Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

Ijtimoiy birlik (tanasi) umumiy iroda va manfaatlar orqali yaratilgan

Umumiy qiziqish - bir xil bo'lgan - davlat muammosiga yana bir sotsiologik yondashuv shu davlatga mansub shaxslar, ularda bir umumiy iroda mavjud yoki shu tomonidan birlashgan, degan taxminga asoslanadi. Bir "jamoa irodasi" yoki "jamoa qiziqish» haqida gapirganda va bu "jamoa irodasi", "jamoa qiziqishi" bir birlik deyiladi. Shuning uchun, davlat ijtimoiy voqelikni aks ettiradi, deb ta’kidlaydi. Bundan tashqari, "jamoaviy his-tuyg'ular", "jamoani anglash", davlatni tashkil etish kabi faktlardir.

Davlat nazariyasi tajribadagi va buzilgan ma’lumotlardan ustun bo’lmasligi kerak. Bu "jamoaviy iroda" yoki "jamoaviy ong" irodasi davlatga tegishli bo'lishi mumkin emas. "jamoa irodasi" yoki "jamoa ongi" atamasi faqat bir nechta shaxslarning irodasini, hissiyotini yoki o’ylashini bir xil yo’l bilan ifodalay oladi va ularning umumiy irodalari, hissiyotlari, o’ylari birlashtiriladi. Haqiqiy birlik aynan o’xshash davlatlar o’rtasida mavjud va o’xshashlikda kim ustun kelsa, shu damda ustun kelgan mavjud. Bunday o’xshashlikni ko’paytirish yoki a’zolarini doimiy o’zgartirish mavjud kichkina guruhlardan tashqari haqiqatdan yiroq. Shuni aytish kerakki, davlatning barcha fuqarolari doimiy istaydi, his qiladi, o’ylaydi bir xil siyosiy uydirmalar bir-biriga ta’sir nazariyasiga o’xshash holda namoyon bo’ladi. Yana ko’proq qalbaki ko’rinishki, davlatda “jamoa irodasi” subyektlarning irodasidan baland turadi. Aslida bunday tasdiqlash faqat majoziy ifoda bilan majburiy kuch kabi milliy huquqiy tizimining shaxslar ustidan ularning xatti-harakatini tizimiga soladi. Davlat irodasini bayon qilishda psixologik yoki ijtimoiy haqiqatni mavhumlikdan real agentlikka aylantirdi, ya’ni shaxslar o’rtasidagi normativ aloqani muhim yoki shaxsiy xususiyat deb tushunish. Bu, biz ishora qilgandek, ibtidoiy o’ylashning tipik tendensiyasi va siyosiy fikrlashning katta darajasi, ibtidoiy xususiyati. Oliy shaxsning irodasi tendensiyasida mafkuraviy maqsad mavjud. Bu mafkuraviy maqsad aniqroq ko’rinadi qachonki davlat jamoa manfaatlaridek haqiqiy birlik qilib tasvirlanganda. Reallikda davlat aholisi bir-biriga ko’proq yoki ozroq qarshi chiquvchi har xil manfaatli guruhlarga ajratilgan. Jamoaviy davlat manfaatlari mafkurasiga ko’ra, yashirilgan manfaatlarning to’qnashuvidan qochib bo’lmaydi. Manfaatlarni aytish mumkinki, huquqiy tizimi juda muhim guruhlar manfaatlarini murosaga keltirishda vakil bo’ladi. Huquqiy tizimi umumiy manfaatlarni ifodalaydi, huquqiy tizimida individual shaxslarning harakatlari tizimiga butunlay mos. Bu tizim subyektlarning ixityoriy bo’ysunishi deb taxmin qilinadi, bunda majburlash zarur emas; hattoki huquqning xarakteri to’liq bo’lishi shart emas.