I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

22-rasm. Monotrop polimorf moddalarning harorat o`zgarishi 
bilan bog`liq modifikatsion o`zgarishlari. 
B
u
g`
n
in
g 
soli
sh
tirm
a 
b
os
im
i 
H a r o r a t 

---

129 
modifikatsiya haroratning yanada ko’tarilishi bilan Б modifikatsiyaning 
suyuqlanish haroratida eriydi (suyuq holatga o’tadi). Shunday qilib, tez qizdirish 
davomida xuddi enantiotrop polimorfizmdagiday polimorf moddalarning ikkita 
erish (ya’ni suyuqlanish) nuqtalari kuzatiladi. 
Monotrop polimorf moddalarning qattiq holatini belgilovchi sohada (grafikka 
qarang) bitta modifikatsiya har doim barqaror, boshqasi esa har doim beqaror 
bo’ladi. 
Beqaror modifikatsiyani faqat uni eritish (suyuqlantirish) va ma'lum 
sharoitlarda kristallashtirish orqali olish mumkin. 
Yog` kislotalarining strukturasi ular molekulasining uzun uglevodorod zanjiri 
va polyar karboksil guruhidan tashkil topganligi bilan belgilanadi. Yog` kislotalari 
va ularning aralashmasi qattiq holatda asosan kristallik strukturaga ega. Yog` 
kislotalari bir necha xil (stabil, ya’ni barqaror va nostabil, ya’ni beqaror) polimorf 
kristallik struktura hosil qila oladi. Lekin yog` kislotalarining polimorfizmi 
yetarlicha o`rganilgani yo`q.
Toq va juft uglerod atomli to`yingan yog` kislotalari polimorfizmi birmuncha 
farq qiladi.
Juft uglerod atomli normal tuzilishdagi to`yingan yog` kislotalari monotrop 
polimorfizmni namoyon etadi. Ular uch turdagi polimorf modifikatsiyalar hosil 
qilishi mumkin. Bundan ikkitasi nostabil va bittasi stabil. (

va 

-nostabil, 

-
stabil) 

va 

modifikatsiyalarni sekin qizdirganda ular suyuqlanish haroratidan 
10-15 
0
C past haroratda stabil 

- modifikatsiyaga aylana boshlaydi. Tez 
qizdirilganda esa ikki xil suyuqlanish harorati kuzatiladi. 
Toq uglerod atomli to`yingan yog` kislotalarining polimorfizmi birmuncha 
murakkabroqdir. Molekulasida 11 tagacha toq uglerod atomlari bo`lgan kislotalar 
enantiotrop polimorfizmni namoyon etadi (ya`ni nostabil formadan stabil formaga 
o`tishi va aksincha qaytar jarayon kuzatilishi mumkin). Molekulasida 13 va undan 
ko`p toq uglerod atomlari bo`lgan kislotalar esa monotrop polimorfizmni nomoyon 
etadi (ya`ni nostabil formadan stabil formaga o`tish qaytmas jarayondir). Bundan 

---

130 
tashhari toq uglerodli to`yingan yog` kislotalari to`rt turdagi polimorf 
modifikatsiyalar hosil qiladi. 
To`yinmagan yog` kislotalarining polimorfizmi esa umuman o`rganilmagan 
desa ham bo`ladi. Adabiyotlarda faqat olein kislotasining monotrop ekanligi qayd 
etilgan.