Хulоsа Fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr rо’yхаti

2. Xalqaro moliya bozorlarining tartibga solishda qo’llaniladigan usullar
Xalqaro moliya moliya bozorlarining tartibga solish va ularni muvofiqlashtirish jahon iqtisodiyotining muhim va ajralmas qismi hisoblanadi.
Xalqaro kapital harakati sifatida mamlakatlar o‘rtasidagi moliyaviy resurslar oqimi milliy investitsiya va jamg‘arma o‘rtasidagi nomutanosiblik oqibatida kelib chiqadi. Xalqaro kapitallar harakati - ayni vaqtda nisbiy ortiqcha bo'lgan pul yoki tovar moddiy mablag‘larni mamlakat chegarasidan chetga joylashtirilishidir. Bu iboraning sinonimi kapital eksporti yoki kapitalni chiqarishdir⁴.
Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro kapitallar harakatida o‘ziga xos xususiyatlari sifatida quyidagilar namoyon bo‘ladi:

• 
  Jahonda kapitalning notekis joylashishi. Bunda kapital resursi kapitalga boy mamlakatdan kapitalga muhtoj mamlakatga qarab oqib boradi;
  
• 
  Ko‘p mamlakatlarda jamg‘arma va investitsiyaning nomutanosibligi.
  

Buning natijasida investitsiya uchun ortiqcha mablag‘lar yoki defitsit sodir bo‘ladi. Oqibatda mos ravishda kapitalning sof eksporti yoki importi vujudga keladi;

• 
  Mamlakatlarning investitsion muhitidagi, shuningdek kapital qo‘yilmalar uchun sharoitlardagi farqlanishlar;
  
• 
  Kapital egasining kapitaldan foydalanish samaradorligidagi farqlar va uning boshqa chet eldagi kapitalni egallashga qaratilgan harakatlari hamda kapitaldan samarasiz foydalanayotgan joydan o‘rin olishga harakat qilishi;
  
• 
  Iqtisodiy resurs sifatida odatda kapitalni yuqori darajada safarbar etilishi. Bu holat jahon iqtisodiyoti globallashuvi, erkinlashuvi, transmilliylashuvi va integratsiyalashuvi sharoitida yanada ko‘proq kuchga ega bo’ladi.
  

Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital, xususiy kapital, qisqa, o‘rta va uzoq muddatli, tadbirkorlik kapitali, ssuda kapitali, to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar, portfel investitsiyalarni keltirib o‘tish mumkin.
Bir mamlakat doirasida yoki davlatlararo kapital oqimini tartibga solishda 5 turdagi investitsion rejim farqlanadi. Ular quyidagilar:

• 
  Mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi;
  
• 
  Milliy rejim
  
• 
  Kamsitmaslik rejimi;
  
• 
  Adolatli va teng huquqli rejim;
  
• 
  Shaffoflik rejimi
  

Bu investitsion shartnomalarning tarixiy asosi standart Mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi (MQQYR) hisoblanadi. Uning mohiyati quyidagicha: qabul qiluvchi davlat bir mamlakat investorlariga boshqa har qanday mamlakat investorlariga nisbatan yomonroq munosabatda bo‘lmaydi. (Bu xalqaro huquqda foydalaniladigan MQQYR minimal xalqaro standarti hisoblanadi.) MQQYR investorlarga qabul qiluvchi davlatda kamsitishdan himoya qilishni kafolatlaydi, va shu tariqa, turli mamlakatlar investorlari uchun teng imkoniyatlar yaratishda hal qiluvchi omil hisoblanadi. Umuman olganda, garchi xalqaro investitsion bitimlar MQQYaRdan istisnolardan foydalanish imkonini bersa ham, amalda mamlakatlar ushbu imkoniyatdan kam foydalanadi. Shu tariqa, qabul qiluvchi davlat MQQYaR
doirasida turli mamlakatlardan bo‘lgan investorlarni kiritish va(yoki) ular faoliyatini moslashuvchan tartibga solish mumkin, bu ushbu rejimdan kamsituvchi foydalanish uchun asos yaratadi (istisnolar bir xorijiy investorlarga nisbatan qo‘llanilgan, boshqalarga nisbatan qo‘llanilmaganda).
Qoidaga ko‘ra, MQQYaR xorijiy investorlarni kiritish bosqichida amal qiladi.
Milliy rejim – so’ngi yillarda foydalanilayotgan eng muhim investitsion rejim hisoblanadi. U qabul qiluvchi davlatning xorijiy investorlar faoliyatiga munosabatini belgilaydi va ko‘pincha investorning faoliyat yuritish bosqichida qo‘llaniladi. Ayni paytda ushbu standart rejimni o‘rnatish murakkabroq, chunki u qabul qiluvchi davlatning nozik iqtisodiy-siyosiy masalalari bilan bog‘langan. Haqiqatda milliy rejim hech qachon cheklovlarsiz berilmaydi, ayniqsa gap investitsiyalarning ishlashi to‘g‘risida ketayotganda. Boshqacha aytganda, amalda milliy va xorijiy investorlar uchun teng raqobatchilik imkoniyatlari istisnolarsiz yaratilmaydi⁵.