Oʻzbek
|
Turk
|
Ozarbayjon
|
Turkman
|
Yangi Uygʻur
|
Boshqir
|
Tatar
|
Qozoq
|
Qirgʻiz
|
Yoqut
|
Chuvash
|
biz
|
biz
|
biz
|
biz
|
biz
|
beź
|
bez
|
biz
|
biz
|
bihigi
|
epir / epĕr
|
bizga
|
bize
|
bizə
|
bize
|
bizge
|
beźgä
|
bezgä
|
bizge
|
bizge
|
bihiexe / bihiexeğe
|
pire
|
bizni
|
bizi
|
bizi
|
bizi
|
bizni
|
beźźe
|
bezne
|
bizdi
|
bizdi
|
bihigini
|
pire
|
bizda
|
bizde
|
bizdə
|
bizde
|
bizde
|
beźźä
|
bezdä
|
bizde
|
bizde
|
-
|
pirĕnte / pirte
|
bizdan
|
bizden
|
bizdən
|
bizden
|
bizdin
|
beźźän
|
bezdän
|
bizden
|
bizden
|
bihigitten
|
pirĕnten / pirten
|
bizning
|
bizim
|
bizim
|
biziň
|
bizning
|
beźźeñ
|
bezneñ
|
bizdiñ
|
bizdin
|
bihiene
|
pirĕn
|
biz bilan / bizning bilan
|
bizimle
|
bizimlə
|
biz bilen / biziň bilen
|
biz bilen / bizning bilen
|
beźźeñ menän
|
bezneñ belän
|
bizben
|
biz menen
|
bihiginen
|
pirĕnpe
|
Oʻzbek
|
Turk
|
Ozarbayjon
|
Turkman
|
Yangi Uygʻur
|
Boshqir
|
Tatar
|
Qozoq
|
Qirgʻiz
|
Yoqut
|
Chuvash
|
senlar
|
siz
|
siz
|
siz
|
siler / sénler
|
heź
|
sez
|
sender
|
siler
|
ehigi
|
esir / esĕr
|
senlarga
|
size
|
sizə
|
size
|
silerge / sénlerge
|
heźgä
|
sezgä
|
senderge
|
silerge
|
ehiexe / ehiexeğe
|
sire
|
senlarni
|
sizi
|
sizi
|
sizi
|
silerni / sénlerni
|
heźźe
|
sezne
|
senderdi
|
silerdi
|
ehigini
|
sire
|
senlarda
|
sizde
|
sizdə
|
sizde
|
silerde / sénlerde
|
heźźä
|
sezdä
|
senderde
|
silerde
|
-
|
sirĕnte
|
senlardan
|
sizden
|
sizdən
|
sizden
|
silerdin / sénlerdin
|
heźźän
|
sezdän
|
senderden
|
silerden
|
ehigitten
|
sirĕnten
|
senlarning
|
sizin
|
sizin
|
siziň
|
silerning / sénlerning
|
heźźeñ
|
sezneñ
|
senderdiñ
|
silerdin
|
ehiene
|
sirĕn
|
senlar bilan
|
sizinle
|
sizinlə
|
siz bilen / siziň bilen
|
siler bilen / sénler bilen
|
heźźeñ menän
|
sezneñ belän
|
sendermen
|
siler menen
|
ehiginen
|
sirĕnpe
|
Oʻzbek
|
Turk
|
Ozarbayjon
|
Turkman
|
Yangi Uygʻur
|
Boshqir
|
Tatar
|
Qozoq
|
Qirgʻiz
|
Yoqut
|
Chuvash
|
ular
|
onlar
|
onlar
|
olar
|
ular
|
ular
|
alar / ular
|
olar
|
alar
|
kiniler
|
vĕsem / vălsem
|
ularga
|
onlara
|
onlara
|
olara
|
ulargha
|
ularğa
|
alarğa
|
olarğa
|
alarga
|
kinilerge
|
vĕsene
|
ularni
|
onları
|
onları
|
olary
|
ularni
|
ularźı
|
alarnı
|
olardı
|
alardı
|
kinileri
|
vĕsene
|
ularda
|
onlarda
|
onlarda
|
olarda
|
ularda
|
ularźa
|
alarda
|
olarda
|
alarda
|
-
|
vĕsenche
|
ulardan
|
onlardan
|
onlardan
|
olardan
|
ulardin
|
ularźan
|
alardan
|
olardan
|
alardan
|
kinilerten
|
vĕsenchen
|
ularning
|
onların
|
onların
|
olaryň
