Hiqish sabablariva

foizga kamayadi.

Yoshlarning ish bilan band qilishdagi muammolarning kelib chiqish sabablari sifatida bir qancha omillarni keltirish mumkun. Birinchi navbatda ularga yetarli darajada mehnat tajribasi mavjud emasligi, ish neruvchi tajribasiz ishchini ishga olishdan manfaatdor emasligi, chunki u doimo minimal darajada xarajat qilib ishchi kuchidan qisqa vaqt ichida maksimal darajada samarali natija olishni istaydi. Bundan tashqari, yosh mutaxasislar ish bilan parallel ravishda o‘z ustida ishlashni davom ettirishga xarakat qiladi, bu esa ish jarayonida uzilishlarga olib keladi.

Yoshlarning ish bandligini ta’minlash bilan bog‘liq muammolarni shartli ravishda 3 guruhga bo‘lish mumkun:
Birinchi guruhga ish beruvchilar o‘rtasida shakllangan “yoshlarda mustaqil ravishda qarorlarni qabul qilish bo‘yicha tajribaning yo‘qiligi, bilim va ko‘nikmalarning yetarli emasligi, bozor sharoitlarida egallangan kasb bo‘yicha amaliy tajribaning mavjud emasligi, bitiruvchilar ish beruvchi tomonidan qo‘yilgan talablarga javob bermaydi” gegan farazlarning mavjudligi.
Ikkinchi guruhga yoshlarning mehnat va bandlik sohasida moslashish yo‘llari to‘g‘risida asossiz fikrlar mavjudligi. Bu kelajakda o‘z kasbini tanlash va keyinchalik esa o‘z kasbini istiqbolini belgilashda namoyon bo‘ladi. Masalan, hozirgi kunda abiturentlar talim olmoqchi bo‘lgan mutaxasisligini ishchi kuchi bozorida talab va taklif holatini tahlil qilishdan emas, kelajakdagi ishi to‘g‘risida ideal farazlardan kelib chiqqan holda tanlashadi.
Uchinchi guruhga yoshlarning aksariyat qismida mehnat unumdorligini pasayish jarayoni hisoblanadi. Yoshlar o‘rtasida gumanitar yo‘nalishdagi kasblarga bo‘lgan talab yuqoridir. Bunda texnik yo‘nalishdagi kasblarga qiziqish pasayish tendensiyasi kuzatiladi.
2.2 Ishsizlikni himoya qilish borasida davlat tadbirlari
Jiddiy muammolar yuzaga kelishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida davlat doimiy ravishda fuqarolarni ish bilan ta’minlash darajasini oshirish siyosatini
o’tkazadi. Birinchidan, ishsizlikning friksion vatarkibiy turlario’sganda:
- qaytadankasb o’rgatadi;
- ta’limberish tiziminikengaytiradi;
- bo’shish joylari haqidagiaxborotlarni keng tarqatadi;
- mehnat birjalariga investisiyalarniko’paytiradi.
^{Ikkinchidan, agar ishsizlik davriy xususiyat kasb etsa, davlat byudjet,}
fiskal, kredit - pul vositalarini ishga soladi, ya’ni:
- ish bilan ta’minlashni kuchaytirish uchun ishlab chiqarishga ko’proq mablag’ sarflaydi;
- tadbirkorning manfaatdorligini oshirish uchun ssuda hamda kreditorlarning foiz stavkalarinipasaytiradi;
- ishlab chiqaruvchiva iste’molchilarga solinadigan soliqlarnikamaytiradi. Uchinchidan, davlat mehnat bozorinitashkil etish vatartibga solish:
- aholi soni, yoshvajinsi salmog’idagio’zgarishlarga;
- ish bilan bandlikdagitarmoq va hudud o’zgarishlariga;
- qo’shimcha ishchi kuchini ishlab chiqarishga jalb etish mezonlari;
- ishlab chiqarishning hajmi vatarkibiga hamda uning o’sish sur’atiga;
- ishlab chiqarish kuchlarining hududiy joylashuvi kabi omillarga alohida e’tibor beradi.
Ishsizliknikamaytirishning iqtisodiy tadbirlaridan eng asosiysixalq xo’jaligi tarmoqlarida bozor talabiga muvofiq kichik korxonalarni barpo etishdir. Bu esa ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish miqyosini oshirishga qaratilagan bo’lishi darkor. Bunga esa, mehnat unumdorligini oshirish, ish joylarining moddiy- texnikaviy, texnologiya va sarmoya ta’minotlarini yaxshilash, yangi noqishloq
xo’jaligi mehnati zonalarini tashkil etish, ish vaqtidan unumli foydalanish,
^{ishlovchilarning moddiy manfaatdorligini oshirish va oqilona soliqlar orqali}
erishish mumkin.
Muhim iqtisodiy tadbirlar majmuasiga qishloq xo’jaligiva sanoatning asosiy mahsulotlariga talab va taklifga asosan istiqbol ko’rsatkichlarini belgilash, kichik yoshdagi bolalari bo’lgan va ko’p bolali onalarni, nafaqaxo’r va nogironlarni kafolatlashtirilgan ish joylari bilan ta’minlash, ularga turli ijtimoiy-iqtisodiy imtiyozlar berish orqali moddiy manfaatdorligini oshirish hamda ish bilan
ta’minlanishini yaxshilashga erishish kiradi.

