Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

qo‘ymoq ko‘makchi 
fe’li bilan kelgan fe’llar 
ketmoq 
ko‘makchi 
fe’li bilan kelgan fe’llar 
Boshqalar 
Kiydirib qo‘ydi; 
Tap ko‘ydim (topib qo‘ydim); 
Opam yeb qo‘ydi; 
Aynani ashib qo‘ydim (oynani 
ochib qo‘ydim); 
Lak sup ko‘ydim (surib 
qo‘ydim); 
Bekitib qo‘ydim (berkitib) 
Chiq ketti (chiqib ketdi) 
Qach ketti (qochib); 
Bujji tetti (buzilib ketdi); 
Qop ketti (qolib); 
Tusib ketti (tushib ketdi); 
Ko‘lim mizlab ketti (muzlab 
ketdi); 
Txatila o‘tib ketti (traktorlar) 
Ket qoldi (ketib); 
Akadim (o‘lib qoldim); 
Mutiklani 
haydab 
keldim 
(mushuklarni); 
Nima atteldiz (nima olib 
keldingiz); 
Yeb bo‘dim (bo‘ldim); 
Yetib kedim (keldim); 
Yugur 
tedim 
(yugurib 
keldim); 
Chayni 
tukaldim 
(to‘kib 
yubordim) 
Yig‘ilgan materiallarga ko‘ra, qo‘ymoq va ketmoq fe’llari sinaluvchilar nutqida eng ko‘p 
ishlatiladigan dastlabki ko‘makchi fe’llar sifatida qayd etildi.
Kattalar nutqidagi shu fe’llarning, ko‘pincha, ayni shu holatda ishlatilishi, qolaversa, 
harakatning natijasi, harakatning to‘liq bajarilganligi hamda ish-harakatni ta’kidlashga urinish
[O‘zbek tili grammatikasi, 1975: 407.] yuqoridagi ko‘makchi fe’lli so‘z qo‘shilmalarining 
nutqda voqelanishiga sabab bo‘ladi.
Kesim o‘zida hukmni va shaxs-sonni ifodalagani sababli nutqda dastlab bir o‘zi ishlatila 
boshlandi: bo‘ldi, keldi, attim (aytdim), ko‘dim (ko‘rdim), o‘ynadim, cho‘mildim kabi.
III shaxsda egani aniq belgilash ehtiyoji o‘laroq qonnim ochdi / to‘ydi (qornim), giyam 
kidi (gilam keldi), Jachul bedi (Jasur berdi), dada tetti (dada ketdi), ammam ulisdi (urishdi), 
bunim kanadi (burnim qonadi) shaklida ega bilan, shu bilan birgalikda, ish-harakat bajarilgan 

---

202 
o‘rin-joy: bocha tetti (bog‘chaga ketdi), isha tetti (ishga ketdi), doktilga ketti (doktorga), sadikda 
yig‘ladim (bog‘chada) kabi birikmalar nutqda uchray boshladi.