt ajratishi mumkin. Ushbu kamchiliklar bartaraf etilmaguncha, ish harakatsiz qoladi. Kamchiliklar oʻrnatilgan muddat ichida bartaraf etilmagan taqdirda daʼvo arizasi daʼvogarga qaytariladi.
Daʼvo arizasida daʼvogar oʻz daʼvolarini asoslash holatlari koʻrsatilishi shart. Da'vogarning da'vogarga qarshi da'volarni qo'llab-quvvatlash uchun nazarda tutgan holatlari odatda protsessual fanlar bo'yicha da'voning asosi deb ataladi. Da'vo asosi uning zarur elementlaridan biridir.
Da'voning asosi qonuniy faktlar to'plamini, da'vogarning da'voni bog'laydigan faktli holatlarni anglatadi; da'voning huquqiy asosi da'vogarning da'volarini qo'llab-quvvatlash maqsadida ko'rsatilgan qonun hujjatlari va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning ko'rsatkichidir.
Daʼvogar oʻz daʼvolarini asoslab beradigan holatlarni aniqlash dalillar mavzusini belgilovchi huquqiy faktlar doirasini aniqlashga qisqartiriladi. Dalillar mavzusining belgilanishi jarayonning rivojlanishi yo'nalishi uchun nihoyatda muhimdir.
Qonun arbitraj tribunaliga qoʻyilgan daʼvolarning bir bayonotida bir nechta daʼvolar kombinatsiyasi masalasini ochiq-oydin tartibga solmaydi. Xalqaro tijorat arbitraj sohasidagi arbitraj amaliyoti ushbu muassasani idrok etadi va nizolarni hal qilishda undan foydalanishga imkon beradi. O'zbekiston Respublikasi advokatlari va hakamlik sudlari doimiy hakamlik sudlari qoidalarida da'volarni birlashtirish va ajratish bilan bog'liq asosiy protsessual masalalarni tartibga solish zarurati to'g'risida takliflar kiritishdi.
Biroq, da'vogar bir nechta da'volarni bir da'vo arizasida birlashtirishga haqli bo'lgan ko'rinadi. Ushbu xulosaning asosi San'atning uchinchi qismining tamoyillaridir. Qonunning 39-moddasi, unga ko'ra qarorning operativ qismida har bir da'voni qanoatlantirish yoki qondirishdan bosh tortish to'g'risidagi arbitraj tribunalning xulosalari bo'lishi kerak. Xuddi shu narsa bilvosita San'atning mazmunidan kelib chiqqan holda. Qonunning 40. Unda arbitraj ishlarda taʼkidlangan, ammo mukofotda aks etmaydigan daʼvolar boʻyicha arbitraj tribunali tomonidan qoʻshimcha mukofot berilishi mumkinligi koʻrsatilgan. Shunday qilib, yuqoridagi qoidalarning mazmunidan kelib chiqib, qonun chiqaruvchi bir arbitraj jarayonida bir nechta da'volarni ko'rib chiqish imkoniyatini beradi.
Biroq bunday huquq quyidagi shartlar asosida amalga oshirilishi mumkin: Avvalo, bir nechta da'volarni bir vaqtning o'zida taqdim etish imkoniyati tomonlar tomonidan ushbu tub da'volar bo'yicha hakamlik shartnomasi tuzilganligi bilan bog'liq bo'lishi kerak. Bundan tashqari, bir da'vo arizasida bir nechta da'volarning kombinatsiyasi faqat ushbu da'volar o'zaro bog'liq bo'lgan taqdirdagina mumkin bo'lishi kerak.
Bu shuni anglatadiki, agar tomonlar o'rtasida bir nechta turli tub munosabatlar mavjud bo'lsa (masalan, shartnomaviy va tort), u holda bunday aloqalar turli arbitraj ishlarida ko'rib chiqilishi kerak, hatto tomonlar ushbu munosabatlar to'g'risidagi nizolarni aynan arbitraj sudiga havola etishga kelishib olgan bo'lsa ham. Shunday qilib, bitta da'vogar tomonidan bir xil da'vo arizasida bir xil ayblanuvchiga qarshi olib kelingan heterojen da'volarni qabul qilib, arbitraj tribunali bu da'volarni turli ishlarda ko'rib chiqishi kerak.
Agar biz bir nechta daʼvo arizalarining bir bayonnomasida bir-birining birlashuviga qaytsak, shuni taʼkidlash lozimki, bir ish boʻyicha ularni koʻrib chiqishning maqsadga muvofiqligi aynan shu shaxslar oʻrtasidagi nizo, birinchidan, eng iqtisodiy va tezkor tarzda, ikkinchidan, taraflar oʻrtasidagi tub munosabatlarni xarakterlovchi barcha holatlarni hisobga olgan holda nizoning yanada toʻgʻri hal etilishiga imkon yaratadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, iqtisodiy protsessual va fuqarolik protsessual qonunlari bir ishda bir nechta da'volarni birlashtirishning maqsadga muvofiqligi va undan olingan daromadlarga imkon beradi. Albatta, bu usulni arbitraj sohasida e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
Daʼvogar bir daʼvo bayonotida birlashgan bir nechta daʼvolarni aytgan taqdirda, ushbu daʼvolarning barchasini koʻrib chiqqan arbitraj tribunali aytilgan daʼvolarning har biri boʻyicha qaror qabul qilishi kerak. Bu arbitraj tribunali qarorining operativ qismida aks ettirilishi kerak.
