Hozirgi davrda jahon mamlakatlari ta'lim tizimi va pedagogika fani rivoji

3.Germaniyada ta’lim tizimini rivojlanishi.
Ta’kidlab o’tish joizki , Germaniyaning bozor iqtisodiyotga o’tish yo’li bizning Respublikamizdagiga o’xshab ketadi. Ikki German davlati birlashgandan keyin sobik Germaniya Demokratik Respublikasida ta’limni isloh kilish bo’yicha olib borilayotgan ishlar ham bizning sharoitimizga makbul keladi.
Germaniyaning hozirgi davr maorifidagi asosiy muammosi sobik GDRdagi ta’limni bir xil milliy me’yorga solishdan iboratdir.
Avvalambor shuni ta’kidlash kerakki, Germaniyada ta’lim davlat va jamiyat tomonidan ardoklanayotgan soha bo’lib, u mamlakatning iqtisodiy jihatdan taraqqiy ettan mamlakatlar ichida kuchli oltilikka kirgan.
Germaniya ta’lim tizimlarining bayoni kuyidagicha: Germaniyada ta’lim tizimi: Maktabgacha tarbiya tizimi Germaniya ta’lim tizimida ham muhim 60S15ICH hisoblanadi. Uning 100 yildan orti15 tarixi bor. Bolalar bogchalari ta’limning kuyi bosqichi hisoblansada, lekin u davlat tizimi tarkibiga kirmaydi. Bog’chalarni mablag’ bilan ta’minlash turli jamoat tashkilotlari, hayriya birlashmalari, korxonalar, hususiy shaxslar, diniy muassaslar zimmasidadir. Ota-onalar bolalar bog’chalariga o’z farzandlarini tarbiyalanganliklari uchun ancha mikdorda pul to’laydilar. 3 yoshdan 6 yoshgacha bolalarning 80% bog’chalarga qatnaydi. Germaniyada odatda bolalar bog’chada tushgacha tarbiyalanadilar. Kunning yarmida esa uyda, oilada bo’ladilar. Germaniyada kuni uzaytirilgan bog’chalar ham bor.
Majburiy ta’lim 6 yoshdan 18 yoshgacha bo’lgan bolalarga tegishli. Bu jarayon 12 yil davom etadi. Bundan 9 yillik (ba’zi joylarda 10 yil) maktabda to’la xaftalik o’kishni bitiradi, keyin hunar-texnika bilim yurtida to’la bo’lmagan haftalik o’kishda o’qiydi. Uqish davlat maktablarida tekin. Maktab o’quvchilariga o’kuv ko’llanmasi, asosan darsliklar tekin ta’minlanadi. ^ususiy maktablar ozrok. O’tsyash 6 yoshdan boshlanib, 4 yil davom etadi (fakat Berlinda 6 yil). Boshlang’ich maktabdan so’ng o’quvchilar yo’nalish bosqichidagi maktabga o’tadilar. Bu yerda 5-6 sinf bosqichdagi yo’nalish maktablarda maxsus dastur asosida o’qiydilar. Keyin navbatdagi maktab tipiga ko’chadilar:
Bular: -asosiy, maxsus maktab, real bilim yurtlari. Deyarli 30% bola asosiy maktabga o’tadi. 9 yoki 10 yillik o’kish tugatilgandan keyin kasbiy tayyorgarlikka o’tiladi. Maxsus maktablarda nuqsonga ega bo’lgan bolalar o’kiydi. Real bilim yurtlari asosiy maktab va yuqori maktabi o’rtasida turadi. Qoidaga ko’ra bu yerda o’kysh b yil davom etadi (5-10 sinfgacha) va to’la ma’lumot berish bilan tugallanadi. Bilim yurtini tugatganlar o’rta maxsus o’kuv yurtiga yoki yuqori bosqichdagi hunar-texnika maktabiga kirib o’$ksh hukukiga ega bo’ladi. germaniyada gimnaziyalar ham mavjud. Ular 5-13 sinflarni o’z ichiga oladi. 11-13 sinflar oliy o’kuv yurtlariga tayyorlash vazifasini ham bajaradi.
