Hayot faoliyati

Majburiy yolg‘izlik holatida o‘zini suv bilan ta’minlash

Inson organizmining kam foizda suvsizlanishi uning hayotiy

faoliyati buzilishiga, 10 %dan ko‘proq suvsizlanish esa inson

ichki a’zolari faoliyatining buzilishiga hamda o‘limga olib

kelishi mumkin.

Iqlimi nisbatan past haroratli bo‘lgan hududlarda kam

jismoniy harakat qilinganida suvga bo‘lgan ehtiyoj 1,5-2 litrdan

oshmaydi. Ammo havoning harorati yuqori bo‘lgan hududlar,

ayniqsa cho‘l va tropik o‘rmon sharoitlarida suvga bo‘lgan

ehtiyoj keskin ortib, sutkasiga 4-6 litr, ba’zan undan ham

ko‘proqni tashkil etadi. Majburiy yolg‘izlik holatida havoning

yuqori harorati va quyosh radiatsiyasi organizmning tez

suvsizlanishiga olib keladigan hududlarda o‘zini suv bilan

ta’minlash birinchi darajali muammoga aylanadi.

Bunda suv manbalarini shartli ravishda bir qancha

guruhlarga bo‘lishimiz mumkin: ochiq suv manbalari (daryo,

ko‘l,irmoqlar), yer tagidagi yopiq suv manbalari (buloq, yerosti

suvlari), biologik suv manbalari (suvli o‘simliklar, bambuk,

kaktus, lianalar), atmosfera suv manbalari (qor, yomg‘ir, muz

va hk.). Arktik sharoitlarda yil mavsumlariga ko‘ra suv manbasi

sifatida qor, muz, muz ustida yig‘ilgan suvlar, yozgi tundra

sharoitida ko‘l, irmoq, botqoqliklar, tayga sharoitida daryo,

ko‘l, botqoqliklar xizmat qilishi va insonga ichish, ovqat

52

tayyorlash va xo‘jalik maqsadlarida zarur bo‘lgan suv miqdori

bilan ta’minlashi mumkin.

Cho‘l sharoitida suv bilan ta’minlash muammosi o‘ziga xos

qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Chunki bunday sharoitda suv

havzalari juda kam uchraydi hamda relyef va o‘simliklarning

belgilari kabi zaruriy maxsus bilim va ko‘nikmalarga ega

bo‘lmasdan ularni topish juda katta muammo hisoblanadi.

Tropik o‘rmon sharoitida suv bilan ta’minlash nafaqat suv

havzalari balki bambuk, liana, palma, baobab kabi suvni o‘zida

ko‘p saqlaydigan daraxtlar va o‘simliklar kabi biologik manbalar

tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin. Tog‘ sharoitida esa

daryo, irmoq, buloq, qor qatlamidan foydalanish mumkin.

Tog‘ va o‘rmon sharoitida buloq, irmoq, daryo suvlarini

ichish mumkin. Ammo bir joyda turib qolgan suv havzasidagi

suvni ichishdan oldin uni yaxshilab tozalash va zararsizlantirish

kerak. Buning uchun bir necha qavatli bintdan filtr yasash yoki

bo‘sh konserva bankasining tagidan bir nechta teshiklar qilib

bankaning tagiga ozroq qum solish mumkin. Yana suv havzasi

qirg‘og‘idan 1-1,5 metr uzoqlikda chuqurcha qazilsa u ozroq

vaqtdan keyin toza, tiniq suv bilan to‘ladi.

Biroq bir joyda turib qolgan suv havzalaridan olinadigan

suvni oddiy tozalash yetarli emas, chunki bunday suvda inson

sog‘ligi uchun zararli bo‘lgan oshqozon-ichak kasalliklari, virusli

gepatit kabi kasalliklar qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib ularni zararsizlantirish

kerak. Suvni zararsizlantirish uchun margansovkadan

foydalanish mumkin, ya’ni bunda suv margansovka

kukuni yordamida oqish pushtirangga kiritiladi. Keyin suv bir

soat mobaynida tinitish uchun qo‘yib qo‘yiladi va iste’mol

qilinadi. Ba’zan shu maqsadlarda 5 %li yod eritmasidan ham

foydalaniladi, ya’ni bir litr suvga 2-3 tomchi yod eritmasi

qo‘shiladi.

Agarda qo‘l ostida kimyoviy vositalar bo‘lmasa, unda eman,

iva kabi daraxt tanasi po‘stlog‘i kabi qo‘lbola vositalardan

foydalaniladi. Bunda bir chelak suvga 100-150 gr po‘stloq

solinib 30-40 minut mobaynida qaynatiladi hamda 6-7 soat

mobaynida tinitish uchun quyib quyiladi. Suvni tozalash

maqsadida mingtomir, fialka kabi o‘tlardan foydalanish ham

53

mumkin. Ammo suvni zararsizlantirishning eng oddiy va

sinalgan usuli - bu qaynatishdir.

Majburiy yolg‘izlik holatida agarda suv havzalari bir-biridan

ancha uzoq masofada joylashgan bo‘lsa, suv zaxiralarini

tayyorlash mumkin. Agar suv havzalari o‘rtasidagi masofa yaqin

bo‘lsa uni o‘sha joyda olish, tozalash, zararsizlantirish hamda

iste’mol qilish kerak.

Ijtimoiy ko‘rinishdagi favqulodda vaziyatlar ko‘pincha inson

jismoniy va ruhiy yolg‘izlanib qolganda yuzaga keladi. Bunda

insonning hayotiga, mol-mulkiga, mavqeyiga zarar yetkazishga

intilish kuzatiladi.