67
(Elek).
Bu
matal asmana,göge gudrat hökmünde garalýan döwründe
emele
gelipdir.
Matallar halk döredijiliginiň beýleki žanrlaryndan tapawutlylykda, onda
meňzedilýän zadyň (predmetiň) aňladyljak bolunýan zada (mana) çalym
etmegidir. Meňzedilýän zatlar biri-birinden daş hem bolsalar, biri beýlekini göz
öňüne getirýän, ýa bolmasa hakyda getirmäge mümkinçilik berýän bolmalydyr.
Bu zatlar matallar üçin esasy häsiýetlerdir.
Halk döredijiliginiň bu žanrynda meňzetmeler, deňeşdirmeler,
metaforalar
köp ulanylýar. Aýdylýan zat (predmet) aňladyljak bolunýan zada,ýagny gizlin
saklanylýan zada (predmete) oňat meňzedilýär:
Agyr halym kaka bilmen,
Ownuk daşyn döke bilmen.
(Asman we ýyldyzlar).
Bu ýerde asman hala,ýyldyzlar hem daşa meňzedilýär.Meňzedilýän zatlar
mazmun taýyndan biri-birinden daş
hem bolsalar,belli bir jähetde olaryň özara
meňzeşligi-de bar. Oňat oýlanyp otursaň,jogabyny aňsat tapyp bolýar.
Emma käbir matalda meňzeşlik örän az duýulýar:
Gaýradan gelýän al peri,
Gulaklary sal peri.
Gaýnar onuň garagy,
Demirdendir ýüregi.
(Möjek).
Şeýle matallaryň jogabyny birbada tapaýmak kyn düşýär. Şonuň üçin
jogabyny tapmak kyn düşen matallarda “Janlymy-jansyz”, “Öýdeçimi-düzdeçi”,
“Iýmelimi-iýmesiz” diýen ýaly sowal-jogaplar ulanylýar. Şunuň ýaly
sowallar
arkaly matalda gizlin saklanylan zada (predmete) golaýlaşmak mümkin.
Matalyň manysyny oýlap tapmak üçin zadyň (predemetiň) käbir sypaty, daş
görnüşi, bitirýän işi, edýän hyzmaty-da duýdurylýar, salgy berilýär.
Matalyň jogabyny tapyp bilmedik adamdan: “şäher ber”, “ýurt ber”
diýlip, ýurt we şäher “alynýar”. Utulan adam: “şäher berdim” ýa-da “ýurt
berdim”, “pylan şäher seniňki” ýa-da “pylan ýurt seniňki” diýip, tä razy
bolýança, şäher, ýurt “bermeli” bolýar. Mataly aýdýan adam ýurt,
şäher “alyp” razy bolansoň, matalyň jogabyny aýdýar. Kim köp ýurt ýa şäher
“alsa”, şol adam matal aýtmakda ýeňiji hasaplanylýar. Ýurt ýa şäher
almak
düzgüni soňky wagtlarda ýüze çykypdyr. Has irki wagtlarda matalyň jogabyny
bilip, ýeniş gazanana baýrak hem berler ekeni.
Göçme manyda däl-de,gönümel aýdylýän matallara-da duş gelmek bolýar:
Do'stlaringiz bilan baham: 
