Huquqiy madanyat va huquqiy tarbiya

2.2 Ommaviy axborot vositalarining jamiyatga ta'siri

Agar ommaviy axborot vositalarining zamonaviy inson hayotidagi o'rni haqida gapiradigan bo'lsak, doimiy ta'sir haqida alohida to'xtalib o'tish kerak. Gazetalar, jurnallar va yangiliklar bizning zamonamizning qayg'uli voqealarini targ'ib qiladi, yong'inlar, qotilliklar va firibgarliklar haqida gapiradi, shu bilan birga engilroq tabloid matbuoti, porloq jurnallar yoki ko'ngilochar dasturlar faol ravishda taklif qilinmoqda, ular asta-sekin radio va televidenie havosini to'ldiradi. Yulduzlar yoki oddiy odamlar haqida kulgili, kulgili va maftunkor maqolalar bo‘lsa, nega murakkab ma’lumotlarni o‘qib, tinglash kerak, degan fikrga zamondoshlar beixtiyor keladi.

Shunday qilib, jamiyat va ommaviy axborot vositalari bir-biri bilan chambarchas bog'liq, chunki birinchisi ikkinchisini keltirib chiqaradi, keyin esa ularsiz amalga oshirilmaydi. Ommaviy axborot vositalarining boshlang'ich vazifasi hozirgi voqealarni yoritish, aholini xabardor qilishdir, ammo axborotni taqdim etishning turi va shakliga qarab, uning roli va ta'siri o'zgarishi mumkin. Agar mamlakatimizdagi salbiy hodisalar boshqa davlatlardagi yanada katta muammolar fonida ko'rsatilsa, an'anaviy tarzda ularning o'z muammolari osonroq va u qadar halokatli emas. Shunga o'xshash printsip Sovet davrida faol ishlatilgan.
Jamiyat ommaviy axborot vositalarisiz yashay oladimi? Darhaqiqat. Ommaviy axborot vositalarining hayotimizda tutgan o‘rni shunchalik kattaki, gazeta-jurnal, televideniyesiz odam bir necha yillar orqaga qaytadi va dunyodagi voqealardan mutlaqo bexabar qoladi. Shuning uchun, ommaviy axborot vositalarining inson hayotiga ta'siri haqida o'ylash va shuning uchun eng yuqori sifatli vositalarni tanlash kerak ommaviy axborot vositalari siyosat kabi tashqi omillar ta'sir qilmaydi, iqtisodiy ta'sir... Yaxshiyamki, barcha ma'lumotlar to'plamidan siz har doim munosib va ​​sifatli, o'nlab rostgo'y va adolatli gazetalarni topishingiz mumkin, ularda barcha voqealar aniq, tez va xolis yoritiladi. To‘g‘ri, bunday ommaviy axborot vositalarini izlash uzoq vaqt talab etadi, chunki ularning ko‘pchiligi bevosita siyosiy yoki iqtisodiy kuchlarning ta’siri ostida.
Ushbu maqola aniq misollar yordamida o'quvchiga ommaviy axborot vositalarining shaxsga va umuman jamiyatga ta'siri qanchalik muhim ekanligini tushunishga va bugungi kunda yashirin ta'sir qilish usullari faol qo'llanilayotganligini ko'rsatishga urinishdir. Gap shundaki, ko'p odamlar hali ham oddiy yashirin reklamani, hatto uydirma yoki mubolag'a deb hisoblaydigan nozik manipulyatsiyalarni ham tushunmaydilar. Shu bilan birga, ommaviy axborot vositalari va kinematografiyaning butun zamonaviy tizimi fuqarolarni xabardor qilish yoki ko'ngil ochish vositasidan ko'ra ko'proq tashviqot vositasidir¹¹.
Boshlash uchun, yashirin reklama nima, u ham mahsulotni joylashtirishdir. Bu – badiiy asarga (ko‘pincha filmlarda) mahsulot reklamasining syujetga to‘qilgan holda qo‘shilishi, tomoshabinda efirga uzatilayotgan xabarning tabiiyligi to‘g‘risida taassurot qoldirish hodisasidir. Bu tomoshabin e'tibori reklama faktini to'g'irlamasligiga olib keladi, bu uning samaradorligini oshiradi, chunki u tanqidiy idrok filtrlarini chetlab o'tadi. Diqqat va ong syujetdan chalg'iganligi sababli, reklama qilingan ob'ekt haqidagi ma'lumotlar bevosita psixikaning ongsiz darajalariga tushadi, natijada u tomoshabinga mahsulot haqida shunchaki qo'shimcha eslatma bo'lib qoladi, balki uning dunyoqarashi, reklama beruvchiga kerak bo'lgan mahsulotning aynan shunday tasviri yaratilgan.