Gimnaziyani bitirganlik xaqidagi yetuklik attestati oliy o’quv yurtida O’15ISH imkonini beradi. Germaniya ta’limi tizimida xunar ta’limi muxim axamiyatga ega, chunki kjori malakali ishchilarga bo’lgan talab kuchlidir. To’liqsiz o’rta maktabni bitiruvchilarning (9-10 sinflar) 79%, to’liq o’rta maktabni bitiruvchilarning esa 20% xunar ta’limi tizimida bilim olishni davom ettiradilar. Aksariyat xollarda o’qish muddati 3-3,5 yilni tashkil etadi. o’kish uch bosqichdan iborat bo’lib, birinchi yili asosiy xunar ta’limi beriladi. Bunga o’k^itilayotgan kasbga taalu15li maxsus fanlardan nazariy asoslash berilib, yirik korxonalarda amaliy mashg’ulotlar o’tkaziladi. Ikkinchi yil davomida maxsus xunar ta’limi beriladi. o’kuvchining birinchi yilda ikkinchi yilga o’tish sinov imtixonlari o’tkazilib o’qishni davom ettiruvchi yoshlar tanlab olinadi. Uchinchi yil davomida maxsus xunar ta’limi yanada chu15urlashtirilib boriladi. Bitiruv imtixonlari maxsus komissiya tomonidan kdbul qilinadi. Komissiya a’zolari korxonalarning yetakchi mutaxassislari, fideral yerlardagi sanoat palatasi, xunarmandchilik palatasi vakillaridan tashkil topadi. ^unar maktablarining diplomlari oliy o’15uv yurtlariga kirish uchun xukuk, bermaydi. Buning uchun 1 yillik tayyorlov kurslarini tugatish talab etiladi. O’qishga qabul qilish imtixonsiz maktab ta’limi to’g’risidagi xujjatga asosan amalga oshiriladi.
Oliy maktab o’z-o’zini boshkdrish xukuk^iga ega. Oliy o’kuv yurtini shtatdagi rektor yoki bir necha yilga saylangan Prezident boshkaradi. o’z-o’zini boshkdrishda vazifalari ani15 taksimlab berilgan bir necha guruxlar bos^ichma-bosqich ishtiroki tamoyiliga amal ^ilinadi. Uning tarkibiga professor-o’qituvchilar, o’kuvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o’k^ishi erkin tashkil etilgan. Ko’p sonli o’kuv bosqichlari bilan birga o’kuv rejalari taklif etiladi. O’qishga xaq to’lanmaydi. Agar talaba yoki ularning ota-onalari oziq-ovqat xarajatlarini ko’tara olmasa o’qish uchun moliyaviy yordam ko’rsatish to’g’risidagi federal qonunga ko’ra ular moliyaviy yordam oladilar. Bu yordamning yarmi stipendiyaga qo’shib berilsa, ikkinchi yarmi qarz tariqasida beriladi.
Mamlakatda ta’limni islox qilish masalasi ko’pdan buyon muxokama qilinmoqda, bunda o’quv jarayonini qisqartirish taklif qilinmo^a. ^ozir universytetlarda talabalar 7 yil o’qiydi. Ular o’qishga kirganlariga 15adar korxonalarda bir necha yil ishlashlari yoki bundesverda xizmat ^ilishni xisobga olsak, talabalar xaqiqiy mexnat faoliyatlarini ancha kech boshlayotganligini tushunamiz.
SHuni ta’kidlash lozimki, Germaniya ta’limi o’ziga xos yo’nalishga, juda murakkab tizimga ega. Mamlakatda xar qaysi
maktab tipi uchun maxsus tayyorlangan o’qituvchilar bor. Ularning xammasi oliy maktabni tugatgan bo’lishlari shart. Boshlang’ich va asosiy maktabning bo’lajak ^ituvchilari olti semestr o’qiydilar. Real maktab, maxsus maktab, gimnaziya va xunar —texnika bilim yurtlarining o’qituvchilari ancha uzoq muddat o’kishlari kerak. Uqish tamomlangandan keyin o’qituvchilikka nomzodlarning xammasi imtixon topshiradilar. Keyin maktabda pedagogik amaliyot o’tkazadilar va ikkinchi imtixon topshiradilar. uqituvchi lavozimiga ega bo’lgandan keyin, qoidaga ko’ra umrbod lavozimga tayinlanadi.
Quyidagi xolatga e’tibor qarataylik. Bo’lajak o’qituvchilar 3 yil o’qiganlaridan keyin real sharoitdagi maktabda ikki yillik pedagogik amaliyotdan o’tadilar, xaftasiga 10-12 soatdan dars beradilar.
Bu davrda ularga maxsus murabbiylar belgilanadi, bu murabbiylar ularning faoliyatini nazoratda tutadilar, amaliyot tugagandan keyin shogirdlariga tegishli tavsifnomani beradilar. SHundan keyin maktab kengashi yuqori tashkilotlar bilan birgalikda bo’lg’usi o’qituvchilardan imtixon oladi va ularning kelgusi ishlarini baxolab, tegishli tavsiyalar beradilar. Bu jarayonning yana o’ziga xos tomoni shundaki, imtixon va tavsiyalardan keyin bo’lgusi o’qituvchi bir yilga sinov muddati bilan ishga olinadi. Bu sinov muddatini muvaffakiyatli o’tgandagina unga o’qituvchi martabasi beriladi. Praktikant-talabalar qo’iilgan talablarni bajara olmasa maktabga qo’yilmaydi. Uning ustiga attestatsiyadan o’tkazish va litsenziya berish keng rasm bo’lganligini e’tiborga olsak, o’qituvchi doim o’z malakasini oshirib borishga majbur bo’ladi, aks xolda u o’qituvchilik lavozimidan maxrum bo’lishi mumkin.