Халықаралық ҚҰҚЫҚТАҒы адам қҰҚЫҒЫ

1-кесте.Азаматтық және саяси адам құқықтары:

Жеке адамның өмір сүру құқығы, бостандығы және қауіпсіздігі;	Құлдық пен құлдықтан азат болу құқығы,	Азаптаудан және қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын қарым-қатынас пен жазалаудан азат болу құқығы;
Заңды тұлғаны тану құқығы;	Заң алдындағы теңдік құқығы;	• Адам құқықтары бұзылған жағдайда тиімді қалпына келтіру құқығы;
Ережесіз қамауға алудан, қамауда ұстаудан немесе қуғыннан босату құқығы;	• істі тәуелсіз және бейтарап соттың әділ қарауының барлық талаптарын сақтай отырып, жариялылық құқығы;	Кінәсі дәлелденгенге дейін кінәсіз деп санау құқығы;

• Жеке және отбасылық өмірге озбырлықпен араласудан, тұрғын үйге қол сұғылмаушылыққа немесе хат алмасу құпиясына өз еркімен араласудан бостандыққа шығу құқығы;
• еркін жүріп-тұру және тұрғылықты жерін таңдау құқығы, оның ішінде кез келген елден кету және өз еліне оралу құқығы;
• Басқа елдерде баспана алу құқығы;
• Азаматтық құқығы;
• Некеге тұру және отбасын құру құқығы;
• Меншікті иелену құқығы;
• Ойлау, ар-ождан және дін бостандығы құқығы;
• Пікір білдіру және сөз бостандығы құқығы;
• Бейбіт жиналыстар мен бірлестіктер бостандығы құқығы;
• Сіздің еліңіздің үкіметіне қатысу құқығы;
• Сіздің еліңізде мемлекеттік қызметке тең қол жеткізу құқығы.
2. Адамның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары:
• Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы;
• Еңбек ету құқығы және жұмысты еркін таңдау,
• Бірдей жұмыс үшін бірдей ақы алу құқығы;
• Адамның лайықты өмір сүруін қамтамасыз ететін әділ және қанағаттанарлық сыйақы алу құқығы;
• Кәсіподақтар құру құқығы;
• Демалу және бос уақытты өткізу құқығы;
• Денсаулық пен әл-ауқатқа сәйкес келетін өмір сүру деңгейіне құқығы (соның ішінде тамақ, киім, тұрғын үй және медициналық көмек);
• Өзіне байланысты емес жағдайларға байланысты жұмыссыздық, ауру, мүгедектік, жесірлік, кәрілік немесе басқа да күнкөріс құралдарын жоғалту кезіндегі әлеуметтік қамсыздандыру құқығы;
• Ана мен баланы қорғау құқығы;
• Ата-аналардың балалары үшін білім беру түрін таңдауда басымдылыққа құқығы бар білім алу құқығы;
• Қоғамдастықтың мәдени өміріне қатысу құқығы;
• Автордың ғылыми, әдеби немесе көркем шығармашылығынан туындайтын моральдық және материалдық мүдделерді қорғау құқығы.
Ұжымдық немесе «ынтымақты» құқықтар: даму құқығы, бейбітшілік құқығы, салауатты қоршаған ортаға құқығы, азшылықтардың құқықтары, халықтардың құқықтары, әлеуметтік, кәсіби және басқа топтардың құқықтары.
Соңғы топқа қатысты әртүрлі көзқарастар бар. Құқық қорғаушылар адам құқығы ұжымдық емес, жеке құқық деп санайды. Адам бұл құқықтардың субъектісі болып табылады. Сондықтан азшылықтардың құқықтары туралы айтуға болмайды, бірақ белгілі бір азшылыққа жататын адамның құқықтары туралы айту керек; топ болып мүгедектердің құқықтары туралы айту мүмкін емес, бірақ әрбір мүгедектің құқықтары туралы жеке айту керек. Соған қарамастан, халықтың белгілі бір әлеуметтік, ұлттық, мәдени топтарының нақты құқықтары мен мүдделерінің болуы туралы көптеген елдерде қалыптасқан идеяларды ескере отырып, біз адам құқықтарының дербес тобы ретінде ұжымдық құқықтарды бөліп аламын деуге де болады.
Біріккен Ұлттар Ұйымы өзінің қызмет ету кезеңінде адам құқықтары саласындағы 100-ден астам халықаралық құжаттарды қабылдады; пактілер, конвенциялар, хаттамалар, декларациялар, ұсыныстар, ережелер, кодекстер, принциптер және т.б.
