Hayot faoliyati

Seysmik xaritalash mamlakat iqtisodiyotida juda katta ahamiyatga

ega. Xo‘sh, seysmik xaritalash nima va uning mamlakat

iqtisodiyotiga qanday foydasi bor?

2005-yilda Yaponiyaning Kobe shahrida yuz bergan zilzila

munosabati bilan o‘tkazilgan Xalqaro anjumanda olimlar

zilziladan himoyalanishning yo‘llari haqida gapirib, binolarni

seysmik bardoshli qilib qurish undan himoyalanishning asosiy

omillaridan biri, degan xulosaga kelishdi.

Biroq, bino va inshootlarni, yashash joylarini zilzila

bardoshli qilib qurish aholi va davlatga anchagina qimmatga

tushadi. Bu esa davlat budjeti yoki oilalarning hamyoniga salbiy

ta’sir etadi. Chunki, olimlar hisob kitobiga qaraganda bino va

inshootlarning 1 ballga seysmik bardoshligini oshirish uning

jami tannarxini 10-25 %gacha oshirishni talab qiladi. Deylik, 5

balli seysmik bardoshli imorat 10 mln so‘mga tushsa, uni

seysmik bardoshligini 6 ballga oshirish 11 – 12,5 mln so‘mni

talab etadi. Albatta, bu hol butun bir mamlakat miqyosida olib

qaralsa juda katta mablag‘ni talab etadi. Yoki 6 balli seysmik

hududda qurilgan imoratlar 8 ballga mo‘ljallab qurilsa, sarf

bo‘layotgan ortiqcha va foydasiz mablag‘ hamda uning keltirib

chiqarishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy zararni oddiy arifmetika

bilan hisob qilish qiyin emas.

Zilzilalar yuz berishi mumkin bo‘lgan hududlarda ortiqcha

sarf-xarajatlarni hamda iqtisodiy zararlarni, insonlar nobud

bo‘lishini oldini olish uchun ham seysmik xaritalash o‘tkaziladi.

Seysmik xaritalarning qanchalik puxta, har tomonlama mukammal

qilib tuzilishiga yer va uning tuzilishini juda chuqur

o‘rganish muhim ahamiyatga ega.

Zilzilalar boshqa turdagi tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi

favqulodda vaziyatlarni keltirib chiqarishi ehtimoli mavjud.

Bunga juda ko‘plab misollarni keltirish mumkin. 2011-yil

Yaponiyadan uncha uzoq bo‘lmagan suv ostida yuz bergan

58

zilzila kuchli sunamini hosil qildi. Bu sunami Yaponiyaga juda

katta talofat yetkazdi. 30 mingga yaqin kishini nobud bo‘lishiga

sabab bo‘ldi. Fukusima shahridagi atom reaktorlaridan birini

ishdan chiqardi, yong‘in paydo qildi. Zilzilalar yong‘in, suv

toshqini, portlash, kimyoviy zararlanish, qor ko‘chkisi, yer

surilishlari yoki tog‘ o‘pirilishlari, avariyalar va boshqa

halokatlarni keltirib chiqarishi mumkin.