Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

 
Dolzarbligi. Tuproq unumdorligini oshirish inson farovonligini oshirish omillaridan biridir. 
Tuproq xossalarini o‘rganish va unumdorligini oshirish yo‘llarini izlash bilan fanning ko‘pgina 
tarmoqlari shug‘ullanadi. Tuproq murakkab tabiiy jism bo‘lib, uning shakllanishi uzoq va qiyin 
jarayondir. Hosildorlik minerallarning ko‘pligi, ularning o‘simliklar uchun mavjudligi, tuproq 
tuzilishini belgilovchi suv va havo sharoitlari bilan belgilanadi. Tuproqning bu muhim 
xususiyatlarining shakllanishi ko‘p jihatdan tuproq organizmlari va ularning hayotiy faoliyatiga 
bog‘liq [1, 3]. 
Tuproq organizmlaridan yomg‘ir chuvalchanglari katta miqdorda erni ichaklari orqali o‘tkazib, 
uni organik qoldiqlar bilan boyitadi, chirindi to‘planishiga yordam beradi, tuproqni zararli 
mikroorganizmlardan tozalaydi va uning tuzilishini yaxshilaydi Bundan tashqari, chuvalchang 
tuproqda yulaklarni hosil qilib, uning aeratsiyasini bo‘shatadi va yaxshilaydi, o‘simliklarning 
ildizlariga namlikning kirib borishiga yordam beradi [6, 8]. 
Tadqiqot usullari va ob‘ekti. Yomg‘ir chuvalchanglarini yig‘ish va fiksatsiya qilish turli 
yillarda bayon qilingan monografiya va aniqlagich qo‘llanmalar asosida olib borildi [4, 5, 7]. Yomg‘ir 
chuvalchanglarining tuproqdagi migratsiyasi, vertikal taqsimlanishi, tuproq namligi, tarkibining 
ta‘siri va turli tuproq tiplarida ularning sonini aniqlash bilan bog‘liq ekologik tadqiqotlarda 1 m
2
maydon tanlab olinadi. Tanlangan joyda dastlab 50 sm chuqurlikda tik xandak kovlanadi. So‘ngra 
xandakning bir tomoni devori bo‘ylab har 10 sm qatlamdan tuproq namunalari olindi. Chuvalchanglar 
soni har bir tuproq qatlami bo‘yicha alohida hisoblanadi. Belkurak bilan kesilgan chuvalchanglarning 
faqat bosh qismi hisobga olinib, bitta chuvalchangni ikki marta sanamaslik uchun uning dum qismi 
hisobga kiritilmadi. 
Chuvalchanglar turini aniqlash, biomassasi va tanasini o‘lchash ishlari laboratoriya sharoitida, 
asosan fiksatsiya qilingan chuvalchanglar ustida olib borildi. 

---