Yoshlar o‘ziga xos guruhdir; ayniqsa mana shu o‘ziga xoslik yoshlarni ish bilan ta’minlanmasligi kelib chiqayotgan muammlarning manbai hisoblanadi. Yoshlar orasida ishsizlikning o`sishi iqtisodiyotga salbiy ta’sir qilibgina olmay, jamiyatda ham qator muammolarga sababchi bo‘lmoqda. Xususan, 2020-yilda sodir etilgan jinoyatlarning 37%i 30 yoshgacha bo‘lganlarga to‘g‘ri keladi.

O`zbekiston aholi tarkibida yoshlar salmog` yuqori ekanligi bilan ajralib turadi. Yoshlar mehnat resurslarinig eng faol qismi hisoblanadi. Aholining mazkur qatlami yuqori moslashuvchanlik , tez o‘qib o‘rganish, nostandars fikrlash qobliyatiga ega. Shu bilan birgalikda yoshlar mehnat bozorida boshqa kategoriyadagi insonlarga nisbatan past raqobatbardoshlikka ega ekanligi ularning eng ta’sirchan guruhga aylantiradi.
2021-yilning 1-yanvar holatiga ko`ra yurtimizda 14-30 yoshdagi jami doimiy aholi soni 9mln 726mimg 608 nafarni tashkil etgan.
2021-yil boshiga ko`raq 18-30 yoshdagilar soni qarib 5mlndan ortiqroq. 18-30 yoshlilar orasida rasmiy ishsizlik 17% yoki 844ming nafarni tashkil etdi va bu 2021-yil yil boshidagi ishsizlik darajasining 1.5 baravariga kop demakdir. Hisobga olinmagan ishsizlar soni esa bundan ham yuqori.
Yoshlarning ish bilan band qilishdagi muammolarning kelib chiqish sabablari sifatida bir qancha omillarni keltirish mumkun. Birinchi navbatda ularga yetarli darajada mehnat tajribasi mavjud emasligi, ish neruvchi tajribasiz ishchini ishga olishdan manfaatdor emasligi, chunki u doimo minimal darajada xarajat qilib ishchi kuchidan qisqa vaqt ichida maksimal darajada samarali natija olishni istaydi. Bundan tashqari, yosh mutaxasislar ish bilan parallel ravishda o‘z ustida ishlashni davom ettirishga xarakat qiladi, bu esa ish jarayonida uzilishlarga olib keladi.
Yoshlarning ish bandligini ta’minlash bilan bog‘liq muammolarni shartli ravishda 3 guruhga bo‘lish mumkun:
Birinchi guruhga ish beruvchilar o‘rtasida shakllangan “yoshlarda mustaqil ravishda qarorlarni qabul qilish bo‘yicha tajribaning yo‘qiligi, bilim va ko‘nikmalarning yetarli emasligi, bozor sharoitlarida egallangan kasb bo‘yicha amaliy tajribaning mavjud emasligi, bitiruvchilar ish beruvchi tomonidan qo‘yilgan talablarga javob bermaydi” gegan farazlarning mavjudligi.
Ikkinchi guruhga yoshlarning mehnat va bandlik sohasida moslashish yo‘llari to‘g‘risida asossiz fikrlar mavjudligi. Bu kelajakda o‘z kasbini tanlash va keyinchalik esa o‘z kasbini istiqbolini belgilashda namoyon bo‘ladi. Masalan, hozirgi kunda abiturentlar talim olmoqchi bo‘lgan mutaxasisligini ishchi kuchi bozorida talab va taklif holatini tahlil qilishdan emas, kelajakdagi ishi to‘g‘risida ideal farazlardan kelib chiqqan holda tanlashadi.
Uchinchi guruhga yoshlarning aksariyat qismida mehnat unumdorligini pasayish jarayoni hisoblanadi. Yoshlar o‘rtasida gumanitar yo‘nalishdagi kasblarga bo‘lgan talab yuqoridir. Bunda texnik yo‘nalishdagi kasblarga qiziqish pasayish tendensiyasi kuzatiladi.