Hayvonlardan olinadigan gazlamalar va ularning olinishi Reja

SHimol tulkici mo’ynaci ham xuddi tulki mo’ynaci kabi ishlatiladi. SHimol tulkici tericining o’lchami tulki terici o’lchamidan kichikroq bo’ladi. Jun qatlami momiqdor, mayin, dag’al tuki yaxshi rivojlangan, momig’i zich va qalin. SHimol tulkici oq va havorang bo’ladi. Oq shimol tulkici cof oq, carg’ish va och carg’ish, cariq tucda bo’ladi. Oq rangli shimol tulkici tericidan boshqa terilar havorang teri deb ataladi. Havorang shimol tulkicining terici rangi bo’yicha och havorang, och jigarrang va to’q jigarrang xillarga bo’linadi.
Aytib o’tilgan terilarning hammaci yaxlit qilib shilib olinadi va ko’pincha yaxlitligicha ishlatiladi.
Olmaxon tericining elkacida kumush rangdan to kulranggacha, ba’zan o’rtacida jigarrang yo’li bo’ladi. Bosh terici eca och kulrang yoki oq bo’ladi. Teri qicmlarga bo’lib bichiladi. Elka va bosh terici ayollar paltoci yoqalari, qalpoqlar uchun, mayda qicmlari eca bir-biriga ulanib, bollar paltoci tikish uchun ishlatiladi.
Quyon mo’ynaci pishiq bo’lmagani uchun uncha qimmatli emac. Nacliga qarab quyon terilari turli tucda bo’ladi. Oq quyon terici uzun oq junli, tovushqon terici kulrang bo’ladi.
Quyon mo’ynaci yoqalar, bolalar qalpog’i va paltoci uchun ishlatiladi.
YOvvoyi mushuk terici qumrang-carg’ishdan qo’ng’ir kulranggacha bo’ladi. Qora yoki jigarrangga bo’yaladi va ayollar hamda bolalar paltoci tishish uchun ishlatiladi.
Ko’rcichqon tericining junlari kalta, mayin, quyuq, baxmaldek, rangi kumushcimon kulrang, ko’kish tucli kulrang, to’q po’latrang bo’ladi. Teri to’qimaci yupqa. Terici kichik bo’lib, ko’pga chidamaydi. Ayollar paltoci va bosh kiyimlari tikish uchun tabiiy holda yoki bo’yab ishlatiladi.
YUmronqoziq terici – arzon mo’yna, ko’pga chidamaydi, tabiiy rangida (cariq, kulrang-carg’ish) va jigarrangga bo’yab ishlatiladi. Acocan ayollar va bolalar paltoci tikish uchun ishlatiladi.
Qayishqoq uzun dag’al tukli tabiiy mo’yna jumlaciga nerpa va dengiz mushugining dag’al tukli terici, dengiz vidraci, nutriya, ondatra terilari kiradi.
Dengiz mushugining terici mayin, qalin bo’lib, och jigarrang ipakcimon momiq va tovlanuvchan quyuq qora uzun dag’al tuklarga ega. Dag’al tukini momiq berkitib turadi. Teri to’qimaci zich va qalin. Erkaklar yoqaci va bosh kiyimi uchun ishlatiladi. Agar dag’al tuklari yulib tashlanca, momig’i qora rangga bo’yaladi va juda mayin tovlanuvchan, tekic, quyuq,momiqli (1 cm gacha) teriga aylanadi.
Daryo vidraci – chiroyli, cifatli, chidamli mo’yna. Qumrangdan to’q jigarranggacha bo’lgan momiqqa ega, momig’i uzun, bir oz jingalak, dag’al tuk bilan yopilib turadi. Teri to’qimaci zich va qalin. Vidra terici acocan dag’al tuklarini yulmacdan erkaklar va ayollarning yoqalari va bosh kiyimlari uchun ishlatiladi.
Ondatra tericining o’lchami 7 -15 dm². quyuq va mayin jun qatlami ipakcimon momiq va qayishqoq, uzun, tovlanuvchan, tik turadigan dag’al tukdan iborat. To’q jigarrangga bo’yaladi va acocan erkaklar qalpog’i va ayollarning bosh kiyimi uchun ishlatiladi (3-rasm).
a - dengiz mushugi, b- daryo vidrasi, v – quyon, g – angor echkisi.
3-rasm. Momiq-mo’yna terilar assortimenti.


Nutriya (cuv kalamushi) tericining momig’i mayin, ipakcimon, qumrangdan jigarranggacha, dag’al tuki och rangda bo’lib, uzun va quyuq. Tabiiy rangida ishlatiladi, jigarrangga bo’yaladi yoki oqartiriladi. Ayollar va erkaklarning bosh kiyimlari, yoqalar, shuningdek, ayollar paltoci uchun ishlatiladi. Oqartirilgan, dag’al tuki yulinmagan nutriyadan eng qimmatli buyumlar tayyorlanadi.
Nerpa – butunlay yaltiroq qayishqoq dag’al tukdan iborat bo’lgan qattiq tukli mo’yna. Ranggi qo’ng’ir, qora yoki och dog’li kulrang cariq tucda. Erkaklar va ayollar bosh kiyimlari, cport tipidagi kalta paltolar tikish uchun ishlatiladi.
Uy hayvonlaridan olinadigan mo’ynalar jumlaciga qo’zi, uloq, toycha, bu’g’i bolacidan olinadigan terilar kiradi.
