Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

 
 
 

---

131 
V.1. Hayot faoliyati xavfsizliging madaniyatini rivojlanishning 
individual darajasini baholashga uslubiy yondashish 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatining rivojlanishini individual
darajasini baholashning uslubiy yondashishini ishlab chiqish uchun quyidagi
dastlabki shartlar, faraz va chegirmalarni qabul qilish kerak: 
1. Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shallantirishning individual
darajadagi sifat va xossalarini e‘tiborga olib, (4.1. bo‗limga qaralsin) obektni
quyidagi ko‗rsatkichlari baholanadi:
- barcha hayot faoliyati sohalarida xavfsizlikni ta‘minlashning bilimlari, 
ishlanmalari va ko‗nikmalarining saviyasi;
- hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlashga ta‘sir ko‗rsatuvchi shaxs 
sifatlarini shakllanish darajasi (g‗ayrati, xarakteri, irodasi, hissiyot sohasi, 
qobiliyatlari);
- hayot faoliyati sohalarida shaxsni sababli qadriyatlarini qurilmalari.
2. Barcha hayot faoliyati sohalarida xavfsizlikni ta‘minlash bilimlari, 
ishlanmalari va ko‗nikmalarining saviyasi aholi guruhlariga qarab, an‘anaviy 
tarbiyachiik tizimlar hisoblangan joriy, natijaviy, reyting va test nazoratlaridan 
foydalangan xolda aniqlanishi mumkin. Buning uchun ancha uslubiy 
mahsulotlar ishlab chiqilgan va tajribadan o‗tkazilgan. Biroq ularni ko‗pchiligi 
talabalar bilimini baholashga mo‗ljallangan. Faqat ozginasi bilim va 
ko‗nikmalarning saviyasini aniqlashda foydalaniladi, lekin asosan ana 
shulargina xavfsizlikni ta‘minlash bo‗yicha faoliyatni samarali bo‗lishi uchun 
ko‗proq qiziqish uyg‗otadi. Bilim va ko‗nikmalarni amalga oshiruvchi real 
sharoitlarni taqlid qilishi bunday vaziyat parametrlarni yaratishning
murakkabligi asosiy sabablaridan biri hisoblanadi.
Soha miqyosida ―hayot faoliyati xavfsizligi‖ da bunday sharoitlarni yaratish 
kam darajada laboratoriya va amaliy ishlarni bajarish, ko‗p miqdorda esa turli 
musobaqalarda qatnashib, berilgan normativlarni qayta ishlab chiqish orqali 
muvofiq ravishda amalga oshiriladi.
Shuning uchun bilimning amaliy tarkibini ko‗rsatilgan sharoitlarda jarohat 

---

132 
o‗chog‗larini o‗qish jarayonida real taqlid qilish orqali o‗tkazish kerak. Bunda 
reallik darajasini kerakli ilmiy - uslubiy qurilmaga og‗irlik koeffitstentlarini 
ishlatish orqali qabul qilishni e‘tiborga olish kerak.
Bularni e‘tiborga olib, bilim va ko‗nikmalarning saviyasini baholashda ikki 
ko‗rsatkichdan foydalangan xolda amalga oshirish kerak:
- bilimlar darajasini baholash ko‗rsatkichi shaxs sifatlarini shakllanish 
darajasi (g‗ayrati, xarakteri, irodasi, hissiyot sohasi, qobiliyatlari) borasida 
aholiga bilim berish dasturlarini amalga oshirish darajasi bilan aniqlanadi;
- bilim va ko‗nikmalarning darajasini baholash ko‗rsatkichi laboratoriya va 
amaliy ishlarning natijalari, musobaqalar va normativlarni bajarish natijalari 
orqali aniqlanadi.
3. Hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlashga ta‘sir ko‗rsatadigan shaxs 
sifatlarini shakllanish darajasi (g‗ayrati, xarakteri, irodasi, hissiyot sohasi, 
qobiliyatlari) umumiy va kasbiy ta‘lim muassalardagi o‗quv jarayonidagi ruhiy 
tarbiyachiik nazoratni natijalari, shaxsning u yoki bu sifatlarining rivojini 
baholovchi ko‗plab psixologik testlar orqali aniqlanadi.
4. Hayot faoliyati xavfsizligi sohasidagi shaxsning sababli qadriyati 
ko‗rsatmalari ijtimoiy so‗rovlarni natijalaridan, hamda maxsus ruhiy testlardan 
foydalanib, aniqlanadi.
Shaxsning qadriyatlarini (xavfsizlik nuqtai nazaridan) baholovchi maxsus 
testlar mavjud emas. Shuning uchun bunday testlarni ishlab chiqishda boshqa 
predmet va voqealarga nisbatan ko‗rsatilgan nuqtai nazardan qadriyatni 
aniqlashga imkon beradigan shaxsiy yaxshiliklarining nomenklaturasini 
o‗rnatish zarur. (4.1 bo‗limga qaralsin).
5. HFXM obektlarni shakllantirishning integral tavsiflanishini baholanishi 
turgan gapki, ko‗pkriteriyali optimallashtirish masalalarini yechish bilan bog‗liq 
bo‗ladi. Shunga asosan, avvalo ko‗rsatkichlar matritsasi shakllanadi. So‗ng 
HFXM obektlarni shakllantirishning sifat va xususiyatlarini og‗irligi o‗rnatiladi. 
Keltirilgan og‗irliklar xavfsizlik nuqtai nazaridan shaxsning integral tavsiflarini 
ta‘siriga sifat va xususiyatlarning ahamiyatini aniqlaydi.

---

133