I bap. Pedagog -tárbiyashi shaxsın qáliplestiriw hám tárbiyashiniń kásiplik sapaları
Download 37.88 Kb.
|
MazmunShaxnoza tayın emes
|
Mazmun I bap. Pedagog -tárbiyashi shaxsın qáliplestiriw hám tárbiyashiniń kásiplik sapaları. 1. 1 MTT tárbiyashisi shaxsın qáliplestiriwdiń áhmiyeti. 1. 2 Pedagog -tárbiyashi jumıs iskerliginde kásiplik sapalarınıń roli. Ii bap.pedagog - tárbiyashine qoyılatuǵın talaplar. 2. 1 Tárbiyashiniń pedagogikalıq uqıpı. 2. 2 Pedagog -tárbiyashiniń balalar menen jumıs aparıwında sóylew mádeniyatınıń áhmiyeti. Juwmaq. Paydalanılǵan ádebiyatlar. KIRISH
Sonday eken, tárbiyashi áwele, bilimli bolıwı, ózi jasap turǵan úlken ómirin biliwi, tábiyaat hám jámiettiiń nizamlıqların túsiniwi, social aktiv bolıwı, ulıwma hám mektepge shekem tárbiya pedagogikasın, balalar ruwxıylıqı hám fiziologiyasini iyelesi hám balalardıń jas qásiyetlerin biliwi kerek. Sonıń menen birge pedagogikalıq tárbiyashiniń hádiyselerdi analiz etiwge ilimiy noqatyi názerden jantasıwı balanı hár tárepleme rawajlandırıw tabıslı bolıwın ámelge asırıwǵa múmkinshilik beredi. Ǵárezsizlik munasábeti menen respublikamız administraciyası tárbiyashilerdiń iskerligin joqarı bahalaıp atır. Jetkinshekti kámal insan etip, kámalǵa jetken tárepke jetelew degi erisken jetiskenlikleri ushın hám tárbiyashiler, metodist, úlken, metodist tárbiyashi hám basqa soǵan uqsas ataqlar menen táǵdirlanadilar. Olarǵa respublika kólemindegi ataqlar beriledi. Ósip kiyatırǵan jetkinshekti bilimler menen qurallandırıw milliy qádiriyatlarımız, ruwxıylıqimizni qayta tiklew jáhán mádeniyatı, milliy mádeniyatımız eń jaqsı ǵáziyneleri menen tanıstırıw, olardı fizikalıq saw ruwxıy jetik etip tárbiyalaw sıyaqlı wazıypalar qoyıldı. Mámleket áhmiyetine iyelik etiw bunday wazıypanı ámelge asırıwda ulıwma bilim beriw mektepleri menen bir qatar xalıq táliminiń baslanǵısh bólimi bolǵan balalar bog'chalari zárúrli rol oynaydı. Onıń ushın hár bir tárbiyashi ózin qatallıǵın asırıwı kerek. Kurs jumısı maqseti: MTT tárbiyashisiniń jámiyette tutqan ornın úyreniw. 3
1. Pedagog -tárbiyashiniń balalarǵa tálim beriw processinde oǵan qoyılatuǵın talaplardı ilimiy tárepten tiykarlash. 2. Tárbiyashi shaxsın qáliplestiriw jáne onıń kásiplik uqıpı haqqında sıpatlama beriw. Kurs jumısı metodı : Baqlaw, maǵlıwmatlar toplaw, analiz qılıw, oyınnlar tashkil etip psixologiyalıq ayrıqshalıqlardı anıqlaw. Kurs jumısı ob'yekti: Mektepge shekem tálim shólkemi. Kurs jumısı dúzilisi: Kirisiw, 2 bap, 4 paragraf, juwmaq hám paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi. 4
