Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

Глоссарий 
1. Xavfsizlik madaniyati - madaniyatning tarkibiy qismi bo‗lib, u mehnat 
mahsulotlarining tarkibida, vositalarida aks etadi, insonlarning o‗zaro munosabatlarining 
rivojlanishi va moddiy dunyoni o‗zgarishiga yo‗naltirilgan bo‗ladi 
2. Madaniyat odamlarning hayoti va faoliyatini turi va shaklida, ularning o‗zaro 
munosabatlarida ifodalanadi. 
3. Hayot faoliyatining xavfsizligi – bu hayot faoliyatini xavfsizlik qonunlari (profilaktika, 
minimizatsiya, xavfli va zararli faktorlarni yengib o‗tish va bartaraf etish) orqali olib 
borishdir.
4. Insonning hayot faoliyatini xavfsizligi - xavfsizlik madaniyatining shaxsda 
gavdalanishini asosiy tarkibi hisoblanadi.
5. Xavfsizlik madaniyati - madaniyatning tarkibiy qismi bo‗lib, u mehnat mahsulotlarining 
tarkibida, vositalarida aks etadi, insonlarning o‗zaro munosabatlarining rivojlanishi va 
moddiy dunyoni o‗zgarishiga yo‗naltirilgan bo‗ladi.
6. Madaniyat- insonning ma‘lum ijodiy kuch va qobiliyatning rivojlanish darajasidir 
7. (UAXBKT)—tashkiliy-texnikaviy tizim bo‗lib, o‗z ichiga aholini fuqaro muxofazasi 
borasida tayyorlashni, favqulotda vaziyatlarda muhofazalanishni, yong‗in havfsizligini 
ta‘minlashni, jamoa tartibini ta‘minlashni, o‗z vaqtida aholini terroristik aktlarning taz‘iqidan 
xabardor qilishni, joylardagi tartib-qoidalar ahvolini va zamonaviy texnik vositalar va 
texnologiyalar asosida monitoringini qamrab oladi.
8. hayot faoliyati xavfsizligining madaniyati – bu shaxsiy va ijtimoiy qadriyatlar tizimidagi 
hayot faoliyati xavfsizligini ta‘minlovchi masalalarning ahamiyatliligini, har kungi hayotda va 
xavfli hamda favqulodda vaziyatlarda xavfsiz ahloq stereotiplarini tarqalganligini, 
muxofazalanganlikni darajasini tavsiflovchi inson va jamiyatning rivojlanish darajasidir.
9. Eng yuksak maqsad deb, yanada umumiyroq, faol ongini tashkil etuvchi kuch sifatida
insonlarni konkret, tarixan yetilgan masalalarni xal etish uchun birlashgan universal va 
absolyut qadriyatli ezgulik va zarurat haqida tasavvuridir.
10. Qadriyat – shaxsiy va jamoat ezguligi nuqtai nazaridan inson tomonidan musbat 
baholanuvchi ma‘lum hodisalar voqeligining yig‗indisidir. 
11. Ezgulik - ijtimoiy rivojlanishga ko‗maklashuvchi insonning pozitiv ehtiyojlarini 
qoniqtirish nuqtai nazaridan predmet va hodisalarning ijobiy qadriyatlarini belgilovchi 
umumiy tushunchadir. 

