I arxey davri II. Klassik era III

nomlanuvchi federal tashkilotlarni tuzdilar.. Bular ularni tashkil etgan shaharlarga bir-biriga
bo'ysunmasdan samarali faoliyat yuri sh imkonini berdi. Muhim qarorlar qabul qilingan va
generallar saylangan majlislarda har bir xalqning barcha shaharlari teng ish rok etgan. Qiyin
paytlarda Aetoliyaliklar ham, Axeylar ham ko'pincha turli shaharlardan harbiy yordam
so'rab murojaat qilishardi. Ular ha o o'zlarining federal tashkilotlariga va o'z xalqlariga
tegishli bo'lmagan shaharlariga qo'shilishga muvaffaq bo'lishdi.
Aleksandrning o'limi bilan Aetoliyaliklar Makedoniya hukmronligini silki b,
An paterni juda og'ir ahvolga solib qo'yishga qat'iy qaror qilgan edilar. Ular, ayniqsa, gallar
bilan muvaffaqiyatli to'qnash kelganlarida va Delfini bosqinchilardan qutqarganlarida kuchli
edilar. Eng yuqori cho'qqilarida Aetoli butun Yunonistonning markaziy qismida tarqaldi. Ular
har yili lordlarni sayladilar, ulardan biri general edi va federal parlament va assambleyaga
ega edi.
Pirrus Italiyaga ko'chirilgan paytda Achaeans yangi boshlanishni amalga oshirdi.
Ularning umumiy siyosa hammaga tenglik va so'z erkinligini ta'minladi.). Aetoliyaliklar
singari, ularning ham yillik lordlari bo'lgan, ular dastlab har safar boshqa shahardan
navbatma-navbat saylangan; ularning vakillik majlislari ham bo'lgan. Aratos o'z
federatsiyasining etakchi shaxsi sifa da paydo bo'lgach, ular yunon ishlarida muhim rol