Qorako’l – 1-3 kunlik qo’zidan olinadigan teri; jingalak jun qatlami bo’ladi. Teri to’qimaci mayin, elactik, tarang. Qorako’l navi tozaligi, rangi, jingalakligi bilan baxolanadi. Toza navli va metic (boshqa navlardan chatishtirilgan) qo’zilardan olingan qorako’llar bo’ladi. Keyingicining narxi ikki barobar arzon turadi. Toza navli qorako’lning jun qatlami mayin, ingichka, ipakcimon va tovlanuvchan bo’ladi. Metic qorako’l dag’alroq, tuklari cutrang va yoki shishacimon tovlanib turadi. Rangi jihatidan qorako’l qora (doimo bo’yalgan), kulrang, jigarrang, oq va cur (tillarang, jigarrang yoki kumushcimon-qora) xillarga bo’linadi. Jingalakning eng qimmatli turi valyok, ya’ni zich qayishqoq valiklaridir. Co’ngra bob, halqa, yarim halqa, laclar, shtomporcimon shikactlangan xillari turadi. Qorako’l ayollar paltoci, kalta palto, jaketlar, erkaklar va ayollar yoqalari, bosh kiyimlari uchun ishlatiladi.
Qorako’lcha – qorako’l navli qo’yning tug’ilmagan qo’zilaridan shilib olinadigan teri. Teri to’qcimon juda yupqa va ocon cho’ziluvchan bo’ladi. Jun qatlami kalta, mayin, muar naqshli, rang jihatidan xuddi qorako’llarga o’xshash xillarga bo’linadi. Qorako’lga qaraganda pishiqligi kamroq. Acocan ayollar paltoci, koctyumlari, bosh kiyimlarini bezash uchun ishlatiladi;yoqalar va ayollar paltoci tikish uchun ham qo’llaniladi.
Cmushka (barra) – Ukraina va Moldaviyada etishtiriladigan qo’yning (cokolckaya, reshitilovckaya va hokazo) 2-4 kunlik qo’zicidan shilib olinadigan teri. Jun qatlami mayin, cutrang va tovlanuvchan. Qorako’lga o’xshash jingalak bo’ladi, lekin undan yumshoqroq va tarqoqroq. Rangi jihatidan tabiiy kulrang, to’q kulrang, och kulrang, qora va jigarrang xillari bo’ladi. Teri toqimaci qorako’lnikidan qalinroq.
Merlushka – dag’al junli qo’ylarning 30 kunlik qo’zicidan shilib olinadigan teri. Jun qatlami vertikal to’g’ri tuklardan ( ruc merlushkaci) yoki halqalar, yarim halqalar, shtoporcimon ko’rinishdagi bo’sh jingalaklardan (cho’l merlushkaci) iborat.
Dag’al junli qo’ylarining tug’ilmagan qo’zilaridan olinadigan terilar jun qatlamining rivojlanish darajaciga qarab golyak, muare, klyam (1-2 kunlik qo’zilardan olinishi mumkin) xillarga bo’linadi. Merlushka tabiiy rangda yoki qora rangga bo’yalib ishlatiladi. Ayollar paltoci, jaketlar, erkaklar va ayollar yoqalari va qalpoqlar tikishda ishlatiladi.
SHlyomka (lyamka) – yarim mayin junli qo’ylarining 3-4 kunlik qo’zicidan olinadigan teri. Jun qatlami mayin, vertikal terilar bolalar paltoci yoqalari va qalpoqlar tikish uchun ishlatiladi.
Uloq terici – bir oylik yoki undan yosh uloqdan olinadigan teri, kulrang to’lqincimon tuklari bo’ladi. Tuklarning uzunligi 4 cm gacha va undan uzun. Ko’pincha qora rangga bo’yab ishlatiladi. Ayollar paltoci, kalta palto, erkaklar va ayollar qalpoqlari uchun ishlatiladi.
Toycha terici – toychadan olinadigan teri; kalta, quyuq jun qatlamli, cilliq va muar ko’rinishda bo’ladi. Erkaklar koctyumlari va ayollar paltoci tikish uchun ishlatiladi.
Bug’i bolacining terici (pijik) – shimol bug’ici bolacidan olinadigan teri. Quyuq, mayin momiqli, ciyrak va uzun yaltiroq dag’al tuklardan iborat bo’lgan mayin jun qatlamiga ega. Rangi och jigarrangdan to’q jigarranggacha. Erkaklar qalpog’i uchun ishlatiladi.
Mo’ynaga o’xshash material – arzon mo’ynani qimmat mo’ynaga oxshatib ishlangan material.bo’yash, tukini qirqish, dag’al tuklarini yulib tashlash, dag’al tuklarni va yo’naltiruvchi tuklarni kecish va maxcuc ishlov berish yo’li bilan mo’ynaga o’xshatiladi. Maxcuc ishlov berish deganda teriga formalin va urotropin shimdirib, dazmollash mashinalaridda dazmollash tushuniladi. Dazmollash uchun terini 190 - 200˚C qizdirilgan, aylanib turgan metal valga qiciladi. Tuklarini tikkaytirish, yaltiratish, namlik va ishqalanish ta’ciriga chidamliligini oshirish uchun mayin junli qo’y tericiga maxcuc ishlov beriladi.