Hisob va audit fakulteti “buxgalteriya hisobi ” kafedrasi
Moliyaviy natijalar tahlilining mazmuni, vazifalari va axborot
Download 0.81 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida koxonalarda moliyaviy natijalar hisobi va tahlili
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1-rasm. Iqtisodiyotni modernizatsiyalashda korxonalarini qo’llab- quvvatlashning asosiy yo’nalishlari 2
- Vertikal tahlilda
- Asosli yoki trend tahlilida
- Birinchi bobni yoritishda quyidagi xulosaga keldik
- II BOB. KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBINI YURITISH TARTIBI 2.1. Korxonalarda moliyaviy natijalar hisobini tashkil qilish va yuritish.
- Daromad va xarajatlarni tan olish ko`rinishlari
- 2-rasm. Daromad va xarajatlarni tan olish ko’rinishlari 3
1.2. Moliyaviy natijalar tahlilining mazmuni, vazifalari va axborot manbalari Iq z q q f .F ishlab chiqarishni hamma bosqichlarining iqtisodiy kategoriyasidir. Foyda iqtisodiy f z q z , z q . F p , 15
realizatsiya qilish bu kengaytirilgan qayta ishlab chiqarishni, qiymat qonunini va f f talabidir. Mamlakatimiz iqtisodiyotini mutanosib rivojlantirish, uning samarali tarkibiy z q q q Va z qq q f hisoblanadi. Ushbu maqsadga erishish uchun esa eng avvalo iqtisodiyotning real z . S , q z q itida korxonalarni q -quvvatlash dolzarb ahamiyat kasb etib, respublikamizda ushbu jarayon bir q (1-rasm). A q ,
q -quvvatlashda ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish, kooperatsiya aloqalarini kengaytirish, mustahkam q , z q .
Korxonalarni qo -quvvatlashning
Bank kreditlari orqali qo - quvvatlash
korxonalarga soliqlar bo z berish
Mahsulot tannarxini pasaytirish
Ishlab chiqarishni kengaytirish
16
quvvatlashning asosiy yo’nalishlari 2 Bugungi kunda respublikamiz iqtisodiyotining deyarli barcha tarmoq va sohalarida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan q z hi raqobatdosh mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Biroq, bu boradagi jiddiy muammo - ayrim mahsulotlarimiz tannarxining yuqori darajada q q q . Yuqorida keltirilgan iqt q -quvvatlashning asosiy q f hisoblanadi. Kengaytirilgan qayta ishlab chiqarish ishlab chiqarishning doimo kengayishinini, uning texnikaviy darajasini muntaza . Buning uchun ishlab chiqarishda hamma vaqt foydaga erishilishi, realizatsiya qilinishi va undan ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun foydalanish lozim. Foyda (daromad) iqtisodiy harakatning zaruriy sharti maqsadi sifatida qar . J f p z tadbir vositasi sifatida qaraladi. Foyda bu daromadlar va xarajatlar farqlanishidagi q z . U q z z ifodalaydi. Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani . D , f q - z foydalaniladigan kapital konseps p q .
2 Muallif ishlanmasi 17
Daromadlar va xarajatalar elementlari quyidagicha aniqlanadi. Daromadlar - bu hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning oqimi p p q ng kapitaldagi f q .
f , , q kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir. Daromad va xarajatlarni aniqlash ularning asosiy hususiyatlarini belgimlaydi, ammo ularni moliyaviy natijalar hisobotida aks ettirishda talab qilinadigan z q q q q i. M z f q holatga baho beriladi. Moliyaviy natijalar foyda va zararlarning shakllanish q z . F z boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki q belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajaasini xarakterlovchi rentabellik aziladi. T q , , z , q . M q atkichlar tartiblanishiga, moliyaviy natijaviylikni xarakterlovchi umumiy q f , z .