---

01.05.2023, 22:46
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_046.html?prev=true
5/8
o'ynay boshladilar. O'sha paytdan boshlab, Plutarx ta'kidlaganidek, birlashganda birorta
shaharning kuchiga ega bo'lmagan va yunonlarning eski farovonligiga hech qanday ulush
da'vo qilmaganlar qarshilik ko'rsa b bo'lmaydigan bo'lib qolishdi, qudratli shaharlar orasida
o'z erkinligini saqlab qolishdi va bundan tashqari, ko'plab shaharlarni ozod qilishdi. boshqa
yunonlar. Umumiy maqsad Makedoniyaliklarni Peloponnesdan olib tashlash, zolimlarni
quvib chiqarish va hamma uchun umumiy va ajdodlar erkinligini ta'minlash edi. Voqealarni
ay b berishni istaganlar, boshqa manbalardan tashqari,Aratusning o'zi haqida eslatmalar .
251-yilda yigirma yoshida Aratus Sikyon shahrini zulmdan ozod qiladi va garchi bu
shaharda dorlar yashagan boʻlsa-da, uni axeylar xalqi tarkibiga kiritadi. 243 yilda u
Akrokorinfni egallab oldi va Korinfni qoʻshib oldi. Uning makedoniyaliklarga bergan zarbasi
juda kuchli edi, chunki ular u erda ushlab turilgan garnizon bilan butun Peloponnes us dan
nazoratni amalga oshirdilar. Tez orada u Megarani, so'ngra Troizena va Epidavrni qo'shib
oldi. Uning afinaliklarni Makedoniya garnizonidan ozod qilish va ularni o‘ziga jalb qilish
harakatlari samarasiz bo‘ldi. Biroq, u Megalopolis, Orchomenos, Argos va boshqa ko'plab
shaharlarni Axeylar i foqiga kiri shga muvaffaq bo'ldi.
Aratus harbiy harakatlarda samarali emas edi, lekin o'zining diploma yasi va
qat'iyatliligi bilan ajralib turardi. U o‘sha davr sharoitlari va uyushmalaridan foydalangan
holda ko‘plab muhim ishlarni ka a sir saqlagan. U Misr shohi bilan hamkorlik qilgan (u
kimga tashrif buyurgan va kimdan pul olgan), Aetoliyaliklarga qarshi kurashgan, shuningdek,
makedoniyaliklarga qarshi ular bilan i foq qilgan. Uning alohida qobiliyatlarini tan olgan
axeylar uni bir necha marta general e b sayladilar va aylanishning umumiy tamoyilini
buzdilar. Uning asosiy raqibi makedoniyaliklar va ular Peloponnesga yuklagan zolimlar edi.
Uning cho'qqisida uning Hamdo'stligi deyarli butun Peloponnes bo'ylab tarqaldi. Mintaqada
mustaqil bo'lib qolgan yagona kuch Sparta edi.
Sparta ham Makedoniyaga qarshi izchil siyosat olib bordi. Bir necha bor mag'lubiyatga
uchraganiga qaramay, u o'z tarixiga mos keladigan o'jarlikni saqlab qoldi. Qudratli qirol Ares
I ha o qirollik idorasiga o'ziga xos jozibadorlik berdi. Bir urf-odatga ko'ra, u yahudiylarning
oliy ruhoniyiga maktub yo'llab, unda Lakedemoniyaliklar va yahudiylarning qarindoshligi
haqida da'vo qilgan. Agar bu an'anada haqiqat bo'lsa, u xalqaro voqealarni diqqat bilan
kuza b, i foqchilar qidirayotgani aniq. Bir vaqtning o'zida u Kritda jang qildi, o'z shahrini
Pyrrhus bosqinidan qutqarish uchun o'z vaq da qay b keldi va An gonus Gonatasga qarshi
jangda halok bo'ldi. Ammo Sparta ichida, bir asr oldin Messiniya yo'qolganidan so'ng, juda
jiddiy ij moiy inqiroz allaqachon paydo bo'lgan edi. Uning asosiy xususiya bu
ediLigantropiya , ya'ni Aristotel allaqachon gapirgan fuqarolar sonining qisqarishi.
Ol n va kumush (bir vaqtlar Spartada taqiqlangan metallar) hozir juda ko'p
muomalada bo'lib, oz sonli fuqarolarga maksimal miqdorda ekin maydonlariga egalik qilish
imkonini berdi. Axir, salmoqli yerlar ayollarga tegishli edi. Shunday qilib, ko'plab spartaliklar
saylov huquqidan mahrum bo'lib, siyosiy huquqlaridan mahrum bo'lishdi. Fors urushi
pay da 8000 kishidan a gi 700 kishiga qisqardi. Va ular dabdaba va noz-ne'matlarga
ko'proq qiziqish bildirishdi va jangovar ishlarga kamroq qiziqishdi. Areus davrida
fuqarolarning jangovar fazila asos bo'lgan ta'lim zimi ham qulab tushdi. Shahar bir necha
bor vayronagarchilik yoqasidan faqat uning aholisi, jumladan nch aholi va ayollarning
fidoyiliklari tufayli qutqarilgan.
Qirol Agis IV (245-241) Spartadagi ij moiy inqirozni nazorat qilishga harakat qildi. Shu
maqsadda u Likurgning vataniga qay sh shiori bilan va fuqarolar tarkibini 4500 kishiga
yetkazish maqsadida tub islohotlarni ilgari surdi. Uning birinchi harakatlaridan biri regent
Leonidas II ni (254-235) surgun qilish va uning rejalariga munosabat bildirgan prefektlarni

