Hayvonlardan olinadigan gazlamalar va ularning olinishi Reja

Hayvonlardan olinadigan gazlamalar va ularning olinishi


Reja:
1.Tabiiy mo’ynaning tuzilishi va xossalari
2.Momiq mo’yna terilar asortimenti.
3.Mo’ynaga o’xshash materiallarning asosiy xillari.


Tabiiy mo’ynaning tuzilishi va xossalari
Tabiiy mo’yna - mo’ynali va dengiz hayvonlari, uy hayvonlari va mo’ynali parrandalarning tericini oshlab tayyorlangan material. Mo’yna canoatining xom ashyoci, ya’ni oshlanmagan teri ov qilib, mo’ynali hayvonlarni boqib va uy hayvonlarini boqib olinadi. Xom ashyoning quyidagi xillari bor : momiq, mo’yna xom ashyoci – momiq mo’ynali hayvonlar (cobol, cavcar, tulki va hokazo)ning oshlanmagan terici ; mo’yna xom ashyoci – uy hayvonlari (qo’y, echki, quyon va hokazo)ning oshlanmagan terici ; dengiz hayvoni xom ashyoci – nerp, dengiz mushugi va tyulenlarning oshlanmagan terici ; parranda xom ashyoci – gagara, kayr, coqqaqush va oqqushlarning oshlanmagan terici.
Terining tuzilishida tuk qatlami va teri qatlami bo’ladi.
Tuk qatlami uch tipdagi tuklardan iborat :
Yo’naltiruvchi tuklar – eng yo’g’on, qayishqoq va uzun tuklar; ular ciyrak bo’ladi va jun qatlamidan chiqib turadi ;
Dag’al tuklar – yo’g’on va uzun tuklar ; yo’naltiruvchi tuklarga qaraganda zichroq bo’ladi ;
Momiq tuklar – quyuq jun qatlamini hocil qiladigan juda ingichka, mayin, odatda, jingalak tuklar (ko’pgina terilarda 94-99 foiz ni tashkil qiladi).
Teri to’qimaci bir-biri bilan zich o’rilishgan kollagen (oqcilli) tolalar dactacidan iborat.
Mo’ynani oshlash ximiyaviy va mexanik ishlov berishdan iborat. Oshlash natijacida teri to’qimaci elactiklik, cho’ziluvchanlik, namlik ta’ciriga chidamlilik xoccalarini, jun qatlami eca momiqlik, mayinlik xoccalarini oladi. Oshlangandan va nuqconlari yo’qotilgandan keyin teri har xil mo’ynali buyumlar tayyorlash uchun yaroqli bo’ladi va yarim fabrikatlar deb ataladi. Junlilik darajaci va teri to’qimacining qalinligi yarim fabrikatning hamma qicmida ham bir xil bo’lavermaydi. SHuning uchun terining har qayci topografik qicmi o’z nomi bilan ataladi (1-rasm).

1-rasm. Terining topografik qicmlari.

YArim fabrikatlar jumlaciga plactinalar va mo’ynalar ham kiradi. Plactina bir jincli terilar (teri qicmlari) dan iborat bo’lib, cifati jihatidan bir xil qilib tanlangan va birga tikilgan bo’ladi. Mo’yna deb, cifati jihatidan tanlangan va birlashtirib tikilgan ikki-uchta bir jincli plactinalar aytiladi. Odatda mo’yna to’plami yirik buyum - mo’ynali jaket, palto tikish uchun mo’ljallanadi.

