I. A. Karimov Mаmlаkаtimiz mustaqilikka erishgandan buyon judа kаttа yutuqlаrgа erishdi vа shu bilаn birgа judа kаttа o’zgаrishlаrni bоshidаn kеchirmоqdа

1.3Eloktrolit va noelektrolit eritmalarning qaynash haroratining ortishi, muzlash haroratining pasayishi.

Suyultirilgan eritmalarning qaynash va kristallanish haroratlari uchmaydigan modda eritmasining qaynash harorati har doim toza erituvchinikidan (bir xil bosimda) yuqori bo‘ladi (rasm-4) hamda uchuvchan bo‘lmagan modda saqlagan suyultirilgan eritma ustidagi toza erituvchi bug‘ bosimining pasayishi, suyultirilgan eritmalarni toza erituvchiga nisbatan past haroratda muzlashiga sabab bo‘ladi.

Erigan moddalarni suvning muzlash haroratini pasaytirish qobiliyatidan sanoatda antifriz tayyorlashda qo‘llaniladi.
Raul qonuni har qanday harorat uchun to‘g‘ri. 4 – rasmda toza erituvchi(1) va eritmalar (2,3) ustidagi to‘yingan bug‘ bosimlarining haroratga bog‘liqlik egrilari keltirilgan.

4 – rasm.
Eritma bug‘ bosimining kontsentratsiyaga bog‘liqligi grafigi
1 – toza erituvchi uchun
2 – pastroq kontsentratsiyali eritma uchun
3 – yuqori kontsentratsiyali eritma uchun
4 – muz holatdagi erituvchining bug‘ bosimini haroratga bog‘liqligi
Bunda

Suyuqlik ustidagi bug‘ bosimi tashqi atmosfera bosimiga tenglashganda u qaynaydi. Bu T⁰_q, T^/_q, va T^//_q nuqtalarga to‘g‘ri keladi. Ko‘rinib turibdiki, eritma erituvchiga nisbatan yuqori haroratda qaynaydi.
T^//_q> T^/_q,> T⁰_q
eritma qaynash haroratining ortishi deyiladi. Eritma kontsentratsiyasi qancha yuqori bo‘lsa, ΔT_q shuncha katta bo‘ladi. ΔT_q bilan eritmaning molyalligi orasidagi miqdoriy bog‘lanish Klauzius-Klapeyron tenglamasidan kelib chiqadi
ΡV=RT dan
dan
ligidan bundan

- 1g toza erituvchining qaynash haroratidagi bug‘lanish issiqligi.
E – ebulioskopik konstanta
C_m – 1000g erituvchida erigan modda miqdori (molyal kontsentratsiya).
Raul II qonunining formulasi
bundan



Agar C=1 bo‘lsa, ΔT_q =E bo‘ladi.
Ebulioskopik konstanta 1000g erituvchida 1 mol modda eriganda eritmaning qaynash harorati qanchaga ortishini ko‘rsatadi. Bunda erigan modda dissotsiyalanmaydigan bo‘lib, eritma ideal eritma xossalariga bo‘ysunishi kerak
Suyuqlikning muzlash harorati shunday haroratki, unda muz ustidagi bug‘ bosimi bilan suyuqlik ustidagi bug‘ bosimi bir xil bo‘ladi. Ya’ni, suyuqlik ustidagi bug‘ bosimi muz ustidagi bug‘ bosimiga tenglashganda suyuqlik muzlaydi.
Eritma toza erituvchidan farqli o‘larok, to‘laligicha bitta doimiy haroratda qotmaydi. Ma’lum bir haroratda kristallar paydo bo‘lib, harorat pasayishi bilan kristallar soni ortadi va pirovardida butunlay qotadi. Suyultirilgan eritmalar toza erituvchiga nisbatan past haroratda muzlaydi. Lomonosov o‘z davrida dengiz suvi 273K emas, balki pastroq haroratda muzlashini isbotlagan. Bu keyinchalik Raulning ikkinchi qonuniga asos bo‘ldi.
Eritmalarning muzlash harorati T_M - muzlash haroratining pasayish qiymati bilan xarakterlanadi.
Yuqoridagi diagrammadagi 4-egri chiziq muz fazasi va suyuqlik fazalari ustidagi erituvchi bug‘ bosimi bilan harorat orasidagi bog‘lanishni ko‘rsatadi. Erituvchi va eritma muzlash haroratlarini topish uchun 1, 2, 3 egri chiziqlarni 4 egri chiziq bilan kesishguncha davom ettiramiz va u nuqtalardan obstsissa o‘qiga perpendikulyar tushiramiz.
kontsentratsiya qancha yuqori bo‘lsa, muzlash harorati shuncha past, ΔT_M shuncha katta bo‘ladi.
- eritma muzlash haroratining pasayishi deyiladi.
ΔT_M bilan (N_B) kontsentratsiya orasidagi miqdoriy bog‘lanishni yuqoridagiga o‘xshab Klauzius-Klapeyron tenglamasidan keltirib chiqariladi:

