His etilmagan

San’at va axloq. Bu ikki ma’naviy hodisa shu qadar mustahkam aloqadaki, biri ikkinchisining ishtirokisiz to’laqonli mavjud bo’lolmaydi. Har ikkalasini ham insonshunoslik deb atash mumkin, faqat ular anatomiya kabi odam a’zolarini emas, inson axloqiy-estetik-ruhiy muruxxatlarini, ya’ni uning ezgulik va go’zallikka, yozuvlik va xunuklikka munosabatini aks ettiradi, o’rganadi. Shu sababli axloqdan tashqari san’atning mavjudligi mumkin emas, ayni paytda san’atsiz axloq targ’ibotdan mahrum bo’lib qoladi va faollik xususiyatini yo’qotadi. Zero, san’atning azaliy va abadiy bosh mavzusi ezgulik bilan yovuzlik o’rtasidagi kurashdir, boshqa barcha insoniy muammolarning o’rtaga tashlanishi va hal etilishi badiiy asarda ana shu mavzuning ochib berilishi uchun yordamchi vazifasini o’taydi.
San’at va din. San’at, avvalo, axloqiylikni targ’ib etish nuqtayi nazaridan din bilan bog’liq. Buni barcha umujahoniy dinlar uchun so’ng maqsad-yuksak axloq egasi bo’lmish komil insonni, solih bandani tarbiyalash ekanida ko’rsa bo’ladi. Zero, juda ko’p diniy tushunchalar axloqiy ma’noga, axloqiy tushunchalar esa diniy ma’noga ega. M., imon, diyonat, halollik, poklik, muhabbat, vijdon kabi tushunchalar har ikki ma’naviy hodisaga ham tegishlidir. Ayni paytda din ezgulik, muruvvat, shafqat, jo’mardlik, rostgo’ylik vatanparvarlik kabi axloqiy fazilatlarni targ’ib qiladi va qotillik, o’g’rilik, poraxo’rlik, xiyonat, yolg’onchilik singari illatlarni taqiqlaydi. Bularning hammasi asarda o’z ifodasini topar ekan, birvarakay uch yoqlama-din, axloq va san’at aloqadorligi vujudga keladi.
San’at va texnika. So’ngi paytlarda san’at bilan texnikaning o’zaro aloqalari tobora mustahkamlanib, kengayib bormoqda. U deyarli hamma san’at turlariga “ kerak bo’lyapti”. Teatrdagi aylanadigan sahna, musiqadagi kliplar, fonogrammalar, elektron cholg’u-asboblar, kitob nashridagi texnik quvvatlar, yozuvchilarning komputer vositasida ishlashlari, audio va video yozuvlar va hokozo bunga misol bo’la oladi. Bularning hammasi badiiy asarni idrok etuvchiga qulayroq shaklda yetkazib berish orqali texnika san’at targ’iboti va rivojiga katta xissa qo’shayotganini ko’rsatadi. Demak, texnikaviy ravnaq tufayli san’at turlari takomillashib bormoqda. Bundan tashqari, yana eng muhimi shundaki, bu ravnaq yangi- “ texnikaviy” san’at turlarining paydo bo’lishiga olib kelmoqda. Badiiy su’ratkashlik, kino va televideniye ana shunday san’at turlaridir. Bir so’z bilan aytganda, texnika san’at uchun beminnat xizmatkor vazifasini o’tamoqda va o’zi ham asta- sekin san’atning “parda ortidagi” uzviy qismiga aylanib bormoqda.
San’at va mehnat. Ma’lumki, mehnat insonning maqsadga muvofiq tarzda aql yoki kuch vositasida amalga oshiriladigan faoliyati. Ibtidoiy davrlarda mehnat asosan majburiylik tabiatiga ega bo’lgan: Qadimgi odam qorin to’ydirish uchun ko’p va og’ir mehnat qilgani bizga yaxshi ma’lum. Keyinchalik ish qurollarining takomillashuvi, yangidan yangi ishlab chiqarish vositalarining vujudga kelishi mehnatni muayyan kasblar bo’yicha bo’linishiga olib keldi. Fan-texnika taraqqiy topgan hozirgi davrda odamlar asosan muayyan kasbiy tayyorgarlikdan keyin mehnat faoliyatini boshlaydilar.
Mehnat ibtidoiy davrlarda ish qurollarini bezashdan boshlab, bugungi kundagi dizayngacha san’at bilan yonma-yon keladi. Ishlab chiqarish makoni, vositalari va jarayonlarining go’zallashib borishi mehnatni insondan, insoniylikdan naridagi faoliyat emas, balki ichki ehtiyojga, ma’naviy hodisaga aylanib borayotganligini bildiradi. Ana shu yaratish ehtiyoji mehnatni nafaqat ijtimoiy, balki estetik ehtiyoj darajasida ham ko’taradi.
Mehnatning ana shu ijodiylik, bunyodkorlik xususiyatlari san’atda o’z aksini topib kelgan. Mehnat va mehnatkashlik ulug’langan badiiy asarlarni barcha san’at turlarida uchratishimiz mumkin. Hozir ham barcha san’at turlarida mehnat- baxt manbai, mehnatsevarlik- yuksak axloqiylik tarzida in’ikos ettiriladi.
Bu mehnatning san’at bilan bilvosita bog’liqligi, ularning bevosita aloqadorligi ham mavjud. San’atkorning mehnati bunga yaqqol misol bo’la oladi.M., Shukur Burxon ijro etgan “Shoh Edip” spektakilidagi Edip roli buyuk aktyorning ulkan iste’dodli bilan birga juda katta mehnatining ham masulidir.