Хазратов аброр панжиевич алоқа хизматларини самарали ривожлантиришнинг ташкилий-иқтисодий механизмларини такомиллаштириш

Биринчи боб боъйича хулосалар
1. Алоқа хизматлари миллий иқтисодиётнинг ижтимоий-иқтисодий ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш тармоқларидан асосийсидир. Алоқа хизматлари тизимининг асосий вазифалари – алоқа истеъмолчиларига турли кўринишдаги хат-хабарлар (ҳисоботлар, маълумотлар, хат-хабарлар, чақирувлар, уяли алоқа суҳбатлари ва бошқа турдаги маълумотларни етказиб бериш ва узатиш хизматлари)ни тақдим этишдан иборат. Алоқа хизматлари ўзида моддий ишлаб чиқаришнинг барча характерли хусусиятларини, яъни маълумотларни йиғиш, қайта ишлаш ва охирги манзилга узатиш каби хизмат турларини намоён қилади.
2. Мазкур тадқиқот ишида алоқа хизматларига доир “алоқа хизматлари социал самарадорлиги” тушунчасининг такомиллаштирилган муаллифлик таърифлари ишлаб чиқилди. “Алоқа хизматлари социал самарадорлиги” - соҳада ахборот коммуникасион технологийаларни кенг жорий этиш, аҳолининг оъсиб борайотган талабини тоълиқроқ қондириш, шунингдек инсон меҳнатини йенгиллаштиришни оъз ичига олади.
3. Алоқа хизматлари социал самарадорлигидан келиб чиқиб, “алоқа хизмати коърсатувчи”, “алоқа хизмати истеъмолчиси” ва “алоқа воситачи”лари тушунчаларига такомиллашган муаллифлик таърифлари ишлаб чиқилди. “Алоқа хизмати коърсатувчи” – ахборотларни тақдим этувчилар, улар ахборотнинг тоъғрилиги, хабарни олувчига йетказиб берилганлиги билан қизиқишмайди. Улар хабарларни телерадиокомранийалар, телефон комранийалар, сайтлар, мобил алоқа комранийалар, рочта, мобил иловалари ва бошқалар орқали тақдим етади.
“Алоқа хизмати истеъмолчиси” - ахборотларни йетказиб берувчилардан қандай боълса шундайлигича қабул қилишади ва бу хабарларни оъзаро алмашишади. Улар аҳоли, телефон абонентлари, интернет рровайдер мижозлари, уй хоъжаликлари, фойдаланувчилари, тоълов мобил иловалари фойдаланувчилар ва бошқаларни оъз ичига олади.
“Алоқа хизмати воситачиси” - ахборотларни йетказиб берувчилар, улар ахборотларни айнан егасига йоки керакли манзилга йетказиб беришади, йаъний бу йакуний манзил. Рровайдерлар, ахборот коммуникасийа воситалари сотувчилари, телефон комранийалариларининг диллерлар, роъл оътказмалари шаҳобчалари, банк мобил иловалари, курерлар ва бошқаларни оъз ичига олади.
4. Телекоммуникасийа хизматларини ишлаб чиқариш жарайонидаги меҳнат обйекти – ахборотдир. Алоқа ходимлари, меҳнат воситалари йордамида, унга таъсир оътказишади. Бунинг натижасида у катта фазовий кенгликда йойилади ва истеъмолчиларга йетказилади. Айнан шу жарайонда алоқа ходимларининг меҳнати янги қийматни йаратади. Алоқа тармоғининг маҳсулоти – бу хизматлардир. Бу маҳсулотларни миллий иқтисодийотнинг бошқа тармоқларида ишлаб чиқарилайотган маҳсулотлар билан қийосланганда оъхшашликларни ҳамда фарқларни коъриш мумкин.
5. Алоқа линиялари ва каналлари орқали хизмат кўрсатувчи алоқа операторлари ҳар доим ҳам ягона хизмат кўрсатувчи проваййдер бўлавермайди. Технологик занжирнинг маълум бир босқичларида (чиқиш, кириш ҳамда трансит) муайян ишлаб чиқариш вазифаларини бажаради. Алоқа занжирида, унга кириш ва чиқиш манзиллари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бирида (истеъмолчиларни оъзаро боғлайдиган) алоҳида турли орераторлар иш юритишади.
6. Алоқа хизматларида социал самарани оърганиш ва оълчашда унинг оъзига хос хусусийатларини ҳисобга олиш мақсадга мувофиқ. Алоқа хизматларидаги социал самарани иккига бўлиб оърганилади. Алоқа хизматларида “сотувчи − сотиб олувчи” даражасида бевосита учрашув роъй беради ¬ алоқа корхона (ташкилот)лари “хизматларни сотувчи”, аҳоли ҳамда турли корхона, ташкилот ва муассасалар еса “сотиб олувчи” мақомида боълади. Социал самаранинг шакли − алоқалар хизматларининг натижасидир.
7. Аҳолига коърсатилайотган алоқа хизматларининг сифати ва миқдори тоъғрисида маълумотларни тоърлаш учун мониторинг ва анкета соъровномасидан фойдаланилди. Маълумки, аҳолига коърсатилайотган хизматлар сифати ва миқдорини ишончли акс еттирувчи коърсаткичлар тизимини йаратиш – мониторинг оътказишнинг зарурий шартидир.