Ommaviy axborot vositalari jamoatchilik ongiga ta’sir etuvchi xabarlarni tarqatishning asosiy vositasiga aylandi. Albatta, eski asboblardan foydalanish davom etgan bo'lsa-da, ular ommaviy matbuot ishtirokida ham mustahkamlandi. A.Mohl ommaviy axborot vositalari haqida shunday yozadi: “Ular aslida bizning butun madaniyatimizni o‘z filtrlaridan o‘tkazib, nazorat qiladi, madaniy hodisalarning umumiy massasidan alohida elementlarni ajratib ko‘rsatadi va ularga alohida ahamiyat beradi, bir g‘oyaning qadrini oshiradi, boshqasini qadrsizlantiradi, shu bilan qutblanadi. Bizning davrimizda ommaviy kommunikatsiya kanallariga kirmagan narsa jamiyat rivojiga deyarli ta'sir
qilmaydi ".Shunday qilib, zamonaviy odam ommaviy axborot vositalarining ta'siridan qochib qutula olmaydi (madaniyatga ko'ra A. Moll tabiat tomonidan asl shaklida berilmagan ijtimoiy hayotni tashkil etishning barcha tomonlarini tushunadi). Ommaviy axborot vositalarining jamoatchilik fikriga ta'siri "ongni manipulyatsiya qilish" deb ataladi. Bu hodisa G'arbda, Rossiyada, Osiyoning rivojlangan mamlakatlarida juda keng tarqalgan. Eng katta muvaffaqiyatga erishish uchun manipulyatsiya ko'rinmas qolishi kerak. Manipulyatsiyaning muvaffaqiyati, agar manipulyatsiya qilingan odam sodir bo'layotgan hamma narsa tabiiy va muqarrar deb hisoblasa, kafolatlanadi. Boshqacha qilib aytganda, manipulyatsiya yolg'on haqiqatni talab qiladi, unda uning mavjudligi sezilmaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, televizor bu borada ayniqsa yaxshi. Birinchidan, boshqa ommaviy axborot vositalariga qaraganda keng tarqalganligi, ikkinchidan, sifat jihatidan farq qiladigan imkoniyatlar tufayli. Inson hali ham quloqdan ko'ra ko'zlarga ishonadi. Shunday qilib, odamlar asosiy ijtimoiy institutlarning betarafligiga ishonishlari muhimdir. Ular hukumat, ommaviy axborot vositalari, ta’lim tizimi va fan qarama-qarshi ijtimoiy manfaatlar doirasidan tashqarida ekanligiga ishonishlari kerak, ya’ni ular vaziyatni hal qilish va fuqarolar manfaatlarini himoya qila oladi. Hukumat, ayniqsa federal hukumat, betaraflik haqidagi afsonada markaziy o'rin tutadi. Afsona umuman hukumat va uning tarkibiy qismlari: parlament, sud va prezidentning halolligi va xolisligini nazarda tutadi. Vaqti-vaqti bilan paydo bo'ladigan korruptsiya, yolg'on va firibgarlik kabi hodisalar odatda insonning zaif tomonlariga bog'liq, muassasalarning o'zi shubhalardan ustundir. Butun tizimning asosiy kuchi uning tarkibiy qismlarining puxta o'ylangan ishi bilan ta'minlanadi. Ommaviy axborot vositalari ham betaraf bo'lishi kerak, deb ishoniladi. Avvalo, mavjud voqelikni ommaviy qilish uchun. Yangiliklarni tarqatishda xolislikdan ba'zi og'ishlar borligi e'tirof etilgan, biroq matbuot bizni ishontirmoqdaki, bu shaxsiy xatolardan boshqa narsa emas, ularni axborot tarqatish bo'yicha umumiy ishonchli institutlarning kamchiliklari deb hisoblamaslik kerak. “Ommaviy axborot vositalari (matbaa, davriy nashrlar, radio va televideniya) deyarli istisnosiz biznes korxonalari bo'lib, ular o'z vaqtlari yoki guruhlarini sotishdan daromad olishlari, aftidan, ma'lumotlarning xolisligi va yaxlitligi uchun apologistlarni