1. 1 MTT tárbiyashisi shaxsın qáliplestiriwdiń áhmiyeti Ózbekstan Respublikasında ámelge asırilatuǵın úlken reformalardıń tabısına, bárinen burın, adamlardıń óz jumıslarına juwapkershilik menen qarawlarına, kúndelik miynet iskerliginde mámleket rawajlanıwına úles bolıp qosılatuǵın savobli islerdi ete alıwlarına baylanıslı. Jámiyette pedagog (oqıtıwshı, tárbiyashi) birinshiden, ósip kiyatırǵan áwladtı tárbiyalaw, ekinshiden miynetkesh xalqımızǵa hár tárepleme bilim beriw sıyaqlı savobli hám juwapkerli wazıypalardı atqaradı. Mektepge shekem pedagogika páni - bul keleshek, keleshek ushın miyraslar etip qaldırılatuǵın baylıq bolıp tabıladı. Bul baylıqtıń salawatı oǵada ullıki, ol adamdı ruwxıy tárepten bay etip, kewilin baxtga, ilohiy nurga toldıradı. Dúnyada qandayda bir gey birew joqki, onıń ustazı bolmasa. Ol húkimet basshısıma, ullı oqımıslıma, shıpakermi, xalıq miyirin qazanǵan jazıwchimi yamasa qolı gúl qol ónermentime, qoyıngki, barlıqtıń óz ustazı hám turmıs jolin jaqtılandırǵan etip turıwshı jolbasshısı boladı. Ustazdıń eń ullı minneti - xalqqa nafi tegadigan, aqlidrokli, qábiletli, zeyinli shákirtler tayarlaw bolıp tabıladı. Tárbiyashi jetkinshekti xalqımızdıń múnásip perzentleri etip tárbiyalaw sıyaqlı zárúrli hám jaǵımpazlı usınıń menen birge juwapkerli wazıypanı atqaradı. Tárbiyashiniń siyasiy jetikligi balalardı tárbiyalaw sapası ushın xalıq hám jámiyet aldındaǵı óz juwapkerligin ańǵarıwǵa tálim - tárbiya jumısların sheshiwge dóretiwshilik jantasıwǵa óz sheberligin mudami aktivlashtirib barıw hám kásipleslerdiń ishdagi ósiwine kómeklashuviga járdem beredi. Tárbiyashi ózi jasap turǵan úlke ómirin biliwi tábiyaat hám jámiyet faktorların túsiniwi ushın social aktiv bolıwı kerek. Respublikamız administraciyası pedagoglar iskerligin joqarı 5 bahalaıp atır. Ekenin aytıw kerek, Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti I. Karimov (1996 -jıl 9 -yanvar daǵı ) Pármanıgabinoan «1-oktyabr Mektepge shekem tálim xızmetkerleri - oqıtıwshı tárbiyashılar kúni» dep daǵaza etildi. Bul waqıya mámleketimizdi oqıtıwshılardı jámiyette tutqan ornı qanshelli joqarılıgınan dárek beredi. Jetkinshekti bárkámal etip tárbiyalawda erisken jetiskenlikleri ushın, pedagog jumısındaǵı dóretiwshilik miynetleri ushın, aldıńǵı tájiriybelerdi ulıwmalastırıwda erisken jetiskenlikleri ushın oqıtıwshı, tárbiyashiler «Metodist oqıtıwshı», «Úlken oqıtıwshı», «Metodist - tárbiyashi», «Xalıq bilimlendiriwi a'lochisi» hám sol sıyaqlı dańqlı ataqlar menen táǵdirlanadilar. Mektepge shekem tálim xızmetkerleri arasından respublika boyınsha deputatlar saylanıwı da olarǵa bolǵan tereń húrmet-sıylasıqtı ańlatadı. Ózbekstan Respublikasınıń Prezidenti Sh. M. Mirziyoyev ǵayratı menen respublikaımızda pedagog xızmetkerlerdiń oy~ lik is haqıları jıldan-jılǵa asırılıp, turmıs sharayatları jaqsılanıp kelinip atır. Pedagog xızmetkerler mamanlıǵın asırıw ilimiy-metodikalıq orayları keńeytirilip atır, olardıń siyasiy tayınlıǵına talap kúshaytirilmoqda, hár 4-jılda qayta tayarlawdan ótiwleri ushın