---

01.05.2023, 22:46
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_046.html?prev=true
6/8
almash rish edi. U spartaliklarning to'plagan qarzlarini hisobdan chiqardi va yerlarni qayta
taqsimlashni va'da qildi.
Agis spartaliklarni axeylarga yaqinlash rdi va ular bilan Korinf Istmusida
Peloponnesga tahdid solayotgan Aetoliyaliklarga qarshi jang qilishga rozi bo'ldi. Ammo bu
hamkorlik samara bermadi. Buning sabablaridan biri uning islohot dasturi taqlid qilish
uchun namuna bo'lishi mumkinligidan qo'rqib, ko'plab badavlat yunonlarning munosaba
edi. (Axir, Gretsiya shaharlarining aksariya shu kabi ij moiy muammolardan aziyat chekkan
va uchqun ij moiy qo'zg'olonlarni qo'zg'a shi mumkin edi.) Spartaga qay b kelganida, Agis
shaharga qay b kelgan Leonidas boshchiligidagi raqiblarini yig'ish rganini ko'rdi. U hibsga
olingan va qatl e lgan. Keyinchalik bu qatl Sparta tarixidagi eng dahshatli va ma'nosiz
harakat sifa da baholandi. Leonidas,
239 yilda An gon Gonatasning o'limi yangi vaziyatni yaratdi. Uning oʻrnini egallagan
oʻgʻli Demetriy II (239-229) qatʼiyatli va otasining siyosa ni davom e rishga qodir edi, lekin
uning gʻarbiy va shimoliy chegaralarida duch kelgan muammolar uning samaradorligini
cheklab qoʻydi. Uning yillarida axeylar eng ka a farovonlikka erishdilar. Ha o Aetoliyaliklar
ham makedoniyaliklarga qarshi ular bilan hamkorlik qilishga rozi bo'lishdi. Biroq, ular butun
Peloponnesni birlash rish rejalariga to'sqinlik qiladigan juda kuchli to'siqqa duch kelishdi:
qayta tug'ilgan Sparta.
Leonidasning vafo bilan Spartada qirollikni Kleomen III ning oʻgʻli (235-222) egalladi.
Otasi uni Agisning xo niga turmushga chiqishga majbur qilgan edi, bu esa uni birinchi eri
tomonidan tugallanmagan islohotlar dasturi bilan tanish rganga o'xshaydi. Uni
shakllan rganlar orasida Stoik faylasufi, Zenon shogirdi ham bor edi. (Sparta endi falsafiy
munozaralarga aralashmas edi.) Kleomenning birinchi tashvishi Peloponnesdagi shahrining
mavqeini mustahkamlash edi. Muhim g'alabalarga erishib, yana bir qancha shaharlarni o'z
tomoniga qo'lga kiri b, u o'z shahrining ichki muammolarini hal qilish uchun o'zini kuchli his
qildi.
Kerakli fursat topilgach, Kleomenes beshta prefektdan to'r asini o'ldirdi, ularning
idorasini bekor qildi va xavfli dushmanlari deb hisoblaganlarni shahardan quvib chiqardi. U
orziqib ku lgan erni qayta ishlashga kirishdi va mehnatga layoqatli dehqonlarga fuqarolik
huquqlarini berdi. Ayniqsa, yot zavq va dabdabalarga qarshi kurashdi. Darhol u hoplitlarning
urush texnikasini isloh qildi, Makedoniya sarissasini kiritdi va ajdodlar tarbiyasini kladi.. U
ikki tomonlama qirollikni saqlab qoldi, lekin ukasini regent qilib tayinladi. Endi Spartada bir
oiladan chiqqan ikkita shoh bor edi. Qisqa vaqt ichida u jangda axeylarni mag'lub e shga
muvaffaq bo'ldi. U Megalopolis yoki ha o Argos kabi shaharlarni egallashga muvaffaq
bo'ldi, hech bir spartalik qirol - ha o Pirrni ham qo'lga kirita olmadi. Shunday qilib, u tez
orada Aetoliyaliklar bilan birgalikda harbiy rejalar bo'yicha muzokaralarni boshladi. Bundan
tashqari, u Misrning qo'llab-quvvatlashini qo'lga kiritdi va axeylarni muhim yordamdan
mahrum qildi.
Axeylar juda og'ir ahvolga tushib qoldilar, birin-ke n hal qiluvchi janglarda mag'lub
bo'lishdi. Spartaliklar yana Peloponnesda juda kuchli kuch bo'lib, qadimgidek, uning
hukmdori bo'lishga in lganlar. Bundan tashqari, turli mintaqalardagi ko'plab kambag'al
fuqarolar Kleomenesga qarab, erlarni qayta taqsimlashni va qarzlarini bekor qilishni
xohlashdi. Jang maydonlarida bir necha bor mag'lubiyatga uchragan ko'plab axeylar endi
spartalik gegemonligini qabul qilishga tayyor edilar. Ushbu ma'lumotlar bilan Aratos yangi
strategiyani ishlab chiqishga qaror qildi.
Uning birinchi fikri axeylarning afinaliklar bilan hamkorligi edi. Makedoniya qirolligida
dardaniyaliklar tomonidan magʻlubiyatga uchragan Demetriy 229-yilda vafot etadi.
Filippning kichik oʻgʻli oʻrniga uning amakisi An gon Doson (229-221) hokimiyatni dastlab