q z f q z . Gorizontal tahlilida z . 18
z , z . M q q f , z aktivligi . K f f . z , q q z f
. U q f ( q q f ), f f , , f orasidagi nisbat koeffitsentlari kiradi. M q . I q kiritilib faqat shu korxonaning xodimlari tomonidan olib boriladi. Moliyaviy hisobotning betarafligi shundaki, undan ham ichki ham tashqi axborot foydalanuvchilarning manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy p q z q , z . Y , q p q . T q q , , aksionerlar, mulk egalari, investorlar, shuningdek, korxona faoliyati bilan bilvosita qiziquvchi uchinchi shaxslar, erkin soxibkorlar kirishi mumkin. U p q f z q z q . A , f f f , q q q f q q , q , 19
q f va h.k. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarning moliyaviy z f quyidagilar hisoblanadi: · korxonaning foydalilik darajasiga baho berish; · korxonaning moliyaviy natijalarini tarkibi, tuzilishi va dinamik z berish; · z f ; · foydaning shakllanishi va ishlatilishining asoslanganligini tekshirish; · f p mahsulot (ish, xizmat)lar q f q ; · p f ; · qq q f ir etuvchi omillarga baho berish; · f f baho berish; · f f p ; · vchi omillarga baho berish; · korxonaning umumiy rentabellik darajasini oshirish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va hakozolar. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarning moliyaviy ib quyidagilar hisoblanadi: · z ;
20
· «M (2-shakl) ; · buxgalteriya hisobining moliyaviy natijalarni aks ettiruvchi tegishli schyot .
q z q ,
muammolarni bartaraf etish hamda bu boradagi ishlarni takomillashtirishga qaratilmoqda. Moliyaviy hisobotning betarafligi shundaki, undan ham ichki ham tashqi axborot foydalanuvchilarning manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy p q z q , z . Y , rning analitik qatoriga p q .Ayniqsa, moliyaviy natijalarni buxgalteriya hisobini q . q ,
taqsimlanishi hisobi borasida ham hisob ishlarini zamonaviy talablar asosida q , -shubhasiz, bu boradagi muammolarni barataraf etishga xizmat qiladi. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalarning moliyaviy natija f z z hisoblanadi va bitiruv malakaviy ish mavzusi ham mana shu dolzarblilik asosida f , birinchi bobni yoritish asnosida quyidagi asosiy xulosa va takliflar berildi: M , z AVEKO - q . z f z , q
21
imtiyozlar bergan holda ularga m q q , z f p edi.
II BOB. KOXONALARDA MOLIYAVIY NATIJALAR HISOBINI YURITISH TARTIBI 2.1. Korxonalarda moliyaviy natijalar hisobini tashkil qilish va yuritish. H q q f z quyidagilar uni xisobga olishning asosiy vazifalari xisoblanadi: 1) Olingan foyda q z q -kitob qilish; 2) M q p q ettirish. Moliyaviy natijalarning tarkib topishi va ulardan foydalanish M ( , z ) q ( , z ) q z q N z M p q Nizom hamda Buxgalteriya Hisobi M A z № 2-,3-,4- sonlari bilan tartibga solinadi. Buning uchun q : 9000 - A f ; 22
9100 - S ; 9200 - A q ; 9300 - A f q ; 9400 - D ; 9500 - M f ; 9600 - M f ; 9700 - F q f (z ) ; 9800 - S q f ; 9900 - Y . A f q daromadlarini tan olish hol .