chalkashtirib yubormaydi. Ongni manipulyatsiya qilish qoidalarining eng muhimlaridan biri shundaki, muvaffaqiyat adresatni tashqi ta'sirlardan qanchalik to'liq ajratib olish mumkinligiga bog'liq. Buning uchun ideal vaziyat ta'sirning umumiyligi bo'ladi - muqobil, nazoratsiz axborot va fikr manbalarining to'liq yo'qligi. Manipulyatsiya muloqot va ommaviy munozaralarga mos kelmaydi. Shu sababli, SSSRdagi qayta qurish misli ko'rilmagan samaradorlikning manipulyatsiya dasturiga aylandi - barcha ommaviy axborot vositalari bir markaz qo'lida edi va yagona dasturga bo'ysundi. Biz ommaviy axborot vositalarining shakllanishi va rivojlanishining asosiy bosqichlarini, jamiyat hayotidagi o‘rnini ko‘rib chiqdik. Ikkinchi bobda ommaviy axborot vositalarining jamiyat hayotiga ta'siri va uning ahamiyati, ommaviy auditoriyaga kelishi mumkin bo'lgan ma'lumotlar turlari, uning shaxs va umuman jamiyatning xatti-harakatlariga ta'siri batafsil ko'rib chiqiladi¹².
Ommaviy axborot vositalari turli dolzarb ijtimoiy masalalarni yoritib boradi va shu orqali ham jamiyatdagi, ham shaxsning fikri va xulq-atvoriga ta'sir qiladi. Oxirgi paytlarda ommaviy axborot vositalarining texnik vositalariga nafaqat matbuot, radio, televidenie, balki internet va reklama ham kiradi. So'nggi o'n yilliklarda axborot vositalarining ko'payishi tufayli sezilarli o'zgarishlar ro'y berdi sun'iy yo'ldosh aloqasi, kabel radiosi va televideniyesi, shuningdek, shaxsiy axborot vositalari. Ammo amaliyot shuni ko'rsatadiki, jamiyatga eng katta va kuchli ta'sir audiovizual ommaviy axborot vositalari: radio va televidenie, Internet va reklama tomonidan amalga oshiriladi. Bugungi kunda ommaviy axborot vositalari insonlarning psixologik-ijtimoiy holatiga kuchli ta’sir ko‘rsatuvchi omil bo‘lsa, yoshlarga – o‘z-o‘zini anglashi etuk, dunyoqarashi shakllanmagan auditoriyaga ta’sir darajasi eng yuqori darajada. Ommaviy axborot vositalarining ta'sirining tomonlari ham ijobiy, ham salbiy bo'lishi mumkin. Ommaviy axborot vositalarining asosiy vazifasi - axborotni uzatish bilan bog'liq bo'lgan bevosita jihatlarni ishonch bilan ajratib ko'rsatishimiz mumkin: o'yin-kulgi; ma'lumot beruvchi, ta'lim funktsiyasi va boshqalar. Lekin birinchi qarashda sezilmaydigan bo'lishi mumkin bo'lgan yashirin, chuqurroq ta'sir ham mavjud. Masalan, ommaviy axborot vositalari tufayli jamoatchilik fikri shakllanadi - turli ijtimoiy jamoalarning voqelik muammolari va hodisalariga yashirin yoki aniq munosabatini o'z ichiga olgan ommaviy ong holati. Ta'kidlash joizki, ekologik halokat, termoyadro, biologik urush va boshqalarning oldini olish kabi global umuminsoniy muammolar bo'yicha aniq shakllantirilgan jamoatchilik fikri mavjud. Dunyo ongida ushbu hodisalar haqida aniq fikr mavjud bo'lganligi sababli, ommaviy axborot vositalari jamiyat qadriyatlariga zid bo'lmagan va etarlicha uzoq muddatli va mustahkam fikrni shakllantirishga imkon beradigan etarlicha ob'ektiv ma'lumotlarni etkazib beradi, deb aytishimiz mumkin. Bugungi kunda juda keng tarqalgan Internet - bu media-texnologiyalar tomonidan yaratilgan ma'lumotlarni qidirish va uzatish tizimi, shubhasiz, u mutlaq erkinlik