Hozirgi zamon rivojlanishining ta'limotlari va evolyutsiyasi -yunusova Mohlaroy

2. Rivojlanish nazariyasidagi inqirozdan yangi sintezga?
Edvin Brett (2009-yil konferensiya nutqida) ta'kidlaydiki, 1990-yillarga kelib rivojlanish nazariyasi ham strukturalizm, ham liberalizmning amaliy muvaffaqiyatsizliklari va ko'plab rivojlanayotgan mamlakatlar, xususan, Afrikada zo'ravonlik va fuqarolar urushini boshdan kechirayotganini hisobga olgan holda inqirozga yuz tutdi (bu sabablarga ko'ra). Bates tomonidan ko'rib chiqilgan 2001, 2008). Dunyoning ba'zi qismlarida davlat barbod bo'lganligining dalillari ham, tuzilmaviy o'zgarishlarning muvaffaqiyatsizligi tajribasi ham davlatning roliga yana bir bor e'tiborni qaratdi. Jahon banki 1992 yilda shaffoflik va hisobdorlik, shuningdek, makroiqtisodiy va davlat sektorini to'g'ri boshqarish muhimligini ta'kidlab, yaxshi hukumat to'g'risida muhim maqola chop etdi. Shundan so'ng "O'zgaruvchan dunyoda davlat" (Jahon banki 1997) mavzusiga bag'ishlangan yillik Jahon taraqqiyot hisobotining soni chiqdi. Bu nashrlar davlatni neoliberallar xohlagandek "orqaga qaytarish" mumkin, degan e'tirofni aks ettirgan. Bank aytganidek, “Samarali davlatsiz rivojlanish mumkin emas. Samarali davlat - minimal emas", garchi u davlatning roli ko'rsatma emas, balki ko'maklashuvchi bo'lishi kerak va u bozorlarni almashtirishga urinish emas, balki ularni to'ldirishi kerak, deb aytdi. Bu bozor va davlat o'rtasidagi muvozanat zarurligi to'g'risidagi "Vashingtondan keyingi konsensus" deb atalgan narsa, bozordagi muvaffaqiyatsizliklar bilan bir qatorda davlat muvaffaqiyatsizliklari mavjudligini tan oldi va boshqaruvda fuqarolik jamiyatiga muhim rol o'rnatdi. Bu liberal kapitalizmning ajralmasligi nuqtai nazariga asoslangan konsensus. Bu, shuningdek, dunyoning boshqa qismlarida begonalar "demokratiya qurishi" mumkinligi haqidagi siyosat g'oyasi bilan aralashib ketdi, bu odatda yomon va ba'zan halokatli natijalarga olib keldi va ixtiyoriy uyushmalar va ijtimoiy kapitalning fuqarolik jamiyatidagi rollarini himoya qilishda ba'zi olimlar tomonidan asosiy siyosiy muammolarga texnokratik yechimlar mavjudligini taklif qilish orqali rivojlanishni siyosatsizlashtirish ta'siri borligini aniqladilar. Biroq, Brett uchun bu yangi paradigmada institutsional xilma-xillikka bo'lgan ehtiyojni tan olishga asoslangan rivojlanish nazariyasining yangilanishi sifatida ko'rgan yo'lni ko'rsatadi: "liberal institutsional plyuralizm". Bretning rivojlanish nazariyasini yangilagan yangi sintez konsepsiyasi iqtisod va ijtimoiy fanlar boʻylab institutlarni tahlil qilishga burilish bilan bogʻliq, bu ham makro, ham mikro-ni oʻz ichiga oladi. tahlil darajalari. Ushbu keng qamrovli adabiyotda "institutlar" ijtimoiy hayotning mumkin bo'lishi uchun mavjud bo'lishi kerak bo'lgan va inson harakatlarini cheklaydigan va rag'batlantiradigan qoidalar, me'yorlar va konventsiyalar sifatida tushuniladi. Tadqiqotning "makro" darajasiga Duglas Nort va Daron Acemoglu, Saymon Jonson va Jeyms Robinson kabi olimlar muvaffaqiyatli iqtisodiy o'sish uchun institutsional sharoitlarni o'z ichiga oladi, ular "iqtisodiy Iqtisodiy o'sishni rag'batlantiradigan institutlar siyosiy institutlar hokimiyatni keng ko'lamli mulk huquqlarini himoya qilishda manfaatdor guruhlarga