shárt-shárayatlar jaratılıp atır. dıń insan hám jámiyet rawajlanıwındaǵı úlesi hám tásirin, tekǵana jaslarımız, bálki pútkil xalqımız keleshegin sheshetuǵın oqıtıwshı hám tárbiyashılar miynetin hesh nárse menen ólshep, salıstırıwlap bolmaydı" degen edi. Mámleketimizdiń keleshegi, ǵárezsiz Ózbekstannıń perspektivası, bilimlendiriw tarawında alıp barılıp atırǵan reformalardıń tabısı kóp tárepten tárbiyashi-oqıtıwehiga, onıń dárejesine, tayınlıǵına, belsendiligine, jetkinshekke tálim beriw hám bárkámal insan dárejesinde tárbiyalap, voyaga jetkiziwge salıstırǵanda ǵayratlılıqına baylanıslı.[10] Ekenin aytıw kerek, tálim mákemelerinde tárbiyalıq process tikkeley oqıtıwshı tárepinen tashkil etiledi hám alıp barıladı. Jańasha social sharayatta tálim-tárbiyadan názerde tutilayotgan maqsetlerge erisiw, oqıwshılardıń sabaq hám sabaqtan tısqarı túrme-túr tárbiyalıq xızmetlerin uyushtirish, olardı bilimli, ádepli, ıqtıqatlı, 6 patriot, miynetsevar, bárkámal insan etip ósiriw hám kásibi jóneltiriw oqıtıwshılar moynınayuklatilgan, Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti I. A. Karimov oqıtıwshı daǵı tárbiyashilik qábiletiniń tiykarǵı mánisin sonday tariyplaydi: «Tárbiyashi - ustaz bolıw ushın, basqalardıń aqıl -aqılın ósiriw, bilim ziyosidan payda kóriwshi qılıw, haqıyqıy patriot, haqıyqıy puqara etip jetistiriw ushın, bárinen burın, tárbiyashiniń ózi áne sonday joqarı talaplarǵa juwap beriwi, áne sonday. ullı Pazıyletlerge ıyelewi kerek». Sonday eken, óz iskerligin endigina baslap atırǵan oqıtıwshılar hám turaqlı izertlewde bolǵan tájiriybeli oqıtıwshılar da tárbiyashilik uqıpına jay jaratıwshı tómendegi processlerdi biliwi kerek: - hár qanday pedagogikalıq jaǵdaylarda oqıwshınıń ishki hám sırtqı dúnyasın tuwrı túsiniw ilmiy tájriybesi; - pedagogikalıq jaǵdaylardı tuwrı aqıl qılıw ushın dıqqattı jıynash; - tárbiyalaniwshilerge isenim hám talap etiwshilik; - tárbiyalıq jaǵdaynı hár tárepleme puqta bahalay alıw qábileti; - túrme-túr pedagogikalıq ırǵaqlardan ózi ushın eń áhmiyetlisin ajrata alıw qábileti; - qarama-qarsılıqlı tosınarlı jaǵdaylarda ekilenbesten tuwrı qarar qabıllaw ; - tárbiyada tásir etiwdiń túrli usıllarınan paydalana alıw qábileti; - pikir hám oy-pikirlerin sóz menen, mimika hám pantomimik háreketler menen oqıwshı sanasına anıq jetkeza alıw ; - sabaq hám sabaqtan tısqarı iskerlikte oqıwshılar menen kommunikativ baylanıs ornata alıw qábileti; - oqıwshılar sanasında erkinlik hám baslamashılıqtı, óz pikir oy-pikirlerin qorıqpay bayanlaw kónlikpelerin tárbiyalaw ; - qıyın jaǵdaylarda oqıwshılarǵa járdem bere alıw ; tárbiyalıq ilajlardı ótkeriwde oqıwshılar jámááti menen mudami máslahátlesiw; - ótkerilip atırǵan tárbiyalıq ilajlar maydanınan balalardıń pikirlerin úyreniw; 7 - óz-ózin basqarıwdıń túrli formalarınan