darajalariga ega bo'ldi. Ushbu hodisa ijodkorlik, o'rganish, modellashtirish va boshqa ko'plab sohalar uchun ulkan imkoniyatlar ochadi va virtual haqiqat fenomenini tushunish asosida yaratilgan va qo'llaniladigan virtual texnologiyalar shubhasiz foyda ham individual shaxs uchun, ham davlat tizimi umuman. Albatta, bular jamoatchilik fikri va inson faoliyatiga ta’sir etishning ijobiy tomonlari. Ommaviy axborot vositalarining salbiy ta'siridan biri bu tashviqotdir. Targ'ibot orqali ongga salbiy ta'sirlar orasida dezinformatsiya usuli mavjud. Gap shundaki, ma'lum bir nuqtada OAV ko'pincha yolg'on bo'lgan ma'lumotlarni taqdim etadi. Qoidaga ko'ra, dezinformatsiya turli manbalardan keladi va insonning ongsizligiga botadi, muhim qaror qabul qilish paytida qo'llaniladi va haqiqat ma'lum bo'lganda, dezinformatsiya maqsadiga erishiladi. Shunday qilib, bu usul ancha samarali, lekin ochiq qo'pol va kamdan-kam hollarda zamonaviy ommaviy axborot vositalarida qo'llaniladi, birlashmalar usuli bilan bog'liq ta'sirdan farqli o'laroq.
Bugun dunyo globallashuv davrida yashamoqda – buni biz doimo eslatib turamiz. Ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishi tufayli biz hozirgina sodir bo'lgan voqealar haqidagi xabarlarni bir zumda olishimiz mumkin. Va shuni yodda tutish kerakki, siz ko'rgan narsa har doim ham haqiqatga mos kelmaydi.
Ba’zan butun jamiyat, butun xalq, butun davlat adashishi mumkin. Uzoqqa borish shart emas. Bunga Gitlerning tashviqotini misol qilib keltirish mumkin. Natsistlar rahbariyati o'sha paytda ommaviy xarakter va mashhurlikni endigina qabul qila boshlagan televideniening ulkan salohiyatini anglab, texnik va ommaviy ravishda rivojlana boshladi va uni amalga oshirishni qattiq qo'llab-quvvatladi. 1935 yil mart oyida Berlin televizion markazining eshittirishlari muntazam bo'lib borayotgani e'lon qilindi. Aytish kerakki, bu dasturlar asosan “haqiqiy oriylar”ning yangi yo‘lini targ‘ib qilishga qaratilgan edi. Va odamlar ishonishdi. Ular buni qilganiga esa dunyo guvoh. Shu bilan birga, o'sha fashistlar Germaniyasiga qarshi ommaviy axborot vositalariga katta rahmat, amerikalik, evropalik, lekin asosan slavyan xalqi to'planib, qarshilik ko'rsatishga muvaffaq bo'ldi. Aynan tashviqot va ommaviylik, ommaviy axborot vositalarining harakatchanligi va imkoniyatlari tufayli urush yillarida mamlakatni jipslashtirish, ruhiyatni yuksaltirish, qo‘llab-quvvatlash, odamlar bu baxtsizlik bilan yolg‘iz qolmaganini eslatish mumkin bo‘ldi. esga olinadi, seviladi va kutiladi.
Demak, ishda ommaviy axborot vositalarining shakllanishi va rivojlanishining asosiy bosqichlari, ularning bugungi jamiyat tarixidagi o‘rni va o‘rni ko‘rib chiqildi.
Shubhasiz, mavzuning dolzarbligi, uning azaliy ahamiyati o‘z isbotini topgan bo‘lib, shundan kelib chiqib, bu boradagi izlanishlar va keyingi ishlar uchun hali ko‘p zamin bor, degan xulosaga kelish mumkin. Ommaviy axborot vositalarining siyosiy hayotga ta'sirini amalga oshirilayotgan saylov kampaniyasi to'g'risida xabardor qilish orqali, ilmiy-ommabop nashrlarni nashr etish, ilmiy dasturlar, yangiliklar va boshqalar orqali madaniy ta'sir ko'rsatish faktlari tasdiqlanadi.