taqsimlaganda, ular hokimiyat egalari uchun samarali cheklovlar yaratganda va hokimiyat egalari tomonidan qo'lga kiritiladigan ijara haqi nisbatan kam bo'lganda paydo bo'ladi". Ushbu ishning ba'zilarida ta'kidlangan muammolardan biri shundaki, turli institutlar o'xshash natijalarga ega bo'lishi mumkin, bir xil muassasalar turli kontekstlarda turli natijalarga olib keladi. Shu sababli, rivojlanish siyosatini ishlab chiqishda "institutlar muhim" degan so'nggi mantra qanchalik foydali ekanligi haqida jiddiy savollar mavjud. Institutsional tahlilning "mikro" darajasi - bu tashkilotlarning samarali ishlashini ta'minlaydigan narsa va bu oxir-oqibat yanada samaraliroq bo'lishi mumkin (haqiqatan ham Brett tahlili shuni ko'rsatadiki). Qimmatbaho empirik tadqiqotlardan biri Judit Tendler (1997) tomonidan bo'lib, u Braziliyaning qoloq shtatlaridan birida hukumat sifati va davlat xizmatlari ko'rsatish sifati qanday yaxshilanganligini tahlil qilishda sanoat ishi va samaradorligi bo'yicha so'nggi tadqiqotlarga asoslanadi (shimoli-sharq). Ish Lant Pritchett va Maykl Vulkok (2004) tomonidan ilgari surilgan umumiy dalillar uchun turli xil davlat xizmatlarini ko'rsatish bo'yicha mumkin bo'lgan institutsional echimlarni o'ylab ko'rish uchun ba'zi materiallarni taqdim etadi, ular ishtirok etgan bitimlar soni va intensivligi va darajasiga qarab. Ularning qoidalari provayderlarning qarori va ixtiyoriga bog'liq. Bunday tahlil, ehtimol, rivojlanish haqidagi buyuk nazariyalardan uzoq yo'ldir, ammo bunday "o'rta masofa" nazariyasi ham davlatlar, ham bozorlarning inson farovonligini yaxshilash yo'lidagi ishini yaxshilashga yordam berishda ancha foydali bo'lishi mumkin. Albatta, men bu qisqa sharhda ko'p narsalarni yorita olmaganman. Xususan, men rivojlanishning turli xil “muqobil” nazariyalarini, nufuzli mutafakkir Robert Chembersning (uning ishi haqida Kornuol va Skunes 2011 ga qarang) ishini yoki “anti-” yoki “rivojlanishdan keyingi” fikrlash tomirlarini muhokama qilmadim, ehtimol, eng kuchli Arturo Escobar (1995) ishida aks ettirilgan bo'lib, u G'arb loyihasi sifatida rivojlanish kontseptsiyasini butunlay rad etadigan ijtimoiy harakatlarni qo'llab-quvvatlashda alternativa topish kerak, deb hisoblaydi. Biroq, bunday harakatlarning a'zolari kontseptsiyani rad etishlari aniq emas - agar u Sen taklif qilganidek, inson erkinliklarining kengayishini anglatsa. Nihoyat, men bu erda tahlil qilgan rivojlanish nazariyalarining traektoriyasi bitta muhim xulosaga kelganga o'xshaydi: ya'ni biz nazariyaning chegaralarini tan olishimiz kerak. Masalan, iqtisodchilar Kenni va Uilyams o'zlarining iqtisodiy o'sish nazariyasi va o'sishning empirik tahlilini (katta-mamlakat tadqiqotlari asosida miqdoriy modellashtirishga asoslanib) o'zlarining ko'rib chiqishlarini, haqiqatan ham o'ziga xos tarixiy o'zgarishlarning o'rnini bosadigan narsa yo'qligini ta'kidlab yakunlaydilar. aylana va kümülatif sabablarni hisobga oladigan turli holatlar tahlili (2001). Bunday tahlil shuni ko'rsatadiki, bir xil omillar turli sharoitlarda turlicha ta'sir ko'rsatadi. Kontekstli bilimlarning ahamiyati Fukuyama tomonidan ham ta'kidlangan (2004). Biz taniqli iqtisodchi tarixchi, marhum Fillis Dinning 1982 yilda Qirollik Iqtisodiyot Jamiyati oldida so'zlagan so'zlariga quloq tutishimiz kerak.