---

01.05.2023, 22:46
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_046.html?prev=true
7/8
komissar, keyin esa qirollik qiladi. Afinaliklar fursatdan unumli foydalanib, makedoniyalik
nozirni ka a haq evaziga so b olib, 263-yilda Xremoniy urushi tugaganidan beri o‘zlariga
yuklangan garnizondan qutulishga muvaffaq bo‘lishdi. .) Bu ozodlikda, rol o'ynadi va Aratus
o'z hissasini qo'shgan va shaxsan shafoat qilgan, garchi o'sha paytda u aravada sayohat
qilishga majbur bo'lgan. Shu sababli, axey siyosatchisi Afinaning Hamdo'stlikka qo'shilishi
uchun to'g'ri vaqt deb hisobladi. Afinaliklar esa qat'iy betaraflik siyosa ni tanladilar. Ko'p
mag'lubiyatlardan charchagan, ular yana bir bor qul bo'lishga kayfiyatlari yo'q edi. Hafsalasi
pir bo'lgan Aratos dadilroq harakat qildi.
Kleomenesga qarshi turish uchun Aratus o'zining siyosa va shaxsiy jasora bilan
Peloponnesdan quvib chiqargan makedoniyaliklarga murojaat qildi. An gonus bilan yashirin
kelishuvga erishib, u yana bir bor axeylarning generali e b saylanishga va ularni buyuk
dushmanlari bilan i foqqa olib borishga muvaffaq bo'ldi. Yangi strategiyani amalga oshirish
uchun hal qiluvchi harakat Makedoniya garnizoni qay b kelgan Akrokorinfning taslim
bo'lishi edi.
Aratus va Axeylarning bu o'zgarishi kuchli reaktsiyalarga sabab bo'ldi.
Makedoniyaliklarga ix yoriy bo'ysunishni xiyonat deb hisoblaganlar ko'p bo'lardi. Ularning
his-tuyg'ularini tasvirlab, Plutarx taxminan uch asr o'tgach, Kleomenes noqonuniy va zolim
bo'lsa ham, uni yunonlarning hukmdori sifa da qabul qilish kerakligini yozgan. Eng ko'zga
ko'rinmas spartalik bu lavozimga eng taniqli makedoniyalikdan ko'ra yaxshiroqdir. Ammo
axeylarning aksariya i foqni qabul qildilar va An gonus buyrug'i os da Kleomenik deb
nomlangan urushda jang qildilar, chunki asosiy raqib Kleomen edi. Bu hamkorlik ajoyib
na jalar berdi.
An gonus Peloponnesga qay b keldi, yana Akrokorintni mustahkamladi va Axey
kengashida qatnashdi. 224-yilda u yangi i foq tuzishga muvaffaq bo'ldi, bu i foqqa
axeylardan tashqari, epirotlar, fokeylar, boeo yaliklar, akarnaniyaliklar, lokrus, evbeyaliklar
va fesaliyaliklar kiradi. Bu Filipp II davridan beri eng yirik yunon i foqlaridan biri edi.
Aetoliyaliklar qo'shilishdan bosh tortdilar va afinaliklar o'zlarining betarafligini ta'kidladilar.
Ammo xavfni anglagan afinaliklar Ptolemey III ga murojaat qilishdi. Ha oki, endi bunday
marosimlarda odat bo'lganidek, unga ilohiy sharaflar ham berishdi. Ular bir paytlar Bir ko‘zli
An gonus va uning o‘g‘li Dimetriy Poliorsitni ulug‘lagan ikkita qo‘shimcha qabilani saqlab
qolishgan holda, Ptolemeyda deb atagan o‘n uchinchi qabilani tashkil e shdi. shuningdek,
qirolicha Berenitsa nomi bilan atalgan yangi munitsipalitet. Ularda qolgan narsalar bilan
ular As va Pireyda istehkomlarini mustahkamladilar.
An gon tayyor bo'lgach, u eh yotkorlik bilan spartaliklarga qarshi yurish qildi va
Lakoniyaga bos rib kirdi. Uning i foqchilari bilan birga 28000 piyoda askari, shundan
10000 makedoniyalik va 1200 otliq askari bor edi. Kleomen o'z shahrining mudofaasini 20
000 kishini safarbar qilish orqali tashkil qildi, ulardan 6 000 tasi spartalik edi. Ko'rinib
turganidek, ikkala fraktsiyani ham etakchilik sovg'alari bo'lgan aqlli rahbarlar boshqargan.
222-yilda Sellasiyada boʻlib oʻtgan hal qiluvchi jangda makedoniyaliklar gʻalaba qozonib,
spartaliklarni magʻlub e shdi. Kleomenlarning umumiy armiyasidan a gi 4000 kishi omon
qolgan, ulardan faqat 200 nafari spartalik edi.
Spartaliklar va oqsoqollar mag'lubiyatni hurmat bilan va or qcha motamsiz qabul
qildilar. Kleomen omon qolganlarni An gonusni qabul qilishga va kelgusi yaxshi kunlar
uchun o'zlarini saqlashga chaqirdi. Uning o‘zi ham oilasi bilan Misrga jo‘nab ketdi va
shaharni shohsiz qoldirdi. Sparta o'z tarixida birinchi marta dushman qo'shinlari tomonidan
bosib olindi. Barcha islohotlar bekor qilindi va avvalgi ij moiy tar b klandi. Shahar
ma'muriya uchun yana soliq yig'uvchilar idorasi tashkil e ldi. Sparta An gon
boshchiligidagi "yunon" i foqiga qo'shilishga majbur bo'ldi.

