I adabiyotlar sharhi 1 iq-spektroskopiyasi asoslar

o'lchash orqali amalga oshiriladi.

IQ-spektrometrik tahlil usuli 3 bosqichdan iborat:

1 —taxiil uchun modda namunasini tayyorlash;

2—IQ-spektrni olish;

3—olingan IQ-spektrni standart namuna spektri bilan solishtirish

(interpretatsiyalash va identifikatsiyalash).

1. Modda namunasini tahlil uchun tayyorlash tahlil aniqligining

muhim omillaridan biri bo'lib, suyuq moddalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki tegishli erituvchida eritilib, qattiq moddalar esa vazelin moyibilan aralashtirilib yoki kaliy bromid bilan taxtakachlab aniqlanadi. Tahlil qilinayotgan namunada namning bo'lmasligi IQ-spektr olishning muhim omillaridan biri hisoblanadi.Namuna faqat havonchada maydalanib, hosil bo'lgan kukun IQ- nurni o'tkazuvchi muhitga joylashtiriladi.Kaliy bromid 4000—400 sn r1 da yutilish bermaydi. Vazelin moyning bu oraliqda beradigan yutilish yo'llari juda kichik intensivlikka ega. Tahlil uchun dori moddasidan 15 mg, tabletka massasidan esa 5 mg olish maqsadga muvofiq.

2. Har bir IQ-spektrni olishdan oldin havoning spektri olinadi. Bu

spektr "fon” spektri deyilib, havo tarkibidagi uglerod (IV) oksidga va namlikka xos bo'lgan, juda kam intensivlikdagi yutilish yo'llarini beradi. Zamonaviy uskunalarda spektrni olish va uni ishlab chiqish “Spektrolyum” dasturiga ko'ra IBM turidagi maxsus kompyuterlarda bajarilmoqda.Uskuna to‘g‘ri ishlashi uchun tebranmaydigan mustah -kam yuzaga o'rnatilgan, suv manbalari (nam) va qizdirish ta ’siridan muhofaza qilingan bo'lishi kerak. Suv IQ-spektrda yutilish berib, uskunaning optic qismidagi kaliy bromid esa namlikni yutishi natijasida xiralashib qoladi. Shu sababli uskunadagi quritish vositasi vazifasini bajaruvchi silikagel har haftada almashtirib turiladi.

3. Deyarli barcha zamonaviy farmakopeyalarga dori vositalari chin­

ligini IQ-spektrometrik aniqlash usuli kiritilgan bo'lib, bunda tekshiriluvchi moddaning standart namunasidan foydalanish tavsiya etilgan. Tekshiriluvchi namunaning infraqizil spektri standart namuna spektri bilan yutilish yo'llari va ularning intensivligi bo'yicha mos bo'lishi talab etiladi. Ba’zida moddaning chinligi solishtiriluvchi modda spektri bo'yicha ham aniqlanadi. Buning uchun dori moddasining IQ-spektri olinib, spektrlar to'plami (atlas)dagi ayni shu moddaning spektri bilan solishtiriladi.

Kalibrlangan to'lqin uzunligi shkalasidagi farq polistirol plyonkasi standart spektri bilan solishtirilib topiladi.Solishtirish uchun standart namuna yoki spektrlar atlasi bo'lmagan holda MTX da dori mod- dasining IQ-spektri va modda spektrini olish shartlari keltiriladi.

Infiraqizil (IQ) spektroskopiya usuli [11, 16] keng informasiya berish bilan ajralib turadi. Bu hol usulning farmasevtik preparatlarni

haqiqiyligini va miqdoriy tarkibini aniqlashda qo’lash imkonini beradi. IQ spektiri molukula tuzulishini uzun-qisqaligini zaraktirlaydi. Kimyoviy tuzulishdagi farq IQ spiktrda keskin aks etadi. IQ spektro-

fotometriya usuli spesifikligi, ekspessligi, yuqori sizgirligi, analizni kiristall holda ham bajarilish imkoniyati bilan ustunliklarga ega. IQ spektrlarni odatda farmasevtik preparatlar vazelin aralashtirilib

identifikasiya qilinadi chunki bu moyida spektr olishga halaqit bermay- di. Dorilarni haqiqiyligini 650 nm dan 1800 см^-1 chaslata intervalda, shuningdek kimyoviy bog’lanish valent tebranishlari xizmat qiladi. Dori moddalarini haqiqiyligini tasdiqlash uchun yutilish intensivligi xizmat qiladi. Buning uchun yutilish kursatgichi yutililishning integral intevsevligidan foydalanib, u spiktirning egri chizig’i egilishiga sabab buladi. IQ spektroskopiyasi malukulasida korbonil guruh to’tkan dori preparatining katta guruhuni analiz qilish imkoniga egadir. Dori moddalarining haqiqiyligi qo’ydagi sohalar- dagi haraktirli yutilish palasalari orqali o’rganiladi [12, 13, 14, 15] 1720-1760,1424-1418 см^-1 korbon kislatalar uchun; 1596-1582, 1430-1400, 1630-1612, 1528-1518 см^-1 aminokislatalar uchun; 1384-1370, 1742-1740, 1050 terpenoidlar uchun; 1680-1540, 1380-1278 tetrosilik qatori antibiotiklar uchun; 3580-3000, 3050-2870, 1742-1630, 903-390 cm^-1 steroidlar uchun xos bo’ladi.

IQ spektroskopiyasi usuluda nafaqat dorivor moddalarni miqdoriy aniqlash, shuningdek disoosialanish, solavatlanish, metabolism singari kimyoviy o’zgarishlarni nazorat qilish mumkun.

1.2 Standart namonalar va qalbakilashtirilgan preparatlar IQ-

spektrlari ma’lumotlarini solishtirma tahlil natijalari:
1. Tahlil etilayotgan preparatning IQ-spektri ma’lumotlari

standart namuna IQ-spektr ma’lumotlari bilan solishtirilganda

flakondagi sefazolin natriyli tuzining o'miga benzilpenitsillin natriyli

tuzi mavjudligi (765,1122, 1252, 1307, 1418, 1500, 1620, 1699

va 1777 sm^-1) yutilish sohasidagi xususiy belgilar bo‘yicha aniqlandi.