I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

-CO-CHR-COOC
2
H
5
+ 2KOH → C
2
H
5
OH + CH
3
COOK +
+ R-CH
2
-COOK 
Malon efiri asosida yog’ kislotalarini sintez qilish sxemasi quyidagicha: 
Olingan mahsulot natriy gidroksid bilan sovunlantirilganda dikarbon kislota 
tuzini hosil qiladi, ehtiyotkorlik bilan qizdirib turib undan karbonat angidrid 
ajratiladi va bunda monokarbon kislota tuzi hamda natriy gidrokarbonati hosil 
bo’ladi:
 
Muayyan tuzilishdagi yuqori molekulyar to'yinmagan yog' kislotalarni 

---

111 
sintez qilish juda qiyin. 2-to'yinmagan yog' kislotalarni olishning eng oson yo'li 
to'yingan yog ' kislotalarining 2-galoidhosilalaridan galogenvodorodni ajratib 
chiqarishdir: 
RCH
2
CHBrCOOH → RCH=CHCOOH + НВг. 
Bir necha qo’shbog’li to'yinmagan yog' kislotalarining sintezi ancha 
murakkabdir. 
Tayanch iboralar: 
Sintez, sun’iy, tabiiy, kichik molekulyar yog’ kislotalari, katta molekulyar 
yog’ kislotalari, yuvish qobiliyati, parafin, oksidlash, oksidat, katalizator, 
sokatalizator, reaktsiya, a’ldegidlar, oksosintez,
 
oksospirtlar, gidrokarboksillash, 
kislorod, ozon, a’ldegid, uglerod atomlarining soni, usul, nitril, amid, galoidamid,
birlamchi spirt, magniyorganik birikmalar, galogenalkanlar, efirlar, yenolyat, 
preparativ kimyo.  
Nazorat savollari: 
1. Sun`iy yog’’ kislotalari ishlab chiqarishning xalq xo`jaligidagi
ahamiyati nimada?
2. Sovun eritmalarining fizik-kimyoviy va yuvish xususiyatlariga salbiy 
ta`sir ko’rsatadigan sun`iy yog’ kislotalarining nomaqbul aralashmalar 
jumlasiga nimalar kiradi ? 
3. Parafinni oksidlab sun`iy yog’kislotalari olish usulini tavsiflab bering. 
4. Yuqori sifatli sun`iy yog’ kislotalari olish uchun qo’llaniladigan parafinlar 
qanday talablarga javob berishi kerak? 
5. Sun’iy yog’ kislotalarini olefinlardan Со
2
(СО)
8
ishtirokida sintez qilish 
usulini tavsiflab bering. 
6. α-olefinlarni suyuq fazada oksidlash qanday sharoitlarda olib boriladi? 
7. Yog’ kislotalari tarkibidagi uglerod sonining o’zgarishi bilan boradigan 
qanday sintez usullarini bilasiz? 
8. Xoffman usuli bo'yicha yog’ kislotalarini sintez qilishni tushuntirib bering. 
9. Kraft usulidan foydalanib yog ' kislotasi uglerod atomlari zanjiri qanday 

---

112 
qilib bir atom uglerodga qisqartiriladi? 
10. Atsetosirka va malon efirlaridan foydalanib yog’ kislotalarini sintez qilish 
usullarini tushuntirib bering. 
 
2.4. YOG’ KISLOTALARINING FIZIK XOSSALARI.