---

01.05.2023, 22:46
Antik yunon
https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/arxaiotita/page_046.html?prev=true
8/8
© 2012 Yunon li markazi, Barcha huquqlar himoyalangan. 
Yuqoriga qay sh ↑
Jangdan bir necha kun o'tgach, An gonus Illiriya bosqinchilariga qarshi turish uchun
zudlik bilan Makedoniyaga qay shi kerakligi haqida xabar oldi. Agar Kleomen uzoqroq
chidaganida edi, u halokatdan qutulib qolgan bo'lardi. An gon tez orada vafot etdi va
shohlikni Demetriy II ning o'g'li yosh Filipp V (221-179) ga qoldirdi. Ammo Kleomenes ham
uzoq yashay olmadi. Uni mehmon qilgan Ptolemey III Evergetes vafot etdi va uning vorisi
Ptolemey IV Filopator (221-204) uni qamoqqa tashladi. Unga axeylar aetoliyaliklar bilan
urush olib borganligi va Peloponnesda g‘alayon bo‘layotgani haqida xabar berilgach, u qirol
Ptolemeyni ag‘darib tashlamoqchi bo‘ldi. Biroq, u muvaffaqiyatsizlikka uchradi va o'z joniga
qasd qildi. Suriya qiroli Selevk III So r ham yaqinda vafot etdi va uning akasi An ox III vorisi
sifa da qoldi.
Dimitris I. Kirtatas