Daʼvo arizasida daʼvo asoslarini tasdiqlovchi dalillar ham boʻlishi kerak. Ushbu talab da'vogar o'z da'volarining haqiqiy asosi bo'lgan o'sha qonuniy faktlarni isbotlashi kerakligini anglatadi. Bundan tashqari, da'vogar o'z da'volari ma'lum normalarga asoslanganligi to'g'risida dalillar taqdim etishi kerak. Bundan tashqari, ikkinchisi, asosan, sudlanuvchi bilan shartnoma munosabatlarida o'rnatilgan qoidalar bilan bog'liq. Da'vogarning da'volari asos bo'lgan qonunchilik manbalarining mavjudligi dalillariga kelsak, ular ham ularni isbotlashlari shart emas, chunki hakamlik sudi tomonidan qonunni bilish prezumptsiyasi mavjud, garchi bahsli munosabatlar to'g'risidagi qonun haqida ma'lumot berish maqsadga muvofiqdir. Farq qilish kerak da'vo arizasi hakamlik sudi huzuriga keltirilganda da'vo arizasi va uning taqdimnomasidagi dalillarga murojaat qilish (masalan, da'vo arizasiga yozma dalillar ilova qilingan). Taraflar dushmanlik ishlari printsipiga koʻra dalillarni erkin undirish va oʻz ixtiyorlariga koʻra, dalillarni tashishda oʻz pozitsiyasi yoki suiisteʼmolligi isboti yoʻqligi oqibatida yuzaga kelgan noxush oqibatlar ogʻrigʻi ostida sudga taqdim etish toʻgʻrisida qaror qabul qiladilar (Qonunning 33, 37-moddalari). Umumiy qoida sifatida taraflar sud majlisi yakunlanishidan va sudning qaror qabul qilish uchun olib tashlanishidan oldin dalillarni taqdim etish huquqiga ega. Shuning uchun daʼvo arizasini berishda dalillar keltirmaslik ish qoʻzgʻatishni rad etish uchun asos emas. Ushbu lavozimni davlat sudlarida daʼvo arizalarini olish tartibi tushuntirilgan holda eng yuqori sud organlari ham oladilar.
Qonun da'vogardan da'vo arizasida va da'vo bahosida ko'rsatishni talab qiladi. Bu, bundan tashqari, nizoning arbitraj sudida hal etilishi bilan bog'liq xarajatlar tarkibini va miqdorini aniqlash uchun zarurdir. Daʼvo baholashga taalluqli boʻlgan hollarda bunday bahoni aniqlash tartibi doimiy arbitraj sudlari qoidalari bilan yoki taraflarning kelishuvi bilan Qonunning 4-ilovasida oʻrnatilgan normalarga muvofiq belgilanadi.
Bundan tashqari, da'vo arizasida da'vo arizasiga ilova qilingan hujjatlar va boshqa materiallar ro'yxati bo'lishi kerak. Shu bilan birga, agar da'vogar da'vo bayonnomasiga ilovada ko'rsatilgan hujjatlarni sudlanuvchiga o'tkazmasa, unga nisbatan muayyan protsessual sanktsiyalar qo'llanilishi mumkin. Masalan, sud majlisida ish doskasiga qoʻshimcha materiallar ilova qilish toʻgʻrisida qoʻyilgan arizaning rad etilishi.
Biz da'vo arizasida da'vogar da'vo qiladigan hakamlik sudining vakolatini tasdiqlashini ko'rsatish to'g'ri bo'ladi, deb ishonamiz. Ushbu asosda daʼvogar daʼvo arizasini qoʻyadigan arbitraj tribunali nomining koʻrsatkichi ham boʻlishi kerak. Shu munosabat bilan, bu qisqartmalar huquqiy muhitda keng tarqalgan boʻlsa ham, arbitraj tribunali nomiga qisqartmalarga ruxsat berilmaydi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, qiziqqan tomonlar murojaat qiladigan arbitraj tribunalining nomi bilan chalkashlik ko'pincha arbitraj tribunalidagi ishni rasmiy asosda ko'rib chiqishning imkoni bo'lmaydi - bu arbitraj tribunalining kompetentligi mavjudligini tasdiqlovchi dalillarning yo'qligi. Shuningdek, hakamlik sudining vakolatlarini qo'llab-quvvatlash maqsadida, tomonlar ushbu hakamlik sudining yurisdiktsiyasiga o'zlarini taqdim etgan hakamlik sudi to'g'risidagi kelishuvga havola bo'lishi kerak. Bundan tashqari, ko'rinadiki, qonun bilan aniq ko'rsatilmagan bo'lsa-da, arbitraj shartnomasi yoki uning nusxasi hakamlik sudining vakolatlarining dalili sifatida hakamlik sudiga taqdim etilishi kerak.
Qonunda daʼvo arizasi boʻyicha boshqa talablar koʻrsatilmagan. Ammo, O'zbekistonning ko'plab hakamlik sudlari qoidalarida da'vo arizasining mazmuniga qo'yiladigan boshqa qo'shimcha talablar mavjud. Masalan, Samarqand viloyati advokatlar uyushmasi qoshidagi Hakamlik sudining qoidalariga ko'ra, da'vo bayoni yuqoridagi ma'lumotlarga qo'shimcha tarzda, arbitraj to'lovi miqdorini, hakamlik sudlarining tilini, shuningdek da'vogar tomonidan saylangan arizachining ismi va familiyasini ko'rsatishi kerak. Bundan tashqari, da'vogar o'rnini bosuvchi sudyani belgilashi mumkin (San'at. 23, 24).