Shuningdek, siz turli xil maqsadli auditoriyalarni qamrab olish orqali erishiladigan ommaviy axborot vositalarining o'ziga xos globalligi haqida xulosa chiqarishingiz mumkin.
Qolaversa, bugungi kunda bir markazga bo'ysunmagan ko'p qutbli ommaviy axborot vositalari, jumladan, xorijiy kuzatuvchilar ham keng ko'lamli axborot tadqiqotlarini o'tkazish imkonini bermoqda.
Shuni ta'kidlash mumkinki, ommaviy axborot vositalari har qanday tushunchalarning ma'nolarini manipulyatsiya qilish orqali ularga bo'lgan munosabatini va vaqt o'tishi bilan ularning ahamiyati va ma'nosini o'zgartirishi mumkin, albatta, zarardan emas, balki shunchaki asl ma'no allaqachon yo'qolishi mumkin.
Shuni ta'kidlash kerakki, butun ish davomida "ongni manipulyatsiya qilish" tushunchasi ko'rib chiqiladi. Muhimligi shundaki, bu lahzaning ijobiy va salbiy tomonlari hisobga olinadi.
Xususan, ko'ngilochar va axborot rejimiga e'tibor qaratildi, uning tobora rivojlanib borayotgan g'ayritabiiyligi, "yaltiroqligi", virtualligiga e'tibor qaratildi ... Ko'plab "realiti-shoular" haqiqat g'oyasini almashtiradi va hatto o'rnini bosadi, ko'plab porloq jurnallar, chiroyli rasmlar odamlarni, asosan, yoshlarni moda sanoati uchun ishlashga majburlash, reklama mahsulotlariga katta miqdorda pul sarflash, shunchaki "moda" bo'lgani uchun. Modani ommaviy axborot vositalari, bosma nashrlar, televidenie ham belgilaydi - ular nimani o'qishni, nima kiyishni, nimani tomosha qilishni, nima qilishni, ta'tilga qaerga borishni hal qilishadi. Ehtimol, bir tomondan, iqtisodiyotni rag'batlantirish sifatida, bu harakatlar foydali va o'zini oqlaydi, lekin boshqa tomondan, albatta, ular majburlanadi. Ha, baribir aytishimiz mumkinki, insonda doim tanlov bor, lekin baribir jamiyatdagilar “oq qarg‘a”ni yoqtirmaydi. Va kulgili ko'rinmaslik uchun ko'pchilik stereotip bo'lishga intiladi, chunki ular jamiyatda yashaydilar va o'zlari erishgan qulaylikni yo'qotishdan qo'rqishadi, ular hamma narsani bilishga vaqt topa olmaslikdan, ba'zida sensatsiyani o'tkazib yuborishdan qo'rqishadi. shunchaki yashashni unutish.
Xulosa
Hozirgi kunda axborotlarning ko‘payib borishi bilan birga, axloqiylik muammosi ham birinchi o‘ringa chiqmoqda. Axborotlashtirish jarayonlari, ayniqsa, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi davrida axborot va axloq munosabatlarini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish muhim ahamiyatga ega. Axborot inson va jamiyat axloqini yoki tanazzul sari yetaklaydi yoki, uni o‘zgartirib, to‘ldirib yuksaltiradi. Ijtimoiy-axloqiy turmushi asosida axloq yotadi, ya’ni u ijtimoiy-axloqiy tajribani harakatlantiradi. Shuningdek, «sezgi deprivatsiyasi» degan axborotning yo‘qligi kishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi (ЧирчeнкоО. Н. Информaционныe аспeктыкомпьютeризации. М., 1989. — c. 8.). Jahon siyosatchilari axborotlashgan jamiyatning bir qator muhim ko‘rsatkichlarini sanab o‘tganlar. Axborot mahsulotlari (ommaviy axborot vositalari mahsulotlari, madaniyatning turli ko‘rinishlari va hokazo) bora-bora yalpi ichki mahsulotlar (ishlab chiqarish sanoati, agrosanoat, neft va metallurgiya) keltirayotgan umumiy daromaddan ortib ketadi (Xolov Z. Dunyoni axborot boshqaradi // Ma’rifat, 2008-yil 19-noyabr.).
