“ххi асрда илм-фан тарақҚиётининг ривожланиш истиқболлари ва уларда инновацияларнинг тутган ўрни” мавзусидаги республика илмий-online конференцияси материаллари

“ХХI АСРДА ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ ВА УЛАРДА ИННОВАЦИЯЛАРНИНГ 
ТУТГАН ЎРНИ” МАВЗУСИДАГИ РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-ONLINE КОНФЕРЕНЦИЯСИ МАТЕРИАЛЛАРИ 
164 
INGLIZ TILI O’QITISH VOSITALARI VA ULARDAN MAQSADLI 
FOYDALANISH 
Jalolova Xurshida, 
Navoiy viloyat Qiziltepa tuman 19-maktab ingliz tili o‘qituvchisi 
 
Respublikamiz ta’lim tizimining asosiy yutug’i o’z vaqtida “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”ning ishlab chiqilgani bo’ldi deb bilaman. Bu dastur-orzuyimizga erishishning qonun bilan 
himoyalangan hujjatidir. Safarbarlikning zamirida esa har bir fuqoroning mazkur ishlarning 
mohiyat va mazmuniga tushunishi, belgilangan vazifalarning bajarilishiga ishonch hosil qilishi, 
o’zining munosib hissasini qo’shish istagi turadi. 
Xalqni bu ishga chorlash uchun maqsad aniq va ravshan tushuntirilmog’i lozim.Maqsadni 
tushuntirish uchun esa 21-asr ehtiyoji hamda avvalgi ta’lim tizimining bu ehtiyojlarga javob bera 
olish darajasi, kamchiliklari ochib berilmog’i kerak bo’ladi. Metodikada “grammatika” termini ikki 
ma’noga ega: bir tomondan grammatika tilning qurilishini bildirsada, ikkinchi tomondan u 
grammatik qurilishni tadqiq qiladigan fan ma’nosini anglatadi. Chet tillar o’qitish metodikasida bu 
ikki tushunchani farqlash quyida to’xtab o’tiladigan sabablarga ko’ra juda muhim ahamiyat kasb 
etadi. Tilning grammatik qurilishi uning so’z boyligi bilan birga til materiallarini tashkil qiladi. Har 
qanday tilni amaliy jihatdan egallash uning Grammatik qurilishini u yoki bu darajada mukammal 
bilishni taqoza qiladi. Metodikaning vazifasi talabalar, talabalar tomonidan grammatika hodisalarini 
egallashning samarali yo’l va usullarini izlab topishdan iboratdir. Grammatikani tilning grammatik 
qurilishi haqidagi fan sifatida oladigan bo’lsak, u o’rta maktabda o’qitish predmeti hisoblanmaydi. 
Grammatika chet tili institutlarida, universitetlarida o’quv predmet sifatida o’qitiladi. 
Chet tili grammatikasini o’qitishdan asosiy maqsad nutq faoliyati har-xil turlarning to’g’ri 
shakllanishini ta’minlaydigan nutq grammatik malakalarini hosil qilishdan iboratdir. Bu yerda so’z 
birinchidan morfologik – grammatik malakalarni, ya’ni otlarning kelishik qo’shimchalarini, 
fe’llarning shaxs son qo’shimchalarini to’g’ri ishlatish malakalarni shakllantirish 
haqida ktmoqda. Ikkinchidan, analitik tiplarda (ingliz tili shunday tillar guruhiga mansub) 
nutqiy sintaktik malakalarni, ya’ni turli tildagi gaplarni struktura jihatidan tuza olish malakalarini va 
sodda hamda qo’shma gaplarda so’z tarkibini qo’llash malakalarini shakllantirish zarur. Shuning 
uchun aktiv grammatika ustida olib boriladigan hamma ish (grammatika materialini kiritish va 
tushuntirishdan boshlab) ana shu maqsadda erishishga qaratilmog’i kerak.
Ma’lumki, ingliz va o’zbek tillari alohida til guruhlariga mansub. Ingliz tili hind-evropa 
tillari oilasining german tillari guruhiga kirsa, o’zbek tili turkey tillar guruhiga kiradi. Lekin bu 
tillar grammatika tizimlari bir-birlari bilan taqqoslansa ularning bosqichlarida bir tomondan 
o’xshash va ikkinchi tomondan farqli hodisalarning guvohi bo’lamiz. Morfologik bosqichda ikkala 
til grammatika tizimi o’rtasidagi o’xshashliklar otlarda son, kelishik qo’shimchalarida, fe’llarda esa 
zamon, nisbat, mayl, shaxs va son kategoriyalari qo’shimchalarida uchraydi. Shu narsani alohida 
ta’kidlash kerakki, bu kategoriyalarda grammatik vositalar ingliz tilida juda kam sonlidir. 
Shu bilan birga bu kategoriyalar ifodalanishida va ma’nosida muhim farqlarni ham 
uchratamiz. Masalan ingliz va o’zbek tillarida son kategoriyasining ifodalanishi qo’shimchalash 
qo’shish yo’li bilan yasalsa ham, bu kategoriyada muhim farqli joylar ko’p qiyinchiliklar kelib 
chiqishiga sabab bo’ladi. 
Misol: 
Beshta kitob – five books 
O’nta talaba – ten students 
So’z o’zagidagi unlini o’zgartirish yo’li bilan ko’plik shaklini yasash bilan ingliz tiliga xos 
hodisa hisoblanadi. 
Misol: 
man-men kishi-kishilar 
Tooth – tuth pish-pishlar 
Goose – guse g’oz – g’ozlar 

---