Daromad va xarajatlarni tan olish ko`rinishlari Daromadni mahsulot yetkazib berilgandan so`ng tan olish Daromadni xaridorga mahsulotni yetkazib bergunga qadar tan olish
Xizmat ko`rsatish bo`yicha daromadni tan olish Xarajatlarni tan olish Foyda va zararni tan olish 23
3 Mahsulot, ish va xizmatlar sotishdan olingan yalpi foyda(zarar) hisobot davri oxirida sotishdan tushgan sof tushum bilan sotilgan mahsulot, ish va xizmatlarning xaqiqiy tannarxi orasidagi farqi mikdorida aniqlanadi va quyidagi schyotlarda aks ettiriladi: 9010 - T ; 9020 - T ; 9030 - z ; 9040 - S q ; 9050 - X . Yuqorida keltirilgan schyotlarda quyidagilarni sotishdan tushgan sof tushumda aks ettiriladi: · q z chiqarilgan yarim tayyor mahsulot; · sanoat tusidagi ishlar va xizmatlar; · z ; · butlash uchun sotib olingan buyumlar; · , ; · transport tashkilotlarining yuk va odamlar tashish buyicha xizmatlar; · yengil avtomashinalarni ijaraga berish va avtomashinalarni haydab olib borib berish xizmatlari; aloqa korxonalari xizmatlari va hokazo. Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlar, z q schyotlarda aks ettiriladi:
3 Xasanov B. Boshqaruv hisobi. Darslik. 2011 y 24
9110 - S ; 9120 - S ; 9130 - S z . S ( , z )
q
q
mahsulot(ish,xizmat)larning haqiqiy(agar haqiqiy tannarxi aniqlanmagan - reja) tannarxiga 2010 - A q 281 - O , 11 - S 9130 - S z . Korxonalarda mahsulot(ish,xizmat)lar sotishdan olingan yalpi foydadan q f q . Bunday daromadlar kelib tushish manbalariga qarab quyidagi schyotlarda hisobga olinadi: 9310 - A hi va turli chiqimidan ; 9320 - q ; 9330 - U q , z ; 9340 - O f ; 9350 - Op ; 9360 - K p q z q ; 9370 - X z ; 9380 - Q ; 9390 - p . 25
Asosiy faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlarning shakllanishi 2 - A f andozasi bilan tartibga solinadi. M q q , q , f q xarajatlari deb yuritiladi. Schyotlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi schyotlarda aks ettiriladi: 9410 - S ; 9420 - M ; 9430 - q p ; 9440 - K qq z . Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi: tashish xarajatlari va transport vositalari bekor turib qolganligi uchun savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari; ( , z ) q q ( -boshkaruv xodimlaridan tashkari); ; savdo extiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari; asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; z, q , ; tovarlarni saqlash, ularga ishlov berish xarajatlari; savdo reklamasi xarajatlari; tovarlarning norma doirasida va undan ortiqcha yuqotilishi; -joylash materiallari xarajatlari; 26
mol- q ; z q . M q agi xarajatlar kiradi: · q q ; ; xizmat yengil avtotransportini saqlash, yollash va ijaraga olish xarajatlari; boshqaruvning texnik vositalarini saqlash hamda ularga xizmat xarajatlari; , q z z q (ATS, , , p q ); asosiy vositalarni saqlash, ularni tuzatish, shuningdek, eskirish xarajatlari; q ; boshqaruv x z f norma doirasida va undan ortiqcha xarajatlar, shu jumladan, vakillik xarajatlari; umumiy ovkatlanish korxonalari va boshqalarga binolarni tekin berish va z q q arajatlari va shu kabilar. Boshqa operatsion xarajatlarga quyidagilar kiradi: yangi tashkil etilayotgan korxonalarda ishlash uchun mutaxassislar tayyorlash va ularni qayta tayyorlash xarajatlari; z q ; auditorlik xiz q ; z z q z ; p ; f q ; vaqtincha mexnat layoqatini yuqotgan taqdirda qonun xujjatlari bilan , q q q q q q; 27
q z q q q ; p 16 n q f q q q ; xodimlarga tovarlar, maxsulotlarni bepul berish va ishlar, xizmatlar bajarish; xodimlarning xarajatlarini koplash; posobiyalar, pensiyalarga ustamalar, pensiyaga chiqayotgan mexnat f f q ; ; p z z ; , q , , q , q q z badallar; zararlar, jarimalar, penyalar; , q , ; q p q, q q kamomadlar; ishlab chiqarish zaxiralarini va tayyor maxsulotni eng past baxolash usuli f q q p natijasidagi zararlar; z ; sud xarajatlari; q z z ; q f q q q z q z q z ; 28