ónimli paydalanıw ; - hár bir balalardıń jasırın unamlı pazıyletlerin kóre alıw hám jetilistiriw; - balalardıń social kelip chikishiga qaray taypalarǵa ajratmaslik, birdey munasábette bolıw. Tiyisli maǵlıwmatlı, kásip tayınlıǵı bar hám joqarı etikalıq pazıyletlerge iye bolǵan shaxslar pedagoglıq iskerligi menen shuǵıllanıw huqıqına iye dep ataladı «Tálim tuwrısında»gi Nızamnıń 5-statyasında. Pedagog -tárbiyashi balalarǵa kúndelik turmısda, oyınlarda, shınıǵıwlarda, birgeliktegi miynet iskerliginde hám olar menen bolatuǵın mámilede tásir kórsetedi. Ol hár bir balanı dıqqat menen úyreniwi, onıń jeke qásiyetlerin, qábiletlerin biliwi, pedagogikalıq ádeplilikin kórinetuǵın etiwi, balalardıń turpayın, jumıs nátiyjelerin shın bahalawı kerek, olarǵa waqıtında járdem kórsete alıwı, shańaraqtaǵı jaǵdayı menen qızıǵıwshılıqı zárúr. Házirgi zaman tárbiyashisiniń tiykarǵı pazıyletlerinen biri óz kásipine shın berilgenligi, ideologik ıqtıqatliligi óz kásipin súyiwi jáne bul kásibi bolǵan sheksiz sadıqlıqı oqıtıwshı - tárbiyashi basqa kásip iyelerinen ajıratıp turadı. Pedagog -tárbiyashi shaxsına qoyılatuǵın zárúrli talaplarınan biri mınada, ol óz predmetin, onıń metodikasın tereń ózlestirgen boTisi zárúr. Bul pedagog -tárbiyashiniń abıraysın kóteredi. Tárbiyashi kásipine tán bolǵan zárúrli pazıyletlerinen, talaplarınan biri balalardı súyiw olardıń turmısı menen qızıǵıwshılıq hár bir shaxstı húrmet etiwden ibarat. Balanı jaxsı kórgen pútkil kúsh hám bilimin balalardı keleshegi ullı watanǵa sadıq puqara etip tárbiyalawǵa jóneltire alatuǵın adamǵana haqıyqıy tárbiyashipedagog bóle aladı. Balalardı súyiw - pedagogdıń quramalı miynetin ózine tartatuǵınlı hám jeńil etedi. Tárbiyashiniń balalar -104 ke munasábeti pedagogikada tárbiyalaniwshi shaxsqa húrmet, oǵan talap etiwshilik menen bir qatarda turadı. Bul munasábet balada pedagogǵa salıstırǵanda isenimdi oyatadı, oqıtıwshına balalardı anıq ruwxıy tárbiyashısı bolıwǵa múmkinshilik beredi.[18] Tárbiyashi mektepge shekem jasındaǵı balalarǵa tábiyaat, jámiyet hádiyseleri, úlkenlerdiń 8 miyneti haqqında baslanǵısh bilim hám túsinikler beredi, olarǵa materiallıq etika, óz qatarlasları hám úlkenler menen mádeniyatlı manosabatda bolıw ádetlerin sińiredi, jaqsılıq, haqıyqatgo'ylik, ádalat, batırlıq, qarapayımlıq, úlkenlerge húrmet menen qaraw, tábiyaatqa qızıǵıwshılıq, gúzetiwshenlik, ósimlik hám hay vonlarga ǵamxorlıq menen qaraw, miynetsevarlik, úlkenler miyneti nátiyjelerin saqlap -álpeshlew sıyaqlı etikalıq sapalar tárbiyalaydı. Xalıq kórkem óneri, muzıka, qosıq, ádebiyat, suwretleytuǵın kórkem ónerdi biliw, kórkem ónerge muhabbat tárbiyashin mádeniyatlı etedi, balalar menen júrgizetuǵın jumısında járdem beredi. Pedagog kerekli bilim, ilmiy tájriybe hám kónlikpelerdi málim bir izbe-izlik menen iyelep