Yadroning asosiy komponentlari bo'lib yadro qobig'i, xromatin strukturalari (xromatin, xromosoma), yadrocha va karioplazma hisoblanadi.
Yadro hujayralarning bo'linib ko'payishida muhim ahamiyatga ega bo'lib, yadrochada ribosomol RNK va ribosomalar hosil bo'ladi.
Hujayraning bo'linishi. Hujayraning ajoyib sifatlaridan biri uning o'zidan ko'payishidir. Bu jarayon hujayra avlodlarining tugamasligini ta'minlaydi.
Hujayra bo'linishining bir necha turlari bor: mitoz, meyoz va poliploidiya
Mitoz. Mitotik bo'linish XIX asrning oxirlarida hayvon hujayralarida Flemming (1882), o'simlik hujayralarida esa Strasburger (1882) tomonidan ta'riflangan. Mitoz bo'linish qonuniyatlari barcha hujayralar uchun umumiy. Mitoz jarayonining o'zida 4 ta faza farq qilinadi.
Profazada xromosomalarning kondensasiya bo'lishi va mitotik apparatining shakllanishi kuzatiladi. Xromosomalar kattalashadi va yo'g'onlashadi. Xromosomalarning kattalashishi va yug'onlashishi bilan birga xromatidolar, sentromerlar deb ataluvchi ma'lum bulmalari bilan birlashadi. Profaza oxirida xromosomalar bo'linayotgan yadroni ekvatorial yuzasida joylashib, bo'linish dukchasini hosil qila boshlaydi.
Metafazada butunlay shakllangan xromosomalar elvatorial yuzada joylashadi. Xromosomalarni dukka karab harakat qilishi xromosoma sentramerlari mitotik apparatini iplariga birlashishi bilan tugaydi. Xuddi shu fazada har bir xromosoma bir xil ikki nusxadagi xromatiddan tashkil topganligi ko'riladi.
Anafaza – xromosoma xromatidlarini bir biridan ajralishidan boshlanadi. Bu vaqtda har bir xromosoma hosil qilgan qiz xromosomalar qarama-qarshi qutbga qarab harakat qiladi. Bu tarzda qiz yulduzi shakllanadi. Xromosomalarni bir xilda sinxiron kechadi.
Telofaza – mitozni oxirgi davri uning boshlanishi xromosomalarni hujayrani qarama-qarshi qutbga qarab harakatlantiradi. Telofaza profazani teskarisi hamma proseslar teskari kechadi.
Meyoz. Meyozda ketma-ket ikki marta bo'linish natijasida xromosomalarni soni ikki baravar kamayadi. Birinchi mitotik bo'linishda gomologik xromosomalar yaqinlashadi va qutblarga har bir gomologik juftdan butun xromosomalar utadi. Ikkinchi bo'linishda xuddi mitozdagi singari qutbga har bir xromosomadan xromatidlar ketadi. Meyoz yo'li bilan jinsiy hujayralar paydo bo'ladi.
Poliploidiya hujayra yadrosida DNKni ikki va undan ko'p marta ortishidir. Bu xolat mitoz bo'linish etaplarini buzilishi natijasida yuzaga keladi. Poliploid hujayralarni jigarda, siydik pufagida uchratish mumkin. Poliploid hujayralar aktiv funksiya qilayotgan differensiyalangan hujayradir. DNK miqdorini bir necha marta ko'p saqlovchi hujayralar poliploid hujayra deb yuritiladi.
Hujayra fiziologiyasi. Hujayra biologik sistema bo'lib, tashqi muhit bilan uning o'rtasida uzluksiz moddalar va energiya almashinib turadi. Ko'p hujayrali organizimlarda hujayra uchun tashqi muhit bo'lib, hujayra tashqarisidagi suyuqlik hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
