Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde
Download 1.2 Mb. Pdf ko'rish
|
Isbilermenlik tiykarlari\'
|
Limit bahas
ı Demping baha Avtoritetli baha Milliy baha Arzanlastırılg`an baha Dunya ju`zlik baha Kontrakt (ko`tere) baha O`zgeriwshen` baha Usaqlap satıw bahası Erkin baha Auktsion baha Jasırın baha Standart baha 78 halda qa’rejetlerdin’ o’sken bo’legi u’nemlilik arqalı qaplanadı, anıg`ırag’ı tutınıwg’a qolaylıq jaratıw menen baylanıslı qa’rejetler kemeytiledi. Ma’selen, konfettin’ bahası o’zgermegen halda onı a’piwayı qag’azg’a oraw, arzan paketke jaylastırıw, qadaqlawdı a’piwayılastırıw jolı tutıladı, avtobusta ju’riw bahası o’zgermegeni, avtobustag’ı qolaylılıq kemeytiledi. Onın’ qatnawı qısqartırıladı, qatnawg’a u’lken avtobuslar shıg’arıladı, avtobuslarg’a ko’p jolawshı alınadı, onın’ toqtaw ba’ndirgileri kemeytiledi. O’zgeriwshen’ baha belgilengende, birinshiden, qa’rejetlerdin’ ekinshiden, bazardag’ı talaptın’ o’zgeriwi esapqa alınadı. Baha asırılıp yaki pa’seytilip turıladı. Ha’mme ushın birdey bolg’an ulıwma bahalar menen birgelikte, ayırım qatlamdag’ı qarıydarg’a mo’lsherlengen arnawlı (ma’selen, abıraylı) baha belgilenedi. Bahalar satıw mug’darın ha’m satıw waqtın da ko’zde tutadı, tovarlar ko’p satıp alınsa baha tu’siriledi. Ma’wsim basında bahalar ko’terilip barsa, ma’wsim aqırında olar kemeyedi. Ma’selen, jaz tamam bolıp qalg’anda jazg’ı ma’wsim tovarları arzanlatıladı. Bahalardı qollawda tutınıwshının’ ruwxıy jag’dayı da itibardan sırtta qalmaydı. Baha sum ha’m tıyınlarg’a deyingi anıqlıqta qoyılg’anda qarıydar onı anıq esaplang’an, a’dalatlı baha dep oylaydı. Ol a’lbette pul qaytımın alıwg’a ko’nlikken boladı. Sol sebepli bahanı ulıwmalastırmay, maydalap belgilew qarıydarg’a maqul tu’sedi. Ma’selen, qarıydar 15000 sumlıq tovardı alıwg’a qurbı jetedi, ha’tte 15200 sum bolsa da alıwı mu’mkin. Lekin og’an tovar bahasının’ 14989 sum 80 tıyın bolg’anı maqul tu’sedi. Sonday bahag’a qarıydar ashıq boladı. Qarıydardın’ tu’sinigi boyınsha barlıq waqıt tovardın’ bahası onın’ sapasına sa’ykes keledi. Sol sebepli baha sapadan keskin uzaqlasıwı mu’mkin emes. Biraq baha ha’m sapa baylanısınan paydalanıp bahanı asırıw imka’nı bar. Bunda sapa o’zgermegen halda baha asırıladı, sapa to’menlegen jag’dayda da baha saqlanadı ha’m aqıbetinde, baha sapanın’ jaqsılanıwına salıstırg’anda ko’birek asırıladı. U’shinshi usıl pul tabıwg’a qolay keledi. Sebebi qarıydar sapa menen bahanın’ parqın an’lamaydı. Lekin baha menen sapanın’ sa’ykesligin buzıw ba’seki sharayatında qa’terli is ha’m bug’an ayırım jag’dayda g’ana qol urıwı mu’mkin. Bazardı ken’eytip, tovarlardı ko’birek satıw maqsetinde tovardı ko’p satıp alg’anlarg’a bahanın’ bir bo’legi keshiledi, yag’nıy, baha arzanlastırıladı. Sawda-satıqta preyskurant bahalarda isletiledi. Bul bahalar satıwshı ushın mo’lsher baha, qarıydar ushın bildirgish yaki mag’lıwmatnama baha. Ol firmalardın’ preyskurantlarında (baha ko’rsetkishlerinde) dag’aza qılınadı ha’m tovar bahasının’ qaysı summa a’tirapında bolıwın ko’rsetedi. Tovar islep shıg’arıwshıdan tutınıwshıg’a jetip barg’ansha bir neshe bahalarg’a dus keledi. 