Hozirgi paytda telekommunikatsiya texnologiyalarining jadal

 3.8. Birlamchi raqamli kanalning signallar tuzilmasi 
 
IKM – 30 impuls – kodli modulyasiyali uzatishning zamonaviy 
birlamchi tizimlariga kiradi va TSK – 24 vazifasidek mahalliy va xududiy 
aloqa tarmoqlarining kabellari juftlarini zichlashtirish uchun va telefon 
signallarini uzatish uchun mo‘ljallangan. IKM – 30 quyidagi parametrlar 
bilan xarakterlanadi:
1. 
Uzatish tezligi, Kbit / s
2048 
2. 
Davr davomiyligi, mks 
125 
3. 
Davrdagi kanalli vaqt intervallarining soni 
32 
4. 
Kanalli vaqt intervallaridagi simvollar soni 
8 
5. 
TCh kanallar soni 
30 
6. 
TCh kanal chastota diapozoni, Gs 
300 – 3400 
5. 
O‘tadavr davomiyligi, ms 
2 
8. 
O‘tadavrdagi davrlar soni
16 
9. 
Bitta TCh kanalidagi signal kanallar soni 
2 – 4 
10. Diskretlash chastotasi, KGs 
8 
11. Kvantlash qadami soni 
256 
12. Kompressiya qonuni 
A – 87,6 
IKM – 30 tizimining davr va o‘tadavr tuzilmasi 3.21 – rasmda 
ko‘rsatilgan. IKM – 30 tizim davrining vaqt tuzilmasi yetarli darajada 
murakkab bo‘lgani uchun uni batafsilroq ko‘rib chiqamiz va uni IKM – 24 
tizimi davrining vaqt tuzilishi bilan solishtiramiz. IKM – 24 tizimiga 
o‘xshash davr 125 mks kattalikka ega, biroq kanalli vaqt oraliqlari ko‘p 
bo‘lib, u 32 ta ga teng. Ulardan 30 tasi TCh kanallarni tashkil etishga 
ishlatiladi. Kanalli vaqt intervalida simvol soni ikkala tizimda bir xil, lekin 
agar IKM – 24 tizimida belgilardan bittasi signal kanallarini tashkil etishga 
ishlatilsa, IKM – 30 tizimda esa barcha simvollar nutq signalini kodlash 
uchun ishlatiladi. Faqat shu bilangina ikkala tizimning davrli vaqt 
qurilmasi o‘rtasidagi o‘xshashlik cheklanadi. IKM – 30 davrli vaqt 
tuzilmasining boshqa detallarini ko‘rib chiqamiz. Xalqaro nomenklaturaga 
muvofiq «So» deb belgilangan birinchi kanal vaqt intervali asosan davrli 
sinxrosignalni uzatish uchun ishlatiladi. Ko‘rinib turibdiki, (3.21- rasm) 
davrli sinxrosignal faqatgina juft davrlar R0, R2, R4 … , R14 bo‘lishi 
mumkin. R1, R3 va hokazo. bilan belgilangan toq davrlarda «So» vaqt 
intervalida maxsus qo‘shimcha axborotni uzatish uchun mo‘ljallangan 

