Hoshimov, S. S

ASINXRON DVIGATELLARNING TORMOZLASH REJIMLARI

Asinxron dvigatelli ko‘p yuritmalar uchun ishga tushirishga nisbatan tormozlash rejimi katta ahamiyatga ega. Chunki bu rejimga ishonchlilik va soz ishlash talablari qo‘yiladi. Ko‘pincha berilgan holatda aniq to‘xtash va aniq vaqt orasida tormozlash talab etiladi.

Asinxron dvgatellarda quyidagi: tarmoqqa energiyani qaytarish yo‘li bilan generator rejimida tormozlash; mashina generator rejimida ishlab statorga o‘zgarmas tok bilan turli qo‘zg‘atish hosil qilgan holda dinamik tormozlash, teskari ulash bilan tormozlash; o‘z-o‘zini qo‘zg‘atib kondensatorli yoki magnitli dinamik tormozlash rejimlari qo‘llanadi. Stator magnit maydoni qo‘zg‘atish usuli bo‘yicha ikkita guruhga bo‘linadi: o‘zgaruvchan yoki o‘zgarmas tok tarmog‘i orqali mustaqil qo‘zg‘atishli (rekuperativ teskari ulash va dinamik

tormozlash) va kondensator batareyasi orasida energiya almashuvi hisobiga yoki dvigatel statori qisqa tutashtirilganda magnit oqimi o‘zinduksiya EYK hisobiga hosil bo‘ladigan o‘z-o‘zini qo‘zg‘atish orqali.
Yuqorida qayd etilgan rejimlarni qisqa tutashgan va faza rotorli mashinalar uchun qo‘llash mumkin.
Energiyani tarmoqqa qaytarib tormozlash. Boshqa mashinalar kabi asinxron dvigatel uchun ham elektromagnit induksiya prinsipini qo‘llab (dvigatel va generator rejimida ishlash qobiliyati) uni generator rejimida ishlashiga imkon yaratish mumkin. Agarda mashina o‘qida yuklama bo‘lmasa (salt yurish) u holda tarmoqdan olinayotgan energiya rotordagi mexanik isroflar, po‘latdagi isroflar hamda statordagi isroflarni qoplash uchun sarflanadi. Mashina o‘qiga rotor- ning aylanish tomoni bo‘yicha ta’sir etayotgan tashqi moment qo‘yish bilan sinxron tezlikka erishish mumkin. Bu holda rotordagi isroflar tashqi energiya manbayi
4.10- rasm. Asinxron dvigatelning reaktiv statik moment qo‘yilganda generator tormozlash rejimidagi mexanik tavsiflari:
a — juft qutblar sonini o‘zgartirilgan holatidagi;
b — tezlikani chastotali rostlangan holatidagi.
hisobiga qoplanadi, tarmoqdan esa faqat statordagi isroflarni qoplash uchun energiya iste’mol qilinadi. Shundan so‘ng tezlikning
sinxrondan yuqoriga o‘zgarishi asinxron mashinani generator rejimiga o‘tishga olib keladi.
Bu rejimda ishlaganda stator simlarini (chulg‘amini) oldingi yo‘nalishdagi magnit maydoni kesib o‘tadi, rotor simlarini esa teskari yo‘nalishda kesib o‘tadi. Shuning uchun rotor EYK E₂ o‘z ishorasini o‘zgartiradi, ya’ni Eў₂S = (-s)Eў₂»-Eў₂S. Rotordagi tok quyidagiga teng bo‘ladi:


₁ E¹S E¹
_{I 2=} 2 ₌ 2 _.

r¹ jx¹(S)

• 
  ^r2  jx¹
  

2 2 _{S 2}
(4.22)

4.11- rasm. Asinxron dvigatelning ulanish sxemasi va mexanik tavsiflari:
a — reaktiv statik momentda teskari ulanish rejimida;
b — shuning o‘zi, aktiv statik momentda.

Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, AD generator rejimiga o‘tishi bilan faqat rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi o‘z yo‘nalishini

o‘zgartiradi. Chunki dvigatel o‘qidagi aylantiruvchi moment dvigatel rejimiga nisbatan o‘z yo‘nalishini o‘zgartirgani uchun Iў_2a tokining aktiv tashkil etuvchisi ishorasining o‘zgarishi elektromagnit quvvatining manfiy bo‘lishiga olib keladi, ya’ni tarmoqqa qaytariladi, chunki S < 0 bo‘lib

2 2 1 1 2 1 2 k.t
P= m₁  I ^2  r ^ / S= m
U ²  r ^ / (S [r + r ^ / S)² + x²
]).

Ikkilamchi kontur reaktiv quvvatining belgisi mashinaning ishlash rejimiga bog‘liq bo‘lmagan holda o‘zgarmay saqlanishi quyidagi ifodadan ko‘rinadi:


₁ mU ²x S²
P_{2 p}= m₁UI ₂ cosy ₂= ^{1 1 k t} .



1

2

q.t


^_r S + r¹ _2  x² S^{2 
 } (4.23)

Asinxron dvigatellarda reaktiv statik moment mavjud bo‘lganda energiyani tarmoqqa qaytarib, generator tormozlashni ularning qutblar sonini o‘zgartirish yoki aylanish tezligini chastotali, chastota-tokli va vektor usulida rostlab amalga oshirish mumkin. Birinchi holda (4.10- rasm, a) mashina statorini kam qutblar sonidan ko‘p qutblar soniga o‘zgartirib, sinxron tezlik kamaytiriladi w₀₂ < w₀₁ va bunda butun davr davomida dvigatel ikkinchi kvadrantda ishlayotganda tormozlash energiyani tarmoqqa qaytarish bilan amalga oshiriladi.

Tezlikni chastota yordamida rostlayotganda stator ta’minot chastotasini asosiydan kamaytira borib, (f₁ dan to f₂ < f₁ va f₃ < f₂) dvigatelni bir mexanik tavsifdan boshqasiga o‘tkaziladi (4.10-rasm, b).

Yuritma ishchi nuqtasi ikkinchi kvadrantda joylashgan mexanik tavsif bo‘laklari bo‘yicha harakatlanishi davomida energiyani tarmoqqa qaytarib tormozlash rejimida ishlaydi. Dvigatelni ta’minlovchi chastotani ravon va avtomatik ravishda o‘zgartirib ozgina o‘zgaruvchi moment bilan yuritmaning tormozlash rejimini olish mumkin. Lekin


12- rasm. Dinamik tormozlashda asinxron dvigatel stator chulg‘amlarini o‘zgarmas (to‘g‘rilangan)
tok manbayiga ulash sxemasi.

bunda ma’lum qonuniyat bo‘yicha kuchlanishni ham o‘zgartirish kerak.