“Himoyaga tavsiya etilsin” Pedagogika fakulteti dekani
Download 0.98 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Bir qismli shakl.
Bir qismli shakl yaqqol seziladigan mustaqil bо‗limlarga ajralmaydi va musiqiy materialning uzluksiz rivojiga asoslanishi bilan tavsiflanadi. Pauza va о‗zga kо‗rinishdagi sezuralar uning yaxlitligini buzmaydi.Bir qismli shakllar о‗zining hajmi, murakkabligi, rivojlanish xarakteri va ichki tuzilishiga kо‗ra turli-tumandir: bir necha taktdan iborat bо‗lgan eng sodda bir qismli tuzilmalardan, to keng rivojlantirilgan turlarigacha kuzatish mumkin.Bir qismli shakl musiqiy asarlarda ham mustaqil kо‗rinishda, ham biror kattaroq shaklning tarkibiy qismi sifatida turli xil janrlarda qо‗llanadi. Eng oddiy bir qismli shakl turi sifatida biz mavzuviy materialning dastlabki rivojlovsiz bayonini nazarda tutamiz. Bu oddiy davriya yoki jumla bо‗lishi mumkin. Bunday tuzilmaning odatiy hajmi 8 taktni tashkil qiladi va rivojlanishi davomida murakkablashmaydi (F.Shopen. Prelyudiya №7). Bunday shakl (oddiy ikki qismli va uch qismli shaklar qatorida) tobe bо‗lim s ifatida nisbatan yirik shakllar tarkibiga kiritilishi mumkin. Bunday holat, birinchi navbatda, variatsiyalar mavzulariga tegishlidir. Qadimgi variatsiyalarda, passakaliyalar va chakonalarda mavzular doimiy ravishda bir qismli shaklda bayon etilgan. Keyinchalik, gomofon-klassik uslub hukmronligi davrida variatsiyalar mavzulari asosan oddiy ikki qismli bо‗lib, uch qismli shakl nisbatan kam qо‗llangan.Eng oddiy bir qismli shakl yirik hajmli asarlarning kirish qismi sifatida qо‗llanishi mumkin.Bir qismli shakl mustaqil shakl sifatida kо‗proq vokal musiqasida – obraz rivojining asosi sifatida xizmat qiladigan, turli matn bilan takrorlanadigan kuplet sifatida (ba‘zan uncha katta bо‗lmagan о‗zgarishlar bilan) uchraydi. Bu shakl asosan kuplet shakli deyiladi. Kamer- vokal musiqasi va operalarda bu shaklga misollar kо‗p.Variatsiyalanadigan jо‗rlik bilan birgalikda kuplet-variatsiya shakli xosil bо‗ladi.Cholg‗u musiqasida mustaqil kо‗rinishdagi oddiy bir qismli shakl kо‗proq musiqa sohasiga dastlabki qadamlarni qо‗ygan о‗quvchilar uchun mо‗ljallangan yengil pyesalarda uchraydi. Fortepiano uchun yozilgan miniatyuralarni (prelyudiya va boshqa asarlarni) ham oddiy bir qismli asarlar qatoriga kiritish mumkin.Rivojlantirilgan bir qismli shakl deganda hajmi oddiy bir qismli shaklga nisbatan kattarok bо‗lgan shakl tushuniladi. Bunday shaklga shunday tuzilmalar kiritiladiki, ular hajman oddiy davriya shaklidan tashqarigachiqadi, ularda material nisbatan erkin rivojlantiriladi.Variatsiyalar mavzusi uchun rivojlantirilgan bir qismli shakl xos emas.Yirik shakldagi asarlarning kirish qismlarida rivojlantirilgan bir qismli shakl oddiy bir qismli shaklga nisbatan kо‗proq uchraydi. Bu tabiiy, chunki muqaddima qismlar uchun yalpi erkin rivojlov xosdir. Mustaqil kо‗rinishda mazkur shakl bezakli-garmonik yoki bezakli -melodik passajli yoki kuychan harakatlarga asoslangan asarlarda qо‗llanadi. Bunday shakl I.S.Bax prelyudiyalariga xosdir. Bunda davriyaga xos bо‗lgan takrorlanadigan tuzilish kuzatilmasa-da, hajman katta bо‗lmagan ushbu prelyudiyalarda keyingi rivojlantirish elementlari uchraydi. Download 0.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|