barsa ǵana balalardı tárbiyalaw hám olarǵa tálim beriw jumısında jaqsı nátiyjelerge erisedi. Tárbiyashi óz kásipiniń sheber ustası bolıw ushın arnawlı tayarlanıwı kerek. Ol tómendegi shártlerge ámel etiwi kerek: 1. Pedagog jetkinshekti tárbiyalaw ushın joqarı maǵlıwmatlı, kerekli bilimlerdi iyelep, kerekli ádebiyatlardı tańlay alatuǵın, ilimiy ádebiyatlar menen isley alatuǵın, aldıńǵı tájiriybeli pedagoglardıń tájiriybesin úyrenip, óz jumisına qollanıw eta alatuǵın bolıwı ; 2. Pedagog balalardı gúzete alatuǵın, olardıń xulqi, xattiharakati sebeplerin tuwrı analiz etip, oǵan unamlı tásir etiwshi qurallardı tapa alıwı ; 3. Jetkinshekti kerekli bilim, ilmiy tájriybe, kónlikpelerden xabarlı qılıw ushın pedagogdıń sóylewi tuwri, anıq, logikalıq, ıqsham bolıwı kerek. Tálim beriwde texnikalıq qurallardan nátiyjeli paydalana alıwı kerek. Balalar bilim, ilmiy tájriybe, kónlikpelerdi jaqsı ózlestirip alıwları ushın olardı aktivlashtirib sorawlardan paydalanıwı ; 4. Tárbiyashi ózine júklengen wazıypanı orınlaw ushın balalarda sol iskerligine salıstırǵanda qızıǵıwshılıq oyata alıw, olardıń dıqqatın tartıp, aktivligin ósiriw, balalardıń xulqini, minez-qulqın shın bahalay alıwı ; 5. Hár bir iskerlik ushın kerekli materiallardı aldınan tayarlab qoyıwı ; 6. Kún rejimin tuwrı tashkil eta biliwi, balalar jámáátine odaǵı hár bir a'zoni itibarǵa alǵan halda basshılıq ete biliw; 9 7. Balalardıń psixik hám fizikalıq jaǵdayın anıqlay biliwi hám bunı balalar menen ámelge asırilatuǵın tálim-tárbiyalıq jumıslarında itibarǵa alıwı ; 8. Tárbiyashi ata-analar menen úzliksiz túrde sáwbetIar, ushırasıwlar ótkerip, informaciya almastırıp turıwı ; 9. Pedagog balalarǵa salıstırǵanda qayırqomlıq munasábette bolıwı, hár bir bala ushın qolay sharayat jaratılıwması, xafa bolsa ovuntira alıwı ; 10. Kún tártibinde alıp barǵan tálim-tárbiya jumısın analiz ete biliwi jáne onı jáne de jaqsılaw jolların tapa alıwı kerek. Eń áhmiyetlisi - tárbiyashi balalarǵa isenim menen qarawı, olardıń miynetsevarligi, ǵárezsizligi, baslamashıları tuwrı sıylawı hám ǵárezsiz iskerlik etiwleri ushın múmkinshilik jaratılıwması kerek. Bunı balalar joqarı bahalaydilar.[10] 10
Tárbiyashi MTTda óz jumıs iskerligin tuwrı aparıwı ushın tómendegi kásiplik sapalarǵa ámel etiwi kerek: 1. Balalardıń sawlıgın qorǵaw hám bekkemlew, balanıń individuallıǵın saqlaw, qollap-quwatlaw hám rawajlandırıw. 2. Balalardıń ata-anaları menen óz-ara munasábetler, balalardı tárbiyalaw hám rawajlandırıwda máslahát hám ámeliy járdem beriw. Balalardıń jeke rawajlanıwı hám etikalıq qáliplesiwi ushın qolay shárt-shárayatlardı jaratılıwma járdem beredi, olardı tárbiyalaw sistemasına kerekli ózgerisler kiritedi. 