---

79 
simvollar (harflar bilan belgilangan) va faqat V2 simvoldan bir qiymatiga 
ega bo‘ladi. 
Keyingi kanalli vaqt intervallari S1 – S15, hamda S17 – S31 intervali 
TCh kanallarni tashkil etish uchun ishlatiladi. R
0
davrning S16 kanalli 
oralig‘i o‘tadavrli sinxrosignalni V1, V2, V3, V4 belgilar 0 qiymati bilan 
uzatish uchun ishlatiladi. O‘tadavr sinxronlashdan chiqish to‘g‘risidagi 
axborot uchun V6 simvol va bitta TCh kanal uchun qolgan 15 ta davrlarda 
2 tadan 4 tagacha signal kanallarni tashkil etish uchun ishlatiladi. a,b,c,d 
harflar mos kanallarga biriktirilgan signalli kanallarning simvollarini 
ko‘rsatadi. R0 davrli va R1 dan R15 gacha qolgan 15 ta davrlar 2 ms 
davomiylikda davrni tashkil etadi.
Davr sinxronlash jarayonida vujudga kelayotgan sharoitlarga qarab 
quyidagi mezonlar ishlatiladi. IKM – 30 tizimi «davr sinxronizmidan» 
chiqish mezoni bu sinxrosignalga ega bo‘lgan uchta davrlar ketma – 
ketligidagi davr sinxrosignaldagi xatolarni topish hisoblanadi. Davrli 
sinxronlashni tiklash mezoni bo‘lib quyidagilardan so‘ng keladigan holat 
hisoblanadi: 
— davrli sinxrosignalni aniqlash (n - davrda); 
— navbatdagi davrda (n +1 davrda) davrli sinxrosignalning mavjud 
emasligini tekshirish); 
— navbatdagi davrda ( n + 2 – davrda) davrli sinxrosignalni topish. 
Ikki yoki uchta ketma – ket davrdagi davrli sinxrosignallar 
aniqlanganda sinxronlash sxemasi birinchi qabul qilingan sinxrosignaldan 
ikkita davr masofada davr sinxronlashni izlash jarayonini boshlaydi. 
Sinxronlash sxemasi sinxrosignalni aniqlagandan so‘ng uni ikkita davrdan 
keyin topa olmagan holda shunga o‘xshab ham ishlaydi.
Yuqorida keltirilgan mezonlar, davrli sinxronizmni tiklashga olib 
keluvchi davrli sinxronlash sxemasi ishining har xil variantlarini ta’riflab 
beruvchi grafni tushinish uchun bilish zarur va 3.22- rasmda shu graf 
keltirilgan. Sinxronlashni izlashning eng qiziqarli hollariga quyidagilar 
kiradi:
1) A,A (toq davr), A (juft davr); 
2) A,A (toq davr), A (juft davr).
Bulardan 
birinchisi 
toq 
davrda 
(TD) 
davrli 
sinxrosignalni 
aniqlanganligini bildiradi, ya’ni u joylashishi mumkin bo‘lmagan joyda, 
shuningdek, yana davr sinxrosignalini juft davrda (JD) topilishini 
(sinxrosignalni to‘g‘ri joylashishi) bildiradi. 
IKM – 30 apparaturasi uzatuvchi va qabul qiluvchi uskunadagi davrli 
sinxronlash sxemasidan tashqari o‘tadavrli sinxronlash sxemasi bilan ham 

---

80 
ta’minlangan. Undan tashqari, bu apparatura ma’lumotlarni uzatish 
uskunasi bilan hamkorlikda ishlaydigan sxemaga ega bo‘lishi mumkin. Bu 
IKM – 30 tizimi teleaxborot signallarini uzatish imkonini beradi. 
Kompandirlash va analogli signallarni raqamliga va raqamlilarni analogli 
signallarga o‘zgartirish masalalarini yechish bu tizimda TSK- 24 tizimiga 
nisbatan o‘zgacharoq amalga oshirilgan. Jumladan, IKM- 30 tizimida 
liniyaviy kodlovchi ishlatilgan, u har bir TCh kanalning signalini diskretli 
12 simvolli raqamli signalga o‘zgartiradi, shulardan birinchi simvol 
diskretning ishorasini aniqlaydi, qolgan 11 tasi esa maksimal kattalikdagi 
darajalar 2
n
=2048 bilan kvantlangan amplitudani aniqlaydi. Kodlangan 
signal raqamli kompressorga keladi, u 12 simvolli kodli konbinasiyalarni 8 
simvolikka o‘zgartiradi. 
O‘xshash sxema bo‘yicha bajarilgan qabul qiluvchi qismdagi 
dekadalovchi teskari jarayonni amalga oshiradi, ya’ni 8 simvolli kodli 
kombinasiyalarni 11 simvolli kodli kombinasiyalarga o‘zgartiriladi. 

---

81 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.21- rasm. IKM – 
3.21 - rasm. IKM – 30 tizimi davr va o’tadavr vaqt tuzilmasi. 
X 1 Y Z U V
1
V
2 
V
3 
а в с d a b
c
d
X O O 1 1 O
1
1
а в с d a b
c
d
X 1 Y Z U V
1
V
2 
V
3 
а в с d a b
c
d
X O O 1 1 O 1 1
O O O O X
1
Y
1
X
2
X
3 
1 
17 
2 
18 
15 
31 
R
15
R
2
R
1
R 
0
S
K 
Davr sinxrosignali 
Davr sinxrosignali 
O`ta davr
sinxrosignai 
R 
0
R
1
R
2
R
15
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
В
1
В
2
В
3 
В
4
В
5 
В
6
В
7 
В
8
В 
2 
ms davomi
yli
gidagi
16
da
vr
da
n 
ibora
t bi
tt
a o`ta
da
vr
Bitta davr davomiyligi Тд=125 mksdagi 32 ta kanal 
488 NS davomiyligidagi bitta simvol 
3,9 mks davomiyligidagi 8 ta simvoldan iborat bitta kanal vaqt intervali 

---

82 
A – davrli sinxrosignal; 
Ā – davrli sinxrosignalni yo‘qligi;
3.22- rasm. Davrli sinxronizasiya sxemasining ishlash grafi.