Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

3. Bahanın’ mazmunı ha’m wazıypaları, baha belgilewdin’ maqsetleri 
ha’m usılları 
 
Bazar qatnasıqları ja’miyet penen firmalar arasında, sotsiallıq islep shıg’arıw 
bo’limleri, tarawlar arasındag’ı tovar almastırıwdı joqarı basqıshqa ko’teredi. 
Tovarlardı almastırıw bahalar ja’rdeminde a’melge asırıladı. Baha bazar 
kategoriyası bolıp, tovar qunının’ puldag’ı (aqshalay) sa’wleleniwi, qunnın’ 
bazardag’ı ko’rinisi. İsbilermenlik xızmetinde baha za’ru’rli ekonomikalıq qural 
bolıp esaplanadı. Bahanın’ ekonomikalıq mazmunı onın’ wazıypalarında ko’rinedi. 
Birinshiden, bahanın’ bazardag’ı talap ha’m usınıstın’ ko’lemi ha’m quramına 
ta’sir etiwi arqalı olardı ten’ salmaqlıq jag’dayına keltiredi. Ten’ salmaqlıqqa 
erisilgen baha bazar bahası bolıp, ol bazarda tovarlardın’ toplanıwın ha’mde tovar 
qıtshılıg’ın ju’zege keltirmeydi. 
Ekinshiden, baha qunnın’ puldag’ı ko’rinisi bolg’anlıg’ı sebepli islep 
shıg’arıw, xızmet ko’rsetiwde sarıp qılıng’an materiallıq ha’m ruwxıy miynettin’ 
ha’mme tu’rin o’zinde sa’wlelendirip (pul ko’rinisinde) o’lshew wazıypasın o’teydi. 
Sog’an qarap tovar ha’m o’nimlerdin’ mug’darın ha’m qunın salıstırıw ha’m esap-
sanaq qılıw imka’niyatı jaratıladı. 
U’shinshiden, baha talap ha’m usınıstı salıstırıw ta’siri astında qa’lipleskenligi 
sebepli, o’z na’wbetinde baha islep shıg’arıwda ol yaki bul tovardı ko’beytiw yaki 
kemeytiwdi talap qılıwshı informatsiyanı berip ta’rtipke salıw wazıypasın o’teydi. 
To’rtinshiden, baha bazardı iyelew, paydanı ko’beytiw ko’z qarasınan, ba’seki 
quralı sıpatında maydang’a shıg’adı. Firmalar onı aqılg’a muwapıq o’zgertip turıwı 
aqıbetinde o’z maqsetlerine erisedi. 
Baha belgilewdin’ maqsetleri ha’m usılları. Bahanın’ qa’liplesiwin u’yreniwde 
bahag’a ta’sir ko’rsetetug’ın ha’r qıylı faktorlar itibarg’a alınadı. To’mendegiler 
tiykarg’ı ha’m en’ ko’p qollanılatug’ın faktorlar qatarına kiredi: 

qa’rejetler; 

bazarda usı tovarg’a bolg’an talap ha’m usınıs; 

ba’seki; 

baha belgilewden go’zlengen maqsetler; 

bahanı basqarıw boyınsha hu’kimet qararları. 
Ulıwma alg’anda, baha belgilew maqsetleri u’sh sala ushın qollanıladı. 
Olardın’ birinshisi, tovar aylanısının’ ko’lemin anıqlaw, ekinshisi, maksimal payda 
alıw, u’shinshisi, ba’seki salası. Ka’rxanalar o’z tovarlarına to’mendegi maqsetlerdi 

---

76 
go’zlep baha belgileydi: payda alıw maqsetinde ham ba’sekige shıdam beriw 
maqsetinde.
İsbilermenliktin’ tu’rlerine qaramastan ha’zirgi ku’nde baha belgilewdin’ 
to’mendegi usılların qollaw mu’mkin: bahanı formulalar ja’rdeminde belgilew; 
«Ortasha qa’rejetler plyus payda» printsipi boyınsha baha belgilew; go’zlengen 
payda normasın alıwdı ta’miyinleytug’ın baha belgilew; bahanı shegaralıq 
qa’rejetler boyınsha belgilew.