|
ularning
|
ularźın
|
alarnıñ
|
olardıñ
|
alardın
|
kiennere
|
vĕsen / vĕsenĕn
|
ular bilan
|
onlarla
|
onlarla
|
olar bilen
|
ular bilen
|
ular menän
|
alar belän
|
olarmen
|
alar menen
|
kinilerinen
|
vĕsempe
|
Klassifikatsiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turkiy tillar
|
Bulgar guruhcha
|
Chuvash tili
|
Qarluq guruhcha
|
Oʻzbek tili
|
Uygʻur tili
|
Qipchoq guruhcha
|
Boshqird tili
|
Qozoq tili
|
Qaraim tili
|
Qoraqalpoq tili
|
Qorachoy-Bolqor tili
|
Qo'miq tili
|
Noʻgʻoy tili
|
Tatar tili
|
Oʻgʻuz guruhcha
|
Ozarbayjon tili
|
Gagauz tili
|
Turk tili
|
Turkman tili
|
Qirgʻiz-qipchoq guruhcha
|
Oltoy tili
|
Qirgʻiz tili
|
Uygʻur guruhcha
|
Tuva tili
|
Xakas tili
|
Shor tili
|
Yoqut tili
|
Turk tili (Turkcha: Türkçe) — soʻzlashuvchisi eng koʻp bolgan turkiy til. Turk tilida gaplashuvchilar asosan Turkiyada yashashadi. Shimoliy Kipr, Iroq, Bolgariya, Yunoniston, Ozarbayjon, Turkmaniston, Eron, Oʻzbekiston, Olmoniya, Niderlandlar kabi davlatlarida ham turk tilida gaplashuvchilar bor.
Turk tili — turkiy tillarpgm biri. Asosan, Turkiyada, shuningdek, Iroq, Suriya, Eron, Ruminiya, Bolgariya, Gretsiya, Rossiya, Germaniya, Niderlandiya, Fransiya, Kipr oroli, Makedoniya va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Turkiya Respublikasining va Kipr Respublikasining (grek tili bilan birga) rasmiy tili hisoblanadi. Oʻtgan asr oxirlarida soʻzlashuvchilarning umumiy soni 55 mln. ga yakin (Turkiyaning oʻzida 50 mln. dan ortiq) kishini tashkil etgan. Dialektal jihatdan Turkiyada Sharqdagi, ayniqsa, Anatoliya shim.sharqidagi mintaqa ozarbayjon tiliga oʻxshashlik belgilari bilan ajralib turadi. Anatoliyaning boshqa qismi hamda sharqiy frakiya shevalari, shuningdek, boshqa mamlakatlardagi Turk tili lahjalari oʻzaro unchalik farq qilmaydi.
Turk tilining fonetik oʻziga xosliklari: soʻz boshidagi va oʻrtasidagi j undoshining qarindosh turkiy tillardagi boshqa oʻxshash tovushlarga toʻgʻri kelishi, soʻz boshidagi rv, td, kg jarangeizlari va jaranglilarining farqlanishi va singarmonizmning mavjudligi, bir qancha soʻzlarda portlovchi v oʻrniga sirgʻaluvchi v undoshining kelishi; boshqa turkiy tillardagi "vo1" feʼlining "ol" tarzida qoʻllanishi va boshqa Morfologik belgilaridan mis shaklli sifatdoshning qipchoq va boshqa bir qancha turkiy tillardagi gan shaklli sifatdosh bilan vazifadoshligi; dik shaklli qad. harakat nomi va uog shaklli aniq hozirgi zamon feʼlining faol qoʻllanishi va boshqa ni koʻrsatish mumkin.