Eritma muzlash haroratining pasayishi erigan moddaning molyalligiga to‘g‘ri proportsional.
K – krioskopik konstanta bo‘lib,

Krioskopikkonstanta 1000gerituvchida 1molmoddaerigandauningmuzlashharoratiqanchagapasayishinibildiradi.


bundan

Ebulioskopik va krioskopik konstantalarning qiymati erituvchining tabiatiga bog‘liq bo‘lib, erigan modda tabiatiga va miqdoriga bog‘liq emas.
1-jadval

Ayrimerituvchilarningkrioskopikvaebulioskopikkonstantalari
Erituvchi moda	K, grad/mol	E, grad/mol	Erituvchi moda	K, grad/mol	E, grad/mol
Sirka kislota	3.90	2.93	Etanol	-	1.23
Benzol	5.12	2.64	Naftalin	6.8	5.65
Kamfora	40.0	-	Suv	1.86	0.514

Yuqorida ko‘rib chiqilgan eritmalarning xossalari – ΔP,ΔT_q, ΔT_M, va π – erigan moddaning mollar soniga bog‘liq bo‘lganligi uchun ularni o‘lchash orqali erigan moddaning molekulyar massasini hisoblab topish mumkin. Buning uchun ma’lum miqdorda erituvchi va modda o‘lchab olinib, eritma tayyorlanadi va – ΔP, ΔT_q, ΔT_M, va π lar o‘lchanadi.

Amalda ko‘proq krioskopik usul qo‘llaniladi, chunki muzlash haroratini o‘lchash qulayroq. Bu usulda molekulyar massani quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Masalan, Gerituvchida n mol modda erigan

bu yerda g - modda miqdori;
- uning molekulyar massasi. Binobarin,

K – krioskopik konstanta.
- erituvchi va eritma muzlash haroratlarining farqi. Uni topish uchun Bekman termometridan foydalaniladi
Elektrolitlar eritmasi Raul va Vant-Goff qonunlariga bo‘ysunmaydi. Vant-Goff tajriba natijalariga asoslangan holda: «elektrolitlar eritmasida molekulaning dissotsiatsiyalanishi hisobiga erigan modda zarrachalari soni ko‘p bo‘ladi», - degan xulosaga keldi. Shu sababli, elektrolit eritmalarida noelektrolit eritmalariga nisbatan qaynash harorati va osmotik bosimining ortishi hamda erituvchining to‘yingan bug‘ bosimi va muzlash haroratlarining pasayishi xuddi shu kontsentratsiyali noelektrolitlarnikiga nisbatan yuqori bo‘lishi kuzatiladi. Bu o‘zgarishlar moddaning dissotsiatsiyalanish darajasiga bog‘liq.
Shu chetlanishlarni hisobga olgan holda Vant-Goff elektrolit eritmalari uchun Raul qonuniga tuzatish, ya’ni izotonik koeffitsient – i ni kiritdi.
Izotonik koeffitsient quyidagicha topiladi:
i = p^taj/p^naz ₌ ΔT_q.^taj /ΔT_q^naz = ΔT_m^taj/ ΔT_m^naz
Izotonik koeffitsient elektrolit eritmalari uchun xar doim 1 dan katta bo‘lib, suyultirish bilan ortib boradi.
Dissotsiatsiya darajasi va izotonik koeffitsient orasidagi bog‘liqlikni quyidagicha ifodalash mumkin:
bundan
- bu formula orqali tajribada izotonik koeffitsient miqdorini aniqlab, kuchsiz elektrolitlarning dissotsiatsiyalanish darajasini hisoblab topish mumkin:
yoki

i – izotonik koeffitsient
n – bitta molekula dissotsiatsiyalangandagi ionlar soni
α– dissotsiatsiyalanish darajasi
Noelektrolit eritmalarida
i=1, α=0.
Elektrolit eritmalari uchun esa izotonik koeffitsientni hisobga olish kerak, ularda
i >1, α>0.
U holda erigan moddaning molekulyar massasini aniqlash formulasi quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi:






Raul I qonun asosida eritma ustidagi bug‘ bosimini hisoblab topish mumkin.

2-jadval.