79 Da’slep, olar ko’tere bahada satıladı. Ko’tere baha islep shıg’arıwshı ta’repinen u’lken mug’dardag’ı tovarlardı bir jola ko’tere satıp alıwshıg’a satılg’an payıtta qollanatug’ın bahalar. Ko’tere bahalar islep shıg’arıwshı ushın qa’rejetlerdi qaplaw ha’m belgili mug’darda payda ko’riwdi ta’miyinlewi kerek. Ol a’lbette, qunnan pa’s bolıwı za’ru’r. Ko’tere bahalar tovar birjalarında, sawda u’ylerinde yaki satıwshı menen qarıydardın’ tikkeley baylanısında qollanıladı. Olar sha`rtnama baha formasında boladı. Sha`rtnama baha ha’r eki ta’reptin’ razıshılıg’ı menen belgilengen ham olardın’ sha’rtnamasında ko’rsetilgen baha. Bul baha sha`rtnama a’mel qılg’an da’wirde, a’dette o’zgermeydi. Sebebi ol aldın kelisilgen boladı. Onın’ buzılıwı eki ta’reptin’ birewinin’ lebizsizligin bildiredi. Ma’mlekettin’ bahalarg’a aralasıw xızmeti limitlengen yaki shegaralang’an bahalar ha’m dotatsiyalı bahalardı payda qıladı. Ma’mleket ayırım tovarlarg’a bahalardın’ joqarı ha’m to’mengi shegaraların belgileydi, olar usı shen’berde o’zgeriwi mu’mkin. Bunday bahalar ja’rdeminde ma’mleket inflyatsiyanı jılawlaydı, bahalardı qadag’alaydı. Dotatsiyalang’an baha ma’mleket byudjeti esabınan arnawlı arzanlastırılg’an baha. Bazarlardın’ ko’lemi jag’ınan alg’anda, aymaqlıq, milliy ha’m xalıq aralıq yaki internatsional bahalarg’a bo’linedi. Aymaqlıq baha og’an ta’sir etiwshi faktorlardın’ belgili aymaq shen’berindegi ta’sirinen payda boladı. Ol tek belgili aymaqlıq bazarg’a ta’n boladı. Ma’selen, O’zbekstanda qawın- g’arbızdın’ belgili orınlarg’a (Andijan, Tashkent, Termizge ha’m No’kiske) ta’n bahası bar. Milliy bazar bahası bir ma’mleket shen’berinde a’mel qılıwshı ha’m olardın’ o’zgesheliklerin o’zinde ko’rsetiwshi, sa’wlelendiriwshi baha. Ma’selen, limon yaki apelsinnin’ Gretsiya, İtaliya, Kuba, Marokkag’a ta’n bahaları bar. Milliy baha o’z shen’berindegi sotsiallıq qa’rejetlerdi, milliy bazardag’ı talap ha’m usınıstı, tovardın’ paydalılıg’ın, onın’ usı jerde qanday qa’dirleniwin esapqa aladı. Du’nya ju’zlik bazar bahası belgili, belgili tovarg’a ketken internatsional qa’rejetlerdi, tovardın’ xalıq aralıq standart talabına sa’ykes keliw da’rejesin ha’m de talap ha’m usınıstın’ bir-birine qatnasın esapqa aladı. Du’nya ju’zlik baha, a’lbette, milliy bahadan parqlanadı. İri eksport-import mashqalaları du’nya ju’zlik bazar bahalarınan tovar bazarları ushın a’dettegidey sha’rtler tiykarında a’melge asırıladı. 80 Qadag’alaw ushın sorawlar: 1. Xojalıq baylanıslarının’ mazmunın aytıp berin’? 2. Xojalıq baylanısları haqqında ulıwma tu’sinik berin’? 3. Xojalıq pitimi degenimiz ne? 4. Pitimlerdi a’melge asırıw usılların aytıp berin’? 5. Tuwrıdan-tuwrı du’ziletug’ın kommertsiyalıq pitimlerdin’ abzallıqları qanday? 6. Birge islesiw pitimin du’ziwdi a’melge asırıw qanday basqıshlarg’a bo’linedi? 7. Kontrakttın’ quramı qanday bo’limlerden turadı? 8. Birge islesiw huquqları, minnetleri ha’m pitim du’ziwdegi kepillikler haqqında aytıp berin’? 9. Baha degenimiz ne? 10. Bahanın’ qanday wazıypaların bilesiz? 11. Baha belgilewdin’ qanday usılları bar? 12. Bahanı qa’liplestiriwshi ha’m og’an ta’sir etiwshi qanday faktorlardı bilesiz? 13. Bahanın’ qanday tu’rlerin bilesiz? 14. Firmanın’ baha siyasatı degenimiz ne? Download 1.2 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|