Havola bo‘lakli qo‘shma gaplar taraqqiyoti reja: bmi

Bir havola bo‘lakli kesim ergash gapli qo‘shma gap. Kesim ergash 
gapli qo‘shma gaplarning ham ifodalangan mazmun munosabatining tabiatiga 
ko‘ra ikki xil ko‘rinishi farqlanadi, ya’ni bir havola bo‘lakli va ikki havola bo‘lakli 
qo‘shma gaplar: Shartim shuki, uyga vaqtida kelasan. Sen nima bo‘lsang, biz ham 
shu
26
.
Birinchi tur kesim ergash gapli qo‘shma gaplar juda keng tarqalgan. 
Keltirilgan misolda bosh gap (Endi sizlarga muborak topshiriq shuki) ergash gapda 
(har biringiz alohida-alohida yo‘lga otlanasiz) oldin berilgan. Bosh gapdagina 
havola bo‘lak bor, u shu olmoshi bilan ifodalangan bo‘lib, kesim sintaktik o‘rinni 
egallagan. Mazmuniy jihatdan olib qaralsa, qo‘shma gap ikki denotativ voqea 
ifodalagan. Ammo bosh gapda ifodalangan denotativ voqea alohida olinganda 
“chala”, ya’ni predikat jihatdan mavhum. Bu mavhumlik ergash gapdagi denotativ 
voqea bilan aloqadorlikka ko‘ra yo‘qoladi, ya’ni bosh gapdagi denotativ voqeaning 
predikati ergash gapdagi denotativ voqea bilan teng. Boshqacha qilib aytganda, bir 
denotativ voqea (bosh gapdagi) ikkinchi denotativ voqea (ergash gapdagi) ni 
mazmunan bevosita o‘z ichiga oladi. Demak, denotativ voqealar o‘rtasidagi 
munosabat – aloqa juda zich. Bu o‘rinda yana bir narsani ta’kidlamoq joizki, 
bunday kesim ergash gapli qo‘shma gaplarda bosh gapdagi kesimning shu 
qabilidagi havola so‘zlar bilan ifodalanishi ichki bir zaruriyatdir. Masalan, Shartim 
shuki, uyga vaqtida kelasan. Buning qizig’i shu yerdaki, hech kim miq etmay 
turaveradi (Oybek) eng muhimi shundaki, biz o‘z o‘rnimizni egallab oldik. 
26
Nurmonov A., Mahmudov N. O’zbek tilining nazariy grammatikasi. Toshkent, O’qituvchi, 1995, 180-bet 

---

37 
(Yoshlik jurnalidan) Maqsadimiz shundan iboratki, tajribamiz ko‘zlangan natijani 
berishi uchun bor kuchimizni ishga solamiz. (Islom Karimov)