q p zararlar; f f q p q z , shu jumladan, tabiiy ofatlar oqibatlarining oldini olish yoki oqibatlarini bartaraf q ; aybdorlari aniqlanmagan kamomadlardan yoki aybdor tomon hisobidan z z ; p z , boshqa mulklarning hisobdan chiqarilishi, tekin berilishi va boshqacha q z ; soliq qonuni va boshka qonunlarni buzganlik uchun jarimalar va boshqa operatsion xarajatlar. 9440 - K qq z hisobot davri 1 - V q f balansdan tashqari schyotida quyidagilar hisobga olinadi: , q , , agregatlarni uzlashtirish xarajatlari; kadrlar tayyorlash xarajatlari; boshqaruv tizimlari va vositalarini yaratish hamda takomillashtirish ; q turlarini ishlab chiqarishni hamda texnologiya jarayonlarini tayyorlash va uzlashtirish xarajatlari; 29
q , q q z q maxsulotl f ; , q rivojlantirish xarajatlari va boshqa shu turdagi xarajatlar. M f A f olinadigan 2- HMA, I 6-son BHMA, M 12-sonli BHMAlar bilan tartibga solinadi. M f q ochilishi mumkin: 9510 - R ; 9520 - D ; 9530 - F z ; 9540 - K f q ; 9550 - M ; 9560 - Q q z q ; 9590 - M f . M f q : O z R p M z stavkalari darajasida va ulardan ortiqcha olingan qisqa muddatli hamda uzoq , , z ; M z q f z ; C biy kurs farqlari; S f (q q z , z ) q z ; O z q q z q q q ; 30
M f q xarajatlar, shuningdek, salbiy diskont. Moliyaviy faoliyat buyicha xarajatlarni hisobda aks ettirish uchun quyidagi schyotlar ochilgan: 9610 - F z ; 9620 - K f q z ; 9630 - Q q z q q ; 9690 - M f q . Favqulodda foyda - z , f , f chiqadigan tusdagi p foydadir. Favqulodda zarar - f q beradigan kutilmagan odatdan tashqari xarajatlardir. U yoki bu moddaning favqulodda foyda va zararlar sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak: f ; bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak; bos q q q q q emaslik. Favqulodda foyda va zararlar quyidagi schyotlarda aks ettiriladi: 9710 - F q f ; 9720 - F q z . Yakuniy moliyaviy natija hisobot davrida korxona buxgalteriya hisobida xisobga olingan hamma operatsiyalar asosida aniqlanadi. Korxona balansida , f f q :
31
1. Asosiy mahsulot, ish va xizmatlar realizatsiyasidan olinadigan moliyaviy natija (9010 - T q ); 2. Asosiy vositalar va boshka aktivlar (material boyliklar, qimmatli q z , q ) z olinadigan natija (9310 - A z q q 2 - q z q q f aniqlanadi); 3. Realizatsiya bilan q p ( z q - M q ). Ishlab chiqarish korxonalari yalpi(balans) foydasi tarkibida a maxsulot(ish,xizmat)lar realizatsiyasidan olinadigan foyda tashkil qiladi. Bu foyda p : 1. Sotilgan maxsulotning hajmi va turi(assortimenti); 2. M q q ar darajasi; 3. Sotilgan mahsulotning baho darajasi. R z
q
,
nobudgarchiliklarga quyidagilar kiradi: Hamkorlikdagi korxonalarda daromaddan olinadigan ulush, mulkni ijaraga berganligi uchun olinadigan daromad; K q , q q q z uchun olinadigan divident; Valyuta kursining ijobiy yoki salbiy farqlari(valyuta schyotlari va chet el valyuta operatsiyalari buyicha);
32
K -joy kommunal foydalanishdan olinadigan daromad (4110 - A q ); Iq
summalar(shartnoma shartlarini bajarmaganligi uchun jarima va penyalar); T q . Yakuniy moliyaviy natija buxgalteriya hisobida 9900 - Y .U z , -passiv schyot xarakterga ega.Schyotning debetida zararlar, kreditida esa foyda aks ettiriladi. Ushbu schyotning debet va kredit oborotlarining farqi korxonaning , q q foydasini aks ettiradi. Hisobot yilining oxirida 9810 - D (f ) , 82 - q q schyotlarida foyda(daromad)dan hisoblangan umumiy summa aks ettiriladi. H q q p ovodka orqali chegirib tashlanadi: D-t 9900 - Y K-t 9810, 9820. U - Y qolgan summa korxonaning hisobot yilida olgan sof foyda(zarar)sini anglatadi va ushbu summa quyidagi provodka orqali 8710 - H q f (q p z ) z : Sof foyda summasiga: D-t 9900 - Y K-t 8710 - H q f (q p z ) 33
Zarar summasiga: D-t 8710 - H q f (q p z ) K-t 9900 - Y 9900 - Y q schyotlar korrespondensiyasi quyidagi 3-rasm irilgan: M f . K q q q ncha tashqi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobot axborot . H , . X N z z , z z .
|
ma'muriyatiga murojaat qiling