Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

xavfli obektlar (atom elektrostansiyasi, radiokimyoviy kombinatlar, qurilish 
korxonalari, radioaktiv chiqindi omborlari, yadroviy materiallar va ular 
asosidagi mahsulotlar, yadroviy uskunalari va manbalari bo‗lgan tashkilotlar), 
kimiyoviy xavfli obektlar (kimiyoviy, neftkimyoviy va neftni qayta ishlash, 
sellyuloza qog‗oz sanoati), magistral truboprovodlar, yirik korxonalar, biologik 
xavfli obektlar (yirik immunnobiologik tibbiy preparatlar, qishloq xo‗jalik 
mahsulotlarni qayta ishlash va saqlash, farmatsevtika komplekslari va b. )ga 
bo‗lish mumkin.
Havfli ta‘sir etuvchi faktorlari mavjud bo‗lgan zonada aholiga madaniy- 
informatsion ta‘sirlarni loyixalash vaqtida ushbu obektlarning xususiyatlarini
nazarda tutish kerak.
Obektlarni ularga xos xavflar ta‘sir etish vaqti bo‗yicha quyidagi sinflarga 
ajratish mumkin: 
- qisqa vaqt davomida keng qamrovli shikastlovchi faktorlar paydo 
bo‗lishi mumkin bo‗lgan obektlar (kimyoviy xavfli, portlash –yonish xavfi bor 
va b. obektlar); 
- keng qamrovli shikastlovchi faktorlar yuzaga kelishi uchun uzoq
(yillar-o‗n yillar) davr bilan bog‗liq obektlar (asosan atrof-muhitni ifloslovchi 

---

54 
korxonalar).
Agar birinchi sinf uchun madaniy - informatsion ta‘sirlar avariya va 
falokatlarni oldini olishi uchun harakatlarni amalga oshirishga tayyorgarlik 
ko‗rish bilan bog‗liq bo‗lsa, ikkinchi sinfdagi bunday ta‘sirlarga ekologik ongni 
shakllantirish, tabiatni qo‗riqlash meyorlariga rioya qilish bilan amalga oshadi.
Mamlakat iqtisodiyoti uchun muhimligi nuqtai nazaridan barcha obektlar o‗ta 
muhim obektlar (O‗MO) va boshqa obektlarga ajratish mumkin.
O‗z navbatida (O‗MO) faoliyatini xususiyatigi ko‗ra quyidagilarga 
bo‗linadi:
- potensial xavfli obektlar,
- transport obektlari,
- informatsion va telekommunikatsion yuqori tarkibli va madaniyatli 
obektlar; 
- davlat boshqaruvidagi obektlar;
- moliyaviy va qarz beruvchi yuqori tarkibli obektlar; 
- temir yo‗l transporti yuqori tarkibli obektlar; 
- informatsion texnologiyalar va aloqa obektlari. 
Bu klassifikatsiya ―aholini qamrovli yo‗qotishlari va moddiy 
zararlarning havfi mavjudligi ‖ asosidagi klassifikatsiyasi bilan (PXO) 
kesishadi. (16 rasm.)
Yirik potensial havfli M
illiy xavfsizlik
uchun o‗ta muhim
obektlar infratarkibli obektlari 
 
 
 
 
 
Rasm 16. O„ta muhim va potensial xavfli obektlar sinfini nisbati 

---

55 
Jamiyat davlat darajasida hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati obektlarini
shakllantirishni sinflarga bo‗lish vaqtida quyidagi holatlarni e‘tiborga olish 
kerak. 
Birinchidan, hozirgi paytda ko‗plab izlanuvchilar, davlat arboblari, 
siyosatshunoslar va boshqa odamlar yagona umuminsoniy emas, balki ko‗plab 
sivilizatsiyalar bo‗lishi tarafdoridirlar.
Ikkinchidan, sivilizatsiya eng avvalo madaniy yaxlitlikni anglatadi.
Uchinchidan, bir sivilizatsiyaga mansub turli davlatlar va etnoslar 
o‗rtasidagi (madaniy, tarixiy, iqtisodiy va b) aloqalar turli sivilizatsiyaga tegishli 
davlatlar va etnoslarnikidan zichroqdir.
To‗rtinchidan, sivilizatsiya 
juda 
keng 
darajadagi 
madaniy 
identifikatsiyani belgilaydi. Va nixoyat, sivilizatsiyalar o‗zida turli siyosiy 
tuzulishlarni, ijtimoiy qurilmalarni, boshqaruv shakllarini qamragan bo‗lishi 
mumkin. Bularning barchasi quyidagi turlarni ajratishga imkon beradi - chin 
(Xitoy boshchiligida), yapon (faqat Yaponiya tomonidan taqdim etilgan),