Demak, yangi axborotlashgan jamiyatda ishlab chiqarishning manbai axborotni to‘plash texnologiyalari, uni qayta ishlash va ramziy kommunikatsiyalarga bog‘liq. Jamiyat rivojida axloq va axborot doimo muhim ahamiyatga ega, lekin mazkur jamiyatda axloqning rivojlanishi, axborotning axloqqa ta’siri ishlab chiqarish manbai sifatida tadqiq etiladi. «Shu ma’noda, axborot olamidagi ustunlik ko‘p narsani hal etadigan bugungi vaziyatda mustaqil ong va mustaqil fikrga ega bo‘lgan shaxsni tarbiyalash masalasi nafaqat ma’naviy, kerak bo‘lsa, muhim siyosiy ahamiyat kasb etadi» (Karimov I. Vatanimizning bosqichma-bosqich va barqaror rivojlanishini ta’minlash — bizning oliy maqsadimiz. 17-jild. Toshkent: O‘zbekiston, 2009. 134-bet.). «Axborot», «axloq» tushunchalari ko‘pincha bir-biriga o‘xshatiladi. Bu qisman shu bilan izohlanadiki, bir darajada axborot sifatida amal qiluvchi dalillar boshqa darajada ma’lumot sifatida amal qilishi mumkin. Masalan, radio yoki televideniye muxbiri intervyu olish jarayonida axborot, ya’ni yangilik oladi. Bu axborot jamoatchilik fikrini o‘rganish uchun ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi. Bu axborotdan, o‘z navbatida, tashkilotlar, muassasalar ma’lumot sifatida foydalanishi mumkin.
Ko‘pgina ilmiy adabiyotlarda axborot va axloq aynanlashtiriladi. Vaholanki, axloq — axborotlar yig‘indisi, tushunchalar, tasavvurlar, g‘oyalar majmuasidir. Aloqa kanalida, muloqot jarayonida axloq axborotning mazmuniga aylanadi. Axloqning ma’nosi axborot signallarini ketma-ketligida, tartiblashida kodlashtiriladi. Muloqotning birinchi subyekti axloqni kodlashtirish orqali axborotga (so‘z, gap, matn, aloqa to‘lqini, belgilar) aylantiradi. Bu subyekt ijtimoiy-axloqiy guruh, tashkilot bo‘lishi mumkin. Muloqotning ikkinchi subyekti yana bir marta kodlashtirish amalini bajarib, axborotni axloqqa aylantiradi. Axloqni egallash voqelikni subyektiv o‘zlashtirish bilan bog‘liq. Shu nuqtai nazardan, san’at, axloq, din bilish nazariyasi tomonidan o‘rganiladigan predmetlar sirasiga kirmaydi. Axloq subyekt tomonidan, o‘z navbatida, shaxsiy mulohaza asosida shakllantiriladi.
Jamiyat yuksak darajada rivojlanmasin uning ehtiyojlari ham shunchalik oshib boradi. U bugun kechagiga qaraganda, ertaga esa undan-da ko‘proq yaxshi yashashga, moddiy-ma'naviy barkomollikka ershishga va farovon hayot kechirishga intiladi. Lekin insoniyatning yuksak darajada to‘kin, farovon yashashini ta'min etuvchi tabiiy-geografik omillar inson xohish istagicha emas, balki o‘z holicha mavjud. Bu omillar farovon turmushning o‘ziga xos muhim sharti bo‘lib, yer yuzida davlatlar, saltanatlar tashkil topganidan beri bu borada ustunlik qilish uchun, o‘ziga xos qulayliklarga erishish uchun kurashlar muttasil davom etib kelmoqda. Aslida bu insoniyat taraqqiyotining mazmuni, uning hayot kechirish qonuniyati va falsafasi hisoblanadi. Bir qaraganda bunday intilish tabiiy hisoblanadi.
