Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Assertorlik siyosiy til – siyosiy fikrni o‘ziga xos tarzda ifodalash tili. Uning yordamida 
siyosiy til nazariyasining asosiy g‘oyalari ta’riflanadi. Assertorlik siyosiy til formallashgan 
va formallashmagan bo‘ladi. Formollashtirilgan siyosiy tilga har qanday siyosiy voqelikni 
ifodalovchi formal mantiqiy dalilalar misol bo‘lishi mumkin. Formallashtirilmagan siyosiy 
tilga obyektiv siyosiy o‘zgarishlarning tasdiqlovchi, siyosiy bashoratlarni o‘z ichiga oluvchi 
siyosiy atamalar bilan to‘ldirilgan fragmentlari kiradi. 
2. 
Siyosiy model tili. U yangi siyosiy model va model- reprezentatsiya siyosiy matnning 
boshqa elementlarini yaratish uchun xizmat qiladi. Bu til ancha mukammal tavsiflash tiliga 
ega bo‘lib, u yuqorida aytilganidek ham formallashgan va formallashtirilmagan tillarga 
bo‘linadi. Formallshtirilgan siyosiy model tillari siyosiy matnni yaratishda matematik belgi 
va vositalardan foydalanishga asoslanadi. 
3. 
Siyosiy prosedura tili. U ikkinchi darajali siyosiy til turkumiga kiradi va o‘lchash sanash 
proseduralari hamda hamda siyosiy til iboralarini o‘zgartirish qoidalarini, vazifalarini 
qo‘yish va yechish jarayonlarini tavsiflashga xizmat qiladi. 
4. 
Aksiologik siyosiy til. U siyosiy nazariya unsurlariga berilgan turli baholarni tavsiflash 
uchun imkoniyat yaratadi, yangi siyosiy nazariya, tajriba strukturasidagi jarayonlar va 
proseduralarni taqqoslash vositalarini o‘z ichiga oladi. 
5. 
Erotetik siyosiy til. U siyosiy savollar, siyosiy masalalar, siyosiy muammolar, siyosiy 
vazifalar yoki topshiriqlarni ta’riflashni o‘z ichiga oladi. 
6. 
Evristik siyosiy til. U siyosiy nazariyaning evristik qismini, ya’ni nomuayyanlik 
sharoitidagi siyosiy maqsadlarni tavsiflashni amalga oshiradi. Ya’ni siyosiy muammoni 
qo‘yish aynan evristik siyosiy til yordamida amalga oshiriladi [Siyaeva, 2016:54] 
Hozirgi kunda tilshunoslar tomonidan siyosiy nutq, uning funksiyalari hamda konsepsiyalar 
keng o‘rganilmoqda. Diskurs tadqiqoti usullari orasida T. Van Deyk tomonidan bildirilgan 
tahlilning quyidagi turlarini ahamiyatlidir: 
• grammatik (fonologik, sintaktik, leksik va semantik) tahlil; 
• nutq va muloqot harakatlarini pragmatik tahlil qilish; 
• ritorik tahlil; 
• stilistik tahlil 
• tuzilmalarning o‘ziga xos xususiyatlarini (janri va boshqalar) tahlil qilish (hikoya, yangiliklar, 
parlament bahslari, ma’ruzalar, reklama matnlari va boshqalar); 
• suhbatning konversion tahlili; 
• ovozli, vizual material va nutq o‘zaro ta’sirning boshqa multimodal parametrlarini semiotik 
tahlil qilish [ Ван Дейк Т. А., 2013: 20].
Siyosiy nutq institutsional aloqa sifatida talqin etilib, shaxsga yo‘naltirilganidan nutqdan 
farqli o‘laroq, u ma’lum bir professional yo‘naltirilgan belgilar tizimdan ya’ni lug‘at, 
frazeologiya va paremiologiyadan foydalanadi.

---

223 
Xulosa sifatida shuni aytish mumkinki, siyosiy diskursda vositalar va usullar bilan 
ifodalangan xalqchillik ruhi kuchli bo‘ladi. Bu siyosiy diskursning oldiga qo‘ygan maqsadlariga 
mutanosib ravishda vazifalariga bog‘liq bo‘ladi. Negaki, xalq ruhiyatiga hamda tiliga mos 
so‘zlar va iboralar auditoriyani o‘ziga jalb qila oladi. Siyosiy nutq va siyosiy lingvistikaning 
strukturaviy funksional tahlili dastlab yunon faylasuflari Platon, Aristotel qarashlarida 
ifodalangan holda bugun kun faylasuflari hamda lingvistlarining diqqat e’tiborida hamda 
tadqiqot obyekti bo‘lib kelmoqda.