Adabiy Turk tili hozirgi shaklida 19-asr oʻrtalaridan shakllana boshlaydi. Bu davrda oʻrta asr adabiy tili (eski turk yoki usmonli turk tili) arabcha, forscha elementlarga boy boʻlgan. 20-asrning 20-yillaridagi islohotlardan soʻng adabiy til umumxalq soʻzlashuv tili bilan yaqinlashdi. Eski Turk tili ning arab yozuvida bitilgan yodgorliklari 13-asrdan boshlab mavjud. Dastlabki yodgorliklarda sharqiy turkiy (qoraxoniyuygʻur) adabiy tilining sezilarli taʼsiri bor. Hozirgi yozuvi 1929-yildan lotin grafikasi asosida.
Grammatikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kelishiklar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turk tilida 6 ta kelishik bor.
|
Kelishiklar
|
Kelishik koʻrsatkichlari
|
Kelishik savollari
|
Misollar
|
1
|
Bosh kelishik
(Yalın hâl)
|
—
|
Kim? Ne? Nere(si)?
(Kim? Nima? Qayer?)
|
anne, üzüm, balık, Tokat, Ankara
ona, uzum, baliq, Toʻkot, Onkoro
|
2
|
Tushum kelishigi
(Belirtme hâli)
|
-ı, -i, -u, -ü
-yı, -yi, -yu, -yü
|
kimi? neyi? nereyi?
(Kimni? Nimani? Qayerni?)
|
anneyi, üzümü, balığı, Tokatʼı, Ankaraʼyı
onani, uzumni, baliqni, Toʻkotni, Onkoroni
|
3
|
Joʻnalish kelishigi
(Yönelme hâli)
|
-a, -e,
-ya, -ye
|
kime? neye? nereye?
(Kimga? Nimaga? Qayerga?)
|
anneye, üzüme, balığa, Tokatʼa, Ankaraʼya
onaga, uzumga, baliqga, Toʻkotga, Onkoroga
|
4
|
Oʻrin-payt kelishigi
(Bulunma hâli)
|
-da, -de, -ta, -te
|
kimde? ne(y)de? nerede?
(Kimda? Nimada? Qayerda?)
|
annede, üzümde, balıkta, Tokatʼta, Ankaraʼda
onada, uzumda, baliqda, Toʻkotda, Onkoroda
|
5
|
Chiqish kelishigi
(Ayrılma hâli)
|
-dan, -den, -tan, -ten
|
kimden? ne(y)den? nereden?
(Kimdan? Nimadan? Qayerdan?)
|
anneden, üzümden, balıktan, Tokatʼtan, Ankaraʼdan
onadan, uzumdan, baliqdan, Toʻkotdan, Onkorodan
|
*
|
Qaratqich kelishigi
(Tamlayan hâli)
|
-ın, -in, -un, -ün
-nın, -nin, -nun, -nün
|
kimin? neyin? nerenin?
(Kimning? Nimaning? Qayerning?)
|
annenin, üzümün, balığın, Tokatʼın, Ankaraʼnın
onaning, uzumning, baliqning, Toʻkotning, Onkoroning
|
*
|
Koʻmakchi kelishik
(Araç hâli)
|
-la, -le,
-yla, -yle
|
kim(in)le? neyle? nereyle?
(Kim bilan? Nima bilan? Qayer bilan?)
|
anneyle, üzümle, balıkla, Tokatʼla, Ankaraʼyla
ona bilan, uzum bilan, baliq bilan, Toʻkot bilan, Onkoro bilan
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