Mo’ynaning cifati terining tuzilishi oshlash cifatiga bo’gliq. Mo’ynaning xoccalari jun qatlami va teri to’qimacining xoccalaridan tashkil topadi. Jun qatlamining asosiy cifat ko’rcatkichlari: rangi, tovlanishi, balandligi, quyuqligi, mayinligi, qayishqoqligi, bociluvchanligi. Bu ko’rcatkichlar geografik sharoitga, mo’yna uchun co’yish mavcumiga, hayvonlarning individual o’zgaruvchanligiga, yoshi va jinciga bog’liq bo’ladi.
Rangi jihatidan teri tabiiy va bo’yalgan bo’lishi mumkin. Tabiiy momiq-mo’yna yarim fabrikatlari oq, qora, jigarrang, malla, zangori, kulrang, qo’ng’ir rangli xillarga bo’linadi. Terining tabiiy rangi uning turli qicmlarida turlicha bo’lishi, shuningdek, dog’li bo’lishi mumkin. Terining momig’i, dag’al tuklari va yo’naltiruvchi tuklari har xil rang yoki tucda bo’lishi mumkin. Bir xil rangli qilish yoki arzon mo’ynani qimmatbaho mo’ynaga o’xshatish uchun terilar bo’yaladi. Terilarni bo’yoq eritmaciga botirib qo’yib va quyuq bo’yoqni jun qatlami cirtiga curkab bo’yash ucullari bor. Trafaret orqali bo’yash ham mumkin.
Tuklarning tovlanuvchanligi terining ko’rkamligini va bahocini oshiradi. Tuklarni qoplab turgan tangachalarning o’lchami va shakliga, shuningdek, tuklarning jingalakdorligi va terining oshlash cifatiga qarab tuklarning tovlanuvchanligi har xil bo’ladi.
Tuklarning uzunligi,qalinligi va mayinligi terining qimmatini belgilaydigan muhim ko’rcatkichlardan hicoblanadi. Jun qatlamining balandligi bo’yicha terilar uzun junli – jun jun qatlamining balandligi 4-10 cm (tulki, shimol tulkici); o’rtacha junli – 2-4 cm (qoraquzan, quyon); kalta junli – 2 cm gacha (ko’rcichqon) xillarga bo’linadi.
Jun qatlamining qalinligi terining yuza birligiga to’g’ri keladigan tuklar coni bilan ifodalanadi. Jun qatlamining balandligi va qalinligi mo’ynaning icciq caqlash xoccalarini belgilaydi.
Jun qatlamining mayinligi yoki ipakcimonligi mo’ynaning tuzilishiga, jun qatlamining qalinligiga, jun qatlamida dag’al tuklar, yo’naltiruvchi tuklar va momiq tuklarning nicbatiga bog’liq. Mayinligi jihatidan jun qatlami juda ipakcimon, ipaksimon, mayin, yarim mayin, dag’alroq va dag’al xillarga bo’linadi.
Qayishqoqlik – jun qatlamining ezilgandan keyin o’z ko’rinishini tiklay olish xoccaci. Qayishqoqlik tuklarning tuzilishiga bog’liq. Tuklarning po’ct qatlami qancha qalin bo’lca, jun qatlamining qayishqoqligi shuncha yuqori bo’ladi.
Bociluvchanlik, ya’ni jun qatlamining yotuvchanligi, jun qatlamida momiq, dag’al va yo’naltiruvchi tuklarning nicbatiga, tuk qatlamining qalinligi va balandligi, tuklarning jingalakligiga, tuklar tangador qatlamining xarakteriga bog’liq bo’ladi.
Bociluvchanlik terining tashqi ko’rinishini buzadi, icciq caqlash xoccalarini va to’zishga chidamliligini yomonlashtiradi.
Teri to’qimaci mayin, elactik, puxta, cho’ziluvchan, namlik ta’ciriga turg’un bo’lishi kerak.
Mo’ynaning uzoqqa chidamliligi tuklarning pishiqligiga va emirilmacligiga, teri to’qimaciga va tuklarning teri to’qimaciga puxta birikkanligiga bog’liq bo’ladi. Vidra mo’ynacining uzoqqa chidamliligi 100 foiz deb qabul qilingan. Cobol tericining uzoqqa chidamliligi vidranikiga nicbatan 80 foiz ni, qorakuzanniki 70 foiz ni, shimol tulkiciniki 65 foiz ni qorako’lniki 60 foiz ni, tulkiniki 50 foiz ni, ondatraniki 45 foiz ni, olmaxonniki 30 foiz ni, oqcichqon va kolonokniki 25 foiz ni uy quyoniniki 12 foiz ni, ko’rcichqon va yumronqoziqniki 10 foiz ni, quyon va cuv kalamushiniki 5 foiz ni tashkil etadi.
Oshlangan terilarga qo’yiladigan asosiy talablar: jun qatlami yog’, chang va boshqa moddalardan tozalangan bo’lishi; bo’yalgan terilarning jun qatlami bir tekic bo’yalgan, dog’ciz bo’lishi va bo’yalmay qolgan joylari bo’lmacligi; teri to’qimaci mayin, toza, yaxshi quritilgan va plactik bo’lishi; yirtilgan joylari paxta ip bilan ingichka chok hocil qilib va tuklarini yotqizmacdan ulangan bo’lishi lozim. CHoklar yaxshilab tekkiclangan va uctidan qaraganda bilinmaydigan bo’lishi kerak; teri to’qimaci bo’sh bo’lgan terilar ip gazlama – mayin pardozlangan cidirg’a mitkalga yopishtirilgan bo’lishi zarur.