Бұл халықаралық құжаттар түрлерінің әрқайсысының құқықтық маңызы мен жүзеге асыру мүмкіндігі бойынша өзіндік ерекшеліктері бар.
Декларациялар (мәлімдемелер, хабарландырулар) – кейбір принциптер жарияланған халықаралық құқықтық құжаттар. Сөздің қатаң мағынасында мәлімдемелер міндетті емес. Олар тек ұсыныстар, тілектер.
Дегенмен, бұл құжаттар үлкен моральдық және саяси күшке ие және оған қатысты мемлекеттердің ұстанымдары бағаланады. Декларациялар олар қабылданғаннан кейін бірден күшіне енеді және осы декларацияға «жақтап» дауыс берген мемлекеттердің өз ұстанымынан шығуын да, қалыс қалған немесе «қарсы» дауыс бергендердің қосылуын да көздемейді.
Адам құқықтары туралы пакт – бұл халықаралық шарт, оған қатысушылар, яғни оның ережелерін орындауға формальды түрде келіскен мемлекеттер – құрметтеу, кепілдік беру және кең ауқымды толық пайдалану үшін шаралар қабылдау мақсатында ( топ) адам құқықтары.
Конвенция – халықаралық шарт, арнайы мәселе бойынша келісім.
Айран мен конвенциялар қабылданғаннан және қол қойылғаннан кейін күшіне енбейді, тек белгілі бір мемлекеттердің ратификациясынан (бекітуінен) кейін ғана күшіне енеді. Пакттер мен конвенциялардың қатысушылары болып табылатын мемлекеттер осы халықаралық құжаттарда қамтылған міндеттемелерді қабылдайды және оларды мүлтіксіз орындауға міндетті. Тиісті халықаралық ұйымдар шеңберінде тиісті шарттар мен келісімдердің орындалуын бақылау үшін, әдетте, тиісті комитеттер немесе комиссиялар құрылады. Комитеттер мен комиссиялар әдетте пактілер мен конвенцияларға қосымша болып табылатын хаттамаларға сәйкес немесе пакт немесе конвенцияның ережелеріне сәйкес құрылады.
Ашық конвенциялар мен пактілерге оларды дайындауға және қабылдауға қатыспаған мемлекеттер қосыла алады. Мемлекеттер өз міндеттемелерінен бас тарта алады және осы халықаралық шарттан шыға алады, яғни оны денонсациялай алады (шығу туралы хабарлама).
Атап айтқанда, Халықаралық Айран және оның хаттамалары оларды ратификациялаған мемлекеттер үшін заңды түрде міндетті болып табылады, яғни ратификацияланған пактілерде бекітілген бұл мемлекеттер мойындаған құқықтар олар үшін заң болып табылады деп болжанады.
Барлық осы халықаралық-құқықтық құжаттардың ішінде халықаралық құқықтың қайнар көзіне айналған бірқатар іргелі халықаралық шарттар мен келісімдер бар, олардың негізінде дүниежүзілік қоғамдастық адам құқықтары саласындағы басқа да нормаларды әзірледі.
Қортындылай келе,тұрақты ағарту жұмыстарын жүргізу және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау тетіктері мен жолдары туралы білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін құқық қорғау ұйымдарының қаржылық ресурстарының болмауы;
• посттоталитарлық қазақ қоғамында адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын тиімді қорғау дағдылары мен дәстүрлерінің жоқтығы;
• халықтың едәуір бөлігінде консервативті патронаж-клиенттік менталитеттің болуы керек десем де болады.
Пайдаланған әдебеиеттертізімі:
1. https://kpfu.ru/pdf/portal/oop/63193.pdf
2. https://raa.ru/wp-content/uploads/2018/10/%D0%9C%D0%B5%D0%B6%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9-%D0%B4%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80-%D0%B2-%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B5-%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE-%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0.pdf
3. https://stud.kz/ru/referat/show/91974