Хорижий психологияда шахс назариялари

Инсон ҳаёти инқирозлар кузатиладиган 8 босқичдан иборат:

• БИРИНЧИ ДАВР - ГЎДАКЛИК.
• ИККИНЧИ ДАВР- ИЛК БОЛАЛИК.
• УЧИНЧИ ДАВР - ЎЙИН ЁШИ.
• ТЎРТИНЧИ ДАВР - МАКТАБ ЁШИ.
• БЕШИНЧИ ДАВР – ЎСПИРИНЛИК.
• ОЛТИНЧИ ДАВР – ЁШЛИК.
• ЕТИНЧИ ДАВР - ЕТУКЛИК ДАВРИ.
• САККИЗИНЧИ ДАВР- ҚАРИЛИК.

Роберто Ассаджиоли (психосинтез)

• Онгсизлик шахснинг гармоник ўрганишга етарлича хизмат қила олмайди.
• Ассаджиоли бўйича шахс тузилиши:
• Қуйи онгсизлик (5), ўрта онгсизлик (3-онголди), бқори онгсизлик (6-суперонгсизлик), онг майдони (2), Онгли Мен (1), Олий Мен (4), коллектив онгсизлик (7), Субшахс ёки шахс ост (8)

Роберто Ассаджиоли (психосинтез)

• Шахснинг функционал модели

• Интуиция

• фикр

• Хаёл

• Эмоция, ҳиссиёт

• сезги

• Импульс, хоҳиш

• Мен

• ирода

Э.Берн шахс назарияси

• У Адлер ғоясининг давомчиси сифатида иш тутиб, инсонлар оламда ёрдамга мухтож ва ўзининг атрофига тўлиқ боғлиқ бўлади. Аммо уларнинг айримлари эса ёрдамга мухтожликдан мустақилликка эришишда муваффақиятли эришиб олганликлари боис, муваффақият қозонувчилар ҳисобланади. Бошқа типлари эса мағлубиятга учровчилар, яъни маълум вақтда ҳаёти учун масъулиятдан қочадилар, бошқаларнинг бошқарувига буйсуниб, кун кўрадилар. Ўзларидан ва ўзларининг омадсиз турмушларидаги масъулиятни бошқаларга юклайдилар. Бошқаларни айблаб, ўзларини оқлаш уларнинг хулқига хосдир.

Э.Берн шахс назарияси

• У Адлер ғоясининг давомчиси сифатида иш тутиб, инсонлар оламда ёрдамга мухтож ва ўзининг атрофига тўлиқ боғлиқ бўлади. Аммо уларнинг айримлари эса ёрдамга мухтожликдан мустақилликка эришишда муваффақиятли эришиб олганликлари боис, муваффақият қозонувчилар ҳисобланади. Бошқа типлари эса мағлубиятга учровчилар, яъни маълум вақтда ҳаёти учун масъулиятдан қочадилар, бошқаларнинг бошқарувига буйсуниб, кун кўрадилар. Ўзларидан ва ўзларининг омадсиз турмушларидаги масъулиятни бошқаларга юклайдилар. Бошқаларни айблаб, ўзларини оқлаш уларнинг хулқига хосдир.

• Мағлубиятга учровчилар ҳеч қачон бугун билан камдан кам яшамайдилар, уларнинг кўпроқ ўтмиш билан яшадилар: Агар кимгадир уйланганимда. Агар бой бўлиб туғилганимда., Бошқа ишга эга бўлганимда.
• Ёки келажакдан мўъжиза кутиб яшайдилар: Агар мен бойиб кетсам... Мен мактабни тугансам.. Ёки келажакдан қўрқадилар.ишимни йўқотиб қўйсамчи. Хатога йўл қўйиб қўйсамчи.

• Э.Бернинг ғоясича инсон бугунини мулоҳазалаб, келажагини эса режалаштиради. Ҳаттоки инсон болалигидаёқ ўзининг келажаги ҳақида онгсиз тарзда ўйлайди ва ўзининг ҳаётий сценарийсини айлантиради.
• Сценарий-асосида ота-онанинг таъсир бўлган, илк болаликдаёқ шаклланадиган ҳаёт режасини секин-аста кенгайтириб борилиши.

• Бу психологик импульс инсонннинг эркин танлаш ва қаршилигига қарамай олдинган ўз тақдири билан учрашишга, ундайди. Сценарий нима ва у қаерда олинади. Илк болалик давридаёқ ота-онадан бола кўрсатма, йўриқлар, чеклов ва рухсатларни ўрганади. Улар йиғили, унинг ҳаёт сценарийсига айланади.

• Кечинмалар-қарор қабул қилиш-психологик позиция-хулқ-атворни мустаҳкомловчи, сценарий.
• Э.Берннинг транзакт концепциясига мувофиқ сценарий илгари сурилади:
• Ота-она кўрсатмаси
• Мос келувчи шахс ривожланиши
• Болалик даврида қарор қабул қилиш
• Муваффақият ёки муваффақиятга хос бўлмаган мавжуд бирор бир усулни қўшиш.