Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

 
2. Tovar birjası 
Ha’zirgi waqıtta rawajlang’an ma’mleketlerde birjanın’ en’ rawajlang’an 
ko’rinisi bul tovar birjası bolıp esaplanadı. Tovar birjası ishinde to’mendegi o’z 
aldına komitetler sho’lkemlestiriledi: sha’rtnamalardın’ orınlanıwın qadag’alawshı 
esap-sanaq palatası; ma’sla’ha’tler ha’m ju’zege keletug’ın ja’njeldi sheshiw ushın 
birja ha’kimshiligi, to’reshi (arbitrajı); kotirovkalaw komiteti – kotirovka (aktsiyalar 
ha’m basqa bahalı qag’azlar kursın belgilew), bahalar ha’reketi boyınsha 
informatsiya toplaw, birja byulletenin dag’azalaw ushın; standartlar ha’m sapa 
boyınsha komitet – tovarlar sapasın ekspertiza qılıw ha’m onı birjada aylanısqa 
qabıl etiw ushın. 
Sonday-aq birjada sawda qılıwshı tovar ha’m sawda ko’rinisine qaray o’z 
aldına sektsiyalar sho’lkemlestiriliwi mu’mkin: anıq tovarlar sawdası; bolajaq 
tovarlar (awıl xojalıq o’nimi) sawdası; barter sawdası; auktsion sawdası; 
Ayırım tovarlar boyınsha to’mendegishe sektsiyalar du’ziliwi mu’mkin: nan 
o’nimleri sawdası; toqımashılıq o’nimleri sawdası; qurılıs o’nimleri sawdası; 
metallar sawdası; ximiyalıq shiyki zatlar sawdası ha’m t.b. 
Ayırım tovarlar birjaları belgili tovarlardın’ satılıwına qa’nigelesken boladı, 
ma’selen, paxta, kofe, kakao, qant, qumsheker ha’m t.b. Birjalarda alyuminiy, 
gu’mis, altın, biyday, paxta, kofe, sheker, benzin, mazut, qaramal, teri, may, 
miyweler sherbeti, ma’kke, ju’weri, ha’m sog’an uqsas o’nimlerdi satıp alıw 
mu’mkin. Bazar infrastrukturası rawajlang’an ellerde ku’ndelikli tutınıw tovarları 
ha’m mashina-texnika o’nimleri birja sawdasının’ obekti bolmaydı. 
O’zbekstandag’ı 
birjalar 
ha’zirshe 
«Universal» 
ko’rinisinde 
bolıp 
shaynalatug’ın saqqızdan baslap avtomat u’skeneler ha’m ha’tteki quramalı elektron 
qurılmalarına deyin satılmaqta. 
Du’nyadag’ı birjalarda tovar aylanısının’ shama menen 50 protsentin awıl 
xojalıg’ı o’nimleri quraydı, qalg’an yarımı mineral shiyki zat ha’m tayar o’nimlerge 
tuwrı keledi. 

---

83 
Birjada du’ziletug’ın pitimlerdin’ ha’mmesi eki u’lken toparg’a: 

naq tovarlı; 

fyushers pitimlerine bo’linedi. 
Naq tovarlı pitimler eki tu’rge: 

«Spot»; 

«Forvard» qa bo’linedi. 
«Spot» pitimi – tikkeley tovar sawda–satıg’ı bolıp esaplanadı. 
«Forvard» pitimi bolajaq tovar jo’nindegi pitim imzalanıw payıtındag’ı 
bahalar, mag’lıwmatnama bahaları yaki tovar jetkizilip beriletug’ın da’wirdegi 
bahalar boyınsha du’ziledi. «Forvard» pitimi tovar belgili mu’ddetten son’ (a’dette 
14 ayg’a deyin, lekin ko’pshilik jag’dayda 6 ayg’a shekem mu’ddette) jetkizip 
beriw tiykarında satıw bolıp esaplanadı. 
Fyushers pitimleri du’nya bazarında birja sawdasının’ hu’kimranlıq forması 
bolıp esaplanadı. Fyushers pitimi tovardı ma’lim mu’ddetten keyin, lekin da’slepki 
sha’rtnamada kelisilgen bahada jetkizip beriwdi bildiredi. Ol sha’rtnamanın’ a’mel 
qılıw da’wirinde bahanın’ o’zgeriwi na’tiyjesinde alınatug’ın qosımsha paydanı alıw 
maqsetinde du’ziledi.