XXI asr boshlariga kelib dunyo mamlakatlari o‘rtasida ijtimoiy hayotning turli sohalaridagi o‘zaro ta'sir shu qadar kuchayib ketdiki, bu jarayondan chetda qola olgan birorta ham davlat yo‘q, deb to‘la ishonch bilan aytish mumkin. Xattoki, xalqaro tashkilotlardan uzoqroq turishga intilayotgan, ularga a'zo bo‘lishni istamayotgan mamlakatlar ham bu jarayondan mutlaqo chetda emas. Globallashuv shunday jarayonki, undan chetda turaman, degan mamlakatlar uning ta'siriga ko‘proq uchrab qolishi mumkin. “Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganining asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni obyektiv tan olish kerak - bugungi kunda har qaysi davlatning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa mintaqa va hududlar bilan shunday chambarchas bog‘lanib boryaptiki, biron mamlakatning bu jarayondan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kelmasligini tushunish, anglash qiyin emas”¹³.
Globallashuvning jahon mamlakatlarga o‘tkazayotgan ta'siri ham turlicha. Bu hol dunyo mamlakatlarining siyosiy, iqtisodiy, axborot, ma'naviy salohiyatlari qanday ekani bilan bog‘liq. Dunyoda yuz berayotgan shiddatli jarayonlarning har bir mamlakatga o‘tkazayotgan salbiy ta'sirini kamaytirish va ijobiy ta'sirini kuchaytirish uchun shu hodisaning mohiyatini chuqurroq anglash, uning xususiyatlarini o‘rganish lozim. Bu hodisani chuqur o‘rganmay turib unga moslashish, uning yo‘nalishini tegishli tarzda o‘zgartirish mumkin emas.
Mustaqillik davrida mamlakatimiz olimlari o‘tkazgan va o‘tkazayotgan tadqiqotlarga e'tibor beriladigan bo‘lsa bu sohadagi ishlar endigina boshlanayotganini guvohi bo‘lamiz. Albatta, bu jarayon xususida, uning mohiyati to‘g‘risida, undan ko‘zlangan maqsadlar to‘g‘risida, bu rayonni amalga oshuvini ta'minlaydigan vositalar, usullar xususida chuqur ilmiy-nazariy bilimga ega bo‘lish muhim ahamiyat kasb etadi. Va bu ilmiy - nazariy asoslardan olib borilayotgan ma'naviy ma'rifiy sohadagi siyosatning yo‘nalishlarini ishlab chiqishda foydalanish zarur. Har qanday siyosat, jumladan iqtisodiy siyosat va ma'naviyat sohasidagi siyosat ham ilmiy asosga ega bo‘lgandagina muvaffaqiyat keltirishini nazarda tutsak, bu masalada olimlarimiz siyosatchilarimizga yetarli ko‘mak berishlarini e'tirof etishga to‘g‘ri keladi. Mamlakatimizning jahon maydonida olib borayotgan siyosati ko‘proq samara va muvaffaqiyat keltirishini istasak, globallashuvning mohiyati, yo‘nalishlari, xususiyatlarini chuqurroq tadqiq va tahlil qilish zarur. Aynan shu jarayonni chuqurroq tahlil etish orqali siyosatchilarning to‘g‘ri yo‘l tanlashi va qarorlar qabul qilishi uchun imkoniyat yaratish mumkin¹⁴.
Har qanday ijtimoiy hodisaning ijobiy va salbiy tomoni bo‘lgani singari, globallashuv jarayoni ham bundan mustasno emas. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov globallashuv jarayonining ayni paytda mafkuraviy ta'sir o‘tkazish vositasi sifatida turli siyosiy kuchlar manfaatlariga xizmat qilayotganini, ushbu jarayon orqali milliy qadriyatlarimizga yot g‘oya va qarashlar yopirilib kirib kelayotganini, bularning barchasi qanday salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkinligini hayotiy misollar asosida yoritib beradi. Xususan, bugungi kunda inson ma'naviyatiga yo‘naltirilgan, bir qarashda arzimas bo‘lib tuyulgan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko‘zga ko‘rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo‘lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkinligi uqtiriladi. Asosan harbiy, iqtisodiy, siyosiy tazyiqni sezish, ko‘rish, oldini olish mumkin, ammo mafkuraviy tazyiqni, uning ta'siri va oqibatlarini tezda ilg‘ab olish qiyin. Shu ma'noda, Prezident Islom Karimovning tobora kuchayib borayotgan bunday xatarlarga doimo sergak, ogoh va hushyor bo‘lib yashash, loqaydlik va beparvolikka barham berish haqidagi da'vatlari g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.