Hoshimov, S. S

SINXRON MASHINALARNING MEXANIK VA BURCHAK TAVSIFLARI

Elektr yuritma tizimlarida sinxron dvigatellar keng qo‘llanilmoqda. Bu an’anaviy katta quvvatga ega bo‘lgan ayon qutbli (2p = 4) va ayonmas qutbli (2p = 2) rotorli mashinalar bilan birga maxsus sohalarda ishlaydigan yangi konstruksiyaga ega bo‘lgan dvigatellarning paydo bo‘lishi bilan bog‘liqdir.

Sinxron dvigatellar (SD) ma’danni maydalashda va sement ishlab chiqarishda, katta kompressorlarda va boshqa katta quvvatga ega bo‘lgan qurilmalarda hamda elektrlashtirilgan agregatning quvvat koeffitsiyentini oshirish hisobiga sezilarli darajada elektr energiyani iqtisod etishni ta’minlaydigan qurilmalarda ishlatiladi.
Statordagi aktiv qarshilikni hisobga olmay (r₁ = 0) quyidagini yozish mumkin:


U₁cos q = E + I_dX_d; U₁sin q = I_dX_d (4.37)

g = y + q,

bu yerda: d va q — ikki fazali umumlashtirilgan elektr mashinasining bo‘ylama va ko‘ndalang o‘q chizig‘i; E — sinxron dvigatelning (CD) elektr magnit qo‘zg‘atish manbasi kuchlanishi; g, y, q — elektr birliklardagi burchak.
Elektrmagnit quvvat uchun quyidagi taxminiy tenglikni olamiz:
P » mUI cos g = mU [I_q cos q- I_d sin q ]. (4.38)

(4.37) formuladan I_q va I_d toklarining qiymatini (4.38) ga qo‘yib quyidagini aniqlaymiz:

_{P = m} ^UE sinq_- U ² sin 2q _ 1 _- 1 _^ _.

_^ Xd 2 Xq Xd ^_
(4.39)

SD ning elektromagnit momenti

_{М =} m ^UE sinq_-
U ² sin 2q _ 1 _- 1 _^ _.

_о ^_ Xd
2 Xq Xd ^_
(4.40)

(4.40) tenglama shuni ko‘rsatadiki, SD ning elektromagnit momenti aktiv va reaktiv tashkil etuvchilardan iborat ekan. Ayon qutbli tizimga ega bo‘lgan dvigatellarda reaktiv moment tavsifining ish qismi qiyaligini oshirishga moyillik qiladi.

Har qanday sinxron mashinaning asosiy bog‘lanishi statik burchak tavsifi M = f (q) bo‘ladi (4.15- rasm).
Lekin shuni ta’kidlash joizki, yuklamaning geometrik burchagi q¹ elektr burchaklar qiymatidan ancha farq qiladi, masalan, q¹ = q/p.

Sinxron mashinalar uchun, asinxron mashinalari kabi statik va dinamik ustuvorlik tushunchasi mavjud. Masalan, CD burchak tavsiflari statik ustuvor (¶M/¶q < 0 bo‘lganda) ishlash qismlaridan iborat.
Bu tushunchalar nochiziq tizimlarning ustuvor va noustuvor tushunchalariga o‘xshash. Haqiqatda (4.17-
4.17- rasm. Burchak statik tavsiflari:
a — ochiq ko‘rsatilgan qutbli; b — reaktiv dvigatel.

rasm, b ga qarang) agar 1 nuqtada ishlayotgan yuritma uchun eng kam tashqi ta’sir berilganda burchak q₁ ± q qiymatga og‘adi, bunda CD elektr magnit momenti ortib (kamayib) rotorning aylanishini tezlatadi (sekinlatadi) va burchak q ni q₁ holatga qaytaradi. Shu jarayonlarni 2 nuqtada qaraganda q₂ burchak dvigatel o‘zining burchak tavsifidagi 1 nuqtadan o‘tgunga qadar ortishini ko‘ramiz. Bundan ko‘rinib turibdiki CD uchun ustuvor ishlash yuklama

burchagining -p/2 < q < p/2 oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Sinxron mashinaning nominal momentini odatda M_max ning yarmiga teng, deb qabul qilinadi, shuning uchun l_m » 2 ga teng bo‘ladi.