Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

 
Itbaliq 
And the fellow that is born a 
tadpole, when he tries to be a 
salmon all he is going to be is a 
sucker. “Jo‘ja bo‘lib tug‘ilgan 
ekansan, baribir hyech qachon 
Jo‘ja 
Insonlikning 
quyi 
darajasi neytral holda 
ifodalangan. 

---

192 
burgut bo‘lib qolmaysan, oxiri 
tovuq bo‘lasan, xolos”. 
 
Tirrancha 
tovuq 
Insonlikning o‘rtacha
darajasi ifodalangan. 
 
Losos 
burgut 
Insonlikning 
yuqori
darajasi ifodalangan. 
Tarjima ikki xil mutaxassis tomonidan amalga oshiriladi. Mutaxassis matnni dunyoni 
o‘zi anglagan va lisoniy ongi shakllanishiga asos bo‘lgan tilga tarjima qiladi. Bunda asliyat 
matnidagi frazeologik birliklarni, ko‘chma ma'noga asoslangan birikmalar mazmunini to‘liq 
anglamasligi mumkin. O‘z tilini yaxshi bilsa-da, asliyatdagi mazmun anglashilmagani uchun 
tarjima muvaffaqiyatli chiqmasligi mumkin. Ba'zi tarjimonlar ona tilidagi matnni boshqa tilga 
o‘giradi. Bunda ikkinchi tilni yaxshi bilmaslik oqibatidagi muammolar kuzatilishi mumkin. 
Shuning uchun ham tarjimondan har ikki tilni mukammal darajada bilish talab etiladi.
Tarjima jarayonida asliyatdagi mazmunni saqlash uchun, so‘zni tarjima qilish imkoniyati 
bo‘lmaganda transliteratsiya usulidan foydalaniladi. Transliteratsiya fransuzcha transliteration – 
“tarjima qilish” ma'nosidagi so‘z bo‘lib, muayyan grafikadagi matnni boshqa yozuvga o‘girish 
usulini bildiradi. Tarjimada transliteratsiya so‘z, so‘z birikmasi va iboralarni asl holida berishni 
nazarda tutadi. 
That's it. A farn. Xuddi o‘zi. Farnlar. Har jihatdan ajoyib, mukammal odamlarga nisbatan 
ishlatiladigan a farn so‘zi asliyatdagi shaklda berilgan. 
Ba'zan transliteratsiya asosida tarjimada so‘z tarjima qilayotgan til birliklariga 
moslashtiriladi: That's what I was once matnidagi I was once “bir marta bo‘lganman” 
mazmunidagi jumla “Men bir marta ana shunday farn bo‘lganman” deb tarjima qilingan. Farn 
so‘ziga bo‘lmoq yordamchi fe'li qo‘shilib, qo‘shma so‘z hosil qilingan. 
I have been something outside the lot and plan for mortal human man to be. Because for 
one day in my life I was a farn." Men boshimdan shunday bir narsani kechirdimki, bunaqasi 
oddiy odamning peshonasiga har kuni ham tushavermaydi. Hayotimda bir marotaba men farn 
bo‘lganman. Matndagi for one day in my life I was a farn (hayotimda bir kunga farn 
bo‘lganman) jumlasi “Hayotimda bir marotaba men farn bo‘lganman” deb o‘girilgan. 
Frazeologizmlar bilan bog‘liq tarjimalar har doim ham muvaffaqiyatli chiqavermaydi. 
Masalan, He come here sponging on us white men, and when we got tired of it he took to 
sponging on these Spigs. Bu yerga tilini osiltirib keldi-yu, og‘irligi bo‘ynimizga tushdi, bizning 
me'damizga tekkach, meksikaliklar huzuriga yukinib bordi. 
Matndagi got tired of “charchab qolgach” fe'lini me'damizga tekkach frazeologizmi
bilan tarjima qilishda uslubiy jihatdan nomuvofiq holat shakllangan. Birinchidan, ko‘makchi 
fe'lli so‘z qo‘shilmasi frazeologizmga o‘girilgan. Bunda ko‘p hollarda matn proeksiyasining 
ta'sirchan namoyon bo‘lish holatlarini yuqorida kuzatdik. Lekin ma'no, mazmun mos kelmasa, 
tarjima o‘zini oqlamaydi. Ikkinchidan, me'damizga tekkach frazeologizmi ovqatga nisbatan yoki 
shaxsning nojo‘ya xatti-harakatiga nisabatan ishlatiladi. Matnda esa qahramonning jimoniy 
toliqishi ifodalangan. Bu o‘rinda tarjima muvaffaqiyatli ravishda amalga oshirilmagan. 
Xulosa. So‘z lug‘aviy ma'no ifodalaydi. Lug‘aviy ma'no tushunchaga teng keladi. Turli 
tizimga mansub tillarning chog‘ishtirma tahlilidan shu narsa ma'lum bo‘ladiki, tushuncha 
umumiylik xarakteriga ega, lug‘aviy ma'no esa milliy belgilarni o‘zida aks ettiradi. O‘zbek va 
ingliz tillaridagi so‘zlar va so‘z birikmalarini qiyoslanganda umumiy va farqli belgilar yaqqol 
ko‘zga tashlanadi.
So‘zlar ongda borliqning atash, belgi, harakat xususiyatlarini aks ettiradi. Inson lisoniy 
ongida borliqning lisoniy in'ikosi bo‘lgan olam manzarasi aks etadi. Borliq haqidagi lisoniy 
axborot inson ongida mental leksikonni hosil qiladi. Mental leksikon kognitiv bilimning asosini 
tashkil qilib, sub'ektiv xarakterga ega bo‘ladi. Shaxsning dunyoqarashi, madaniy munosabatlari 
va voqyelikka sub'ektiv munosabatini o‘zida aks ettiradi. 
So‘z birikmasi kengaygan va o‘z navbatida konkretlashgan ma'no ifodalaydi. So‘z 
birikmasida bir ma'no reallashadi. O‘z ma'no yoki ko‘chma ma'no namoyon bo‘ladi. So‘z 

---

193 
birikmasi lug‘aviy ma'noni aniqlashtirishga xizmat qiladi. So‘z birikmasini tashkil etuvchi 
komponentlar hajmi turlicha bo‘lib, asosan, ikki qismdan: tobe va hokim komponent
munosabatidan tashkil topadi.
O‘zbek va ingliz tillaridagi so‘z birikmalarining o‘xshash va farqli jihatlari mavjud 
bo‘lib, bu belgilar tillarning grammatik belgilari va madaniy munosabatlar darajasi bilan 
izohlanadi.