---

224 
12. Xarakter deb, faoliyat va muloqat chog‗ida, o‗ziga va odamlarga, atrof-muhitga 
nisbatan turg‗un namoyon bo‗ladigan va shunga o‗xshash xolatlarida shaxsga xos axloq 
shakllarini sabab bo‗ladigan shaxsning individual xossalarini jamlanmasi tushuniladi 
13. Iroda deb, inson ichki va tashqi to‗siqlarni yengib o‗tishida o‗zining ahloqini va 
faoliyatini ongli ravishda tartibga solishi tushuniladi.
14. Hissiyot deb, insonning boshqa odamlarga, obektlarga, borliq jarayonlarga nisbatan 
turg‗un sezgilar tushuniladi. 
15. Asoslash dalillari deb, shaxs faolligini va uning faoliyatining yo‗nalganligini 
rag‗batlantiruvchi faktorlar orqali chaqirish tushuniladi.
16. Sug‗urtalash jamiyatning ijtimoiy iqtisodiy tizimining zaruriy elementi hisoblanib, 
kutilmagan tabiiy, texnogen va boshqa xolatlarda moddiy rag‗batlantirishning buzulishlarini 
tiklash kafolatini vakili bo‗ladi.
17. Хabar berish – 2 ta oddiy gapdan oshmaydigan hajmda xabar berish yoki qisqa 
audiovizual axborot yetkazish jarayoni 
18. Аxborotlash –yanada detallashgan audiovizual axborot yoki 10 soniya davomidagi 
videoqator shaklida yetkazish jarayoni 
19. Тayyorlanish –bilimlarni FV va terroristik aktlar sharoitida harakatlanishning 
boshlang‗ich ko‗nikmalarni shakllantirish bo‗yicha axborotlarni (10- 12 soniya davomidagi 
roliklar, elektron plakatlar, diktorlik xabari tarzida) yetkazish jarayoni. 
20. ―Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyati‖ (HFXM)- insonni ijtimoiy uyushmasining 
xolati bo‗lib, hayot faoliyati jarayonida ma‘lum darajada uning xavfsizligini 
ta‘minlovchisidir.
21. Кuzatish – odamlarni ommaviy yig‗ilish joylarida huquqiy tartib-qoidalarning 
xolatini baholash va ijtimoiy havfli harakatlarning oldini olish maqsadida videonazorat qilish 
jarayoni 
21. Birdamlik- bu insonlarning o‗zini odatlari, qiziqishlari, hayajonlari, qarashlari bilan 
birligidir. 
22. Postulat - haqiqatligi ayon bo‗lmasa ham, isbotsiz qabul qilinadigan qoida. 
23. Madaniyat xalqning yoki bir gurux xalqlarning hayotni, yutuqlarni, ijodiyotini
namoyon qilishni jamlanmasidan iborat bo‗lib, (lotincha cultura- haydamoq, ishlamoq, 
tarbiyalamoq, rivojlantirmoq, qadriga yetmoq) –tarixan ma‘lum darajada jamiyatning, 
insonning ijod kuchlari va layoqatini rivojlanishi bo‗lib, u odamlar hayotini va faoliyatini 
tashkil etish shakllari va turlarida, o‗zaro munosabatlarida, hamda ular tomonidan yaratilgan 
moddiy va ma‘naviy qadriyatlarida gavdalanadi.
24. Madaniyatni shakllantirish deganda shunday jarayon tushuniladiki, uning tashkil 
etuvchilari bo‗lib, maqsad va vazifalarni o‗rnatish va to‗g‗rilash, HFXMning asosiy usul va 
yo‗nalishlarini shakllantirish, HFXMning meyoriy huquqiy va o‗quv-uslubiy asoslarini ishlab 
chiqish, madaniy- informatsion ta‘sirning samarali uslublarini uchratish va takomillashtirish 
va b. tushuniladi.
25. Klassifikatsiya kriteriyalari deb obektlarni o‗zaro taqqoslash uchun ajratib turadigan 
alomatlari tushuniladi.
26. Ijtimoiy sinf deb iyerarxik tartibda, bir jamiyat doirasida uning a‘zolaridagi o‗xshash 
qadriyatlar, qiziqish va ahloqqa ega bo‗lgan, nisbatan turg‗un jamlanma tushuniladi.
27. Eng yuksak maqsad deb, insonlarni konkret, tarixan yetilgan masalalarni xal etishi 
uchun birlashgan universal va absolyut qadriyatli yanada umumiyroq, faol ongini tashkil 
etuvchi kuch sifatida ezgulik va zarurat haqida tasavvuridir.
28. Qadriyat – shaxsiy va jamoat ezguligi nuqtai nazaridan inson tomonidan musbat 
baholanuvchi ma‘lum hodisalar voqeligining yig‗indisidir. 
29. Ezgulik - insonni pozitiv ehtiyojlarini qoniqtirish nuqtai nazaridan ijtimoiy 
rivojlanishga ko‗maklashuvchi predmet va hodisalarning ijobiy qadriyatlarini belgilovchi 
umumiy tushunchadir.

---

225 
30. Temperament deb, insonning ruhiy faoliyatini dinamik xususiyatlari (tezlik darajasi, 
ritm, asabiy jarayon va xolatlarni intensivligi, o‗zini tutish xolatlari, faoliyatning individual 
uslubi) tushuniladi. 
31. Xarakter deb, faoliyat va muloqat chog‗ida, o‗ziga va odamlarga, atrof-muhitga nisbatan 
turg‗un namoyon bo‗ladigan va shunga o‗xshash xolatlarida shaxsga xos axloq shakllarining
individual xossalarini jamlanmasi tushuniladi. 
32. Dalillashltirish deb, shaxsning faolligini va faoliyatining yo‗nalganligini 
rag‗batlantirishini chaqirish faktorlarining jamlanmasi tushuniladi.
33. Mahorat - bu har qanday bosqichda inson ongi tomonidan boshqariladigan harakatni 
bajarish qobiliyatidir. 
34. Amaliy ish - bu o'qituvchilarning rahbarligi ostida talabalar oldindan belgilangan rejaga 
muvofiq amaliy topshiriqlarni bajaradigan mashg'ulot shakli