Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Na’sh uzra yopib harir-u debo, 
Rangi xush-u, naqshi dog‘i debo [A.Navoiy,2020:274]. 
Na’sh – tobut; jasad; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 2-jild, 1984:444]. Bu so‘z hozirgi 
kunda tilimizda iste’molda mavjud emas. Bu so‘z ma’nosida bugungi kunda asli arabcha tobut 
so‘zi qo‘llaniladi. Navoiy bu so‘zdan ham asarida foydalangan: 
Tobut ila ikki dilraboni, 
Madfan ichiga kirib nihoni [A.Navoiy,2020:274].
Mayyit chiqqan uydagi motam jarayonini nomlab keladigan aza so‘zi Navoiy asarida azo 
tarzida qo‘llaniladi. Laylining o‘limi oldidan volidasiga qilgan vasiyatida bu so‘z takror-takror 
qo‘llanilgan: 
Desamki, azog‘a qilma ko‘p mayl, 
Har sori oqizma ashkdin sel [A.Navoiy,2020:264].

---

421 
Azo – 1. motam, musibat; 2. Dod-faryod, qichqiriq; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 1-jild, 
1984:60]. 
Azali holatda bo‘lishga nisbatan ishlatiladigan aza tutmoq so‘zi bugungi kunda ham 
tilimizda qo‘llaniladi. Navoiy dostoni matnida ham bu so‘z uchraydi:
Kim, tutma bu so‘g aro azo ko‘p, 
Kiydurma uzoringa qaro ko‘p [A.Navoiy,2020:264]. 
Tuttilar aning dag‘i azosin, 
Kiydilar aning dag‘i qarosin [A.Navoiy,2020:245]. 
Аzo tutmoq – motam tutmoq, yig’lamoq; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 1-jild, 1984:60]. 
Asarda azo asosidan yasalgan azoliq so‘zi ham uchraydi. Bu so‘z Navoiy asarlari izohli 
lug‘atida “motam, motam tutishlik” deb izohlangan [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 1-jild, 
1984:61]. 
Majnun g‘amidin bori azoliq, 
Layli o‘lumi uchun qaroliq [A.Navoiy,2020:288]. 
Bugungi kunda dafn marosimi; aza yig‘ini yoki ko‘chma ma’noda qattiq tashvish, 
qayg‘uli holatni ifodalovchi arabcha motam so‘zi dostonda ham deyarli shu ma’noda, aza so‘ziga 
ma’nodosh holda qo‘llanilgan: 
Biz ikki sening g‘amingdin o‘lsak,
Sen o‘lmay motamingdin o‘lsak [A.Navoiy,2020:203]. 
Chun yorig‘a yetti bo‘yla motam, 
Kim, o‘ldi anga ato-ano ham [A.Navoiy,2020:254].
Motam – motam, aza, qayg’u; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 2-jild, 1984:318]. 
Shuningdek, dostonda motam asosidan yasalgan motamzada, motamzadalik so‘zlari ham 
qo‘llanilgan:
Motamzadalar kibi o‘kurdi, 
Navfal sori ashkidek yugurdi [A.Navoiy,2020:161]. 
Ey do‘st, boshimg‘a bir nafas yet, 
Motamzadaliqqa boq-u rahm et [A.Navoiy,2020:252]. 
Motamzada – motamga qolgan, g‘am hasta qilgan; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 2-jild, 
1984:318].
Motamzadaliq – azadorlik, motamlilik; [Navoiy asarlari izohli lug‘ati, 2-jild, 1984:318]. 
Forscha “qabr” ma’nosini bildiruvchi, o‘likni ko‘mish uchun qazilgan chuqur, yoki o‘lik 
ko‘milgan joy va shu yerda tiklangan tepachani anglatuvchi go‘r so‘zi hozirgi o‘zbek adabiy 
tilida ham ishlatiladi. Bu so‘z dostonda hech o‘zgarishsiz, shu holatida qo‘llanilgan: 
Netgay qo‘shulub iki badan ham,