Hayot faoliyati
Markaziy Osiyo davlatlari poytaxtlarida sodir
Download 275.31 Kb.
|
Hayot faoliyati
|
Markaziy Osiyo davlatlari poytaxtlarida sodir
bo‘lgan zilzilalar tarixi Yili Joyi Qurbonlar soni Kuchi 11. 12. 1980 Toshkent VI - VIII 25. 04 1966 Toshkent 1,600 jarohatlanganlar (M=5. 3) VIII
1952 Dushanbe VI - VII 5. 10.1948 Ashxobod Qurbonlar -90,000. Shahar vayron bo‘lgan X 2. 11. 1946 Toshkent IX-X 3. 01. 1911 Almati Qurbonlar- 459. Shahar vayron bo‘lgan IX-X
1907 Dushanbe 11. 07. 1889 Almati VII-VIII 8. 07. 1887 Almati Qurbonlar-342. Shahar vayron bo‘lgan IX-X
1886 Toshkent 1885 Bishkek VII 1807 Almati VIII-IX Birgina 1947-yilning oktabr oyida yuz bergan Ashxobod zilzilasi 110 ming kishini nobud bo‘lishiga, shaharni esa 98 % vayronaga aylanishiga olib keldi. Buni tasavvur etish uchun o‘sha vayronalar oqibatini tugatishda bevosita ishtirok etgan guvohlarning so‘zlarini keltirishning o‘zi kifoya. «Shaharni bunday vayronaga aylantirish uchun 500 ta bombardimonchi samolyot kamida 6 oy davomida tinimsiz bombardimon qilish kerak», degan edi. 56 Armanistonda yuz bergan zilzila oqibatini o‘sha davrdagi gazetalardan birida shunday eslashgan edi. «Kishi dahshatdan yoqa ushlaydi. Bir tomonda tobut, bir tomonda vayronalar oqibatida halok bo‘lgan mayitlar, bir tomonda esa non va suv. Mamlakatimiz rahbari I. Karimov o‘zining «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli kitobida mintaqamizdagi seysmik jarayonlar va ularning xavfi haqida alohida qayd etib o‘tgan edi. Bu esa zilzilalar va ularning sabablarini va undan muhofazalanishni o‘rganishni talab etadi. Zilzila sodir bo‘lgan joy zilzila o‘chog‘i deyiladi. Shu o‘choqning markazi giposentr, uning yer yuzidagi proeksiyasi (aksi) episentr, deyiladi. Giposentr bilan episentr o‘rtasidagi masofa zilzilaning chuqurligi, deb nomlanadi. Zilzilalar chuqurligi yer sathidan 700 – 750 km gacha bo‘lgan chuqurlikkacha yuz beradi. Shu sabab zilzila chuqurligiga qarab ular uch guruhga bo‘linadi. Bular: qobiq zilzilalar – yer sathidan 70 km chuqurlikkacha bo‘lgan masofada, qobiq osti yoki oraliq zilzilalar 70 dan 300 km gacha, chuqur fokusli zilzilalar 300 km dan 700 – 750 km gacha bo‘lgan chuqurlikda yuz beradi. Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari, shuningdek, O‘zbekistonda yuz beradigan silkinishlar qobiq zilzilalar guruhiga kiradi. Zilzilaning yer ustida namoyon bo‘lish quvvati ball bilan o‘lchanadi. Zilzila kuchi ball bilan ifodalanganda uning chuqurligi mutlaqo hisobga olinmaydi. Uning yer ustida namoyon bo‘lishigagina ahamiyat beriladi. Shuning uchun ball bilan energiya o‘rtasida to‘g‘ri chiziqli bog‘lanish yo‘q. Masalan, bir xil energiyaga ega bo‘lgan zilzilaning chuqurligi 20 km da bo‘lsa u 6 ballga teng bo‘ladi, xuddi shuncha energiyaga ega bo‘lgan zilzila o‘chog‘i 8-10 km da bo‘lsa, 7-8 ball kuch bilan namoyon bo‘lishi mumkin. Zilzilalar kuchini talqin etishda o‘ziga xos muammolar ham yo‘q emas. Masalan, biron-bir joyda yuz bergan zilzila haqida «Rixter shkalasi bilan 5 ball bo‘ldi» degan xabar quloqqa tez-tez chalinadi. Qachonki, Rixter shkalasi bilan zilzila kuchi aytilayotganda «ball» so‘zi ishlatilmaydi. «Ball» so‘zi MShK shkalasida ishlatiladi, xolos. Shu bilan birga Rixter shkalasi 57 bilan zilzila talqin etilganda uning eng katta kuchi 9 ga teng hisoblanadi. MShK shkalasi esa 12 ballga teng. Shu sabab, Rixter shkalasida «magnituda» jumla qo‘shib ishlatiladi. Rixter shkalasi bo‘yicha magnitudasi 9 ga teng bo‘lgan zilzila MShK shkalasi bo‘yicha 12 ballga teng hisoblanadi. Download 275.31 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|