3. Balalar shaxsın, olardıń beyimligin, qızıǵıwshılıqların, individual qábiletlerin úyreniwdi ámelge asıradı, olardıń bilim motivatsiyasınıń ósiwine, olardıń tálim ǵárezsizligin qáliplestiriwge, balalar iskerligin shólkemlestiriwdiń túrli formalarında wákilliklerin hám qábiletlerin rawajlandırıwǵa járdem beredi. 4. Balalardıń balalar bog'chasiga iykemlesiw waqtında ózin tutıwın qadaǵalaw etedi, ańsat hám tez iykemlesiw ushın qolay sharayatlar jaratadı. 5. Hár bir bala ushın qolay ortalıq hám etikalıq -psixologiyalıq ıqlımdı jaratadı. Balalar baylanısin rawajlandırıwǵa járdem beredi. Bul balaǵa gruppa daǵı balalar, tárbiyashiler jámááti, ata-analar (olardıń ornın basatuǵın shaxslar ) menen baylanısde bolǵan mashqalalardi sheshiwde járdem beredi. 6. Balalardıń individual hám jasqa baylanıslı qızıǵıwshılıqlarına muwapıq, ol gruppanıń, balalar bog'chasi tárbiyalaniwshileriniń turmıslıq iskerligin jaqsılaydı. Balalardıń huqıqları hám erkinliklerin húrmet etedi. 7. Mektepge shekem tálim shólkeminiń ımaratlarında hám balalar júriw jaylarında balalardıń turmısı hám sawlıgın qorǵaw boyınsha kórsetpeler talaplarına úzil-kesil túrde muwapıq túrde gruppa balalarına tiyisli qadaǵalawdı ámelge asıradı. 8. Ol mektepge shekem tálimdiń ayriqsha qásiyetleri hám gruppa ómiriniń ishki tártip-qaǵıydalarına muwapıq tiykarǵı ulıwma tálim programmasın ózlestiriwge qaratılǵan hár qıylı oyın ilajların, balalar hám úlkenlerdiń ǵárezsiz hám birgeliktegi 11 iskerligin joybarlawtiradi hám quraydı. 9. Ol muzıka direktorı hám dene tárbiyası oqıtıwshı menen birgelikte demalıslardı tayarlaydı, balalardıń bos waqıtların quraydı. 10. Ol balalar bog'chasining jıllıq rejesine muwapıq gruppanıń rawajlanıp atırǵan predmet-keńislikdegi ortalıǵın, bos waqıtların ótkeriw, balalardıń jumısları kórgezbelerin, túrli dárejedegi tańlawlarda hám basqa ilajlarda balalardı qatnasıwdı joybarlawtiradi hám quraydı. 11. Mektepge shekem tálim shólkeminde oqıw procesi dawamında oqıwshılardıń turmısı, den sawlıǵın hám qawipsizligin qorǵawdı támiyinleydi. 12. Balalardıń den sawlıǵın, rawajlanıwı hám tárbiyası boyınsha gúzetisler júrgizedi, sonday-aq elektron sırtqı kórinislerden paydalanadı. Balalar ortasında saw turmıs tárizin aktiv túrde targ'ib qılıw. 13. Mektepge shekem tálim shólkemi tárbiyalaniwshileri toparı menen oqıw -tárbiyalıq jumıslar programmasın islep shıǵadı. 14. Ol óz toparı daǵı hár bir balaǵa húrmet hám ǵamxorlıq menen munasábette boladı, balalar hám olardıń ata-anaları menen mámile etiwde ózin tutıwı hám tárbiyalıq taktikasini kórinetuǵın etedi. 15. Zamanagóy innovciyalıq texnologiyalar hám metodlardan paydalanadı, olardı oqıw hám tálim iskerliginde nátiyjeli qóllawdı ámelge asıradı. 16. Mektepge shekem tálim shólkeminde islengen tárbiyalaniwshilerdiń kúnlik rejimi hám oqıw rejesin úzil-kesil túrde atqaradı. 17. Gruppa daǵı birden-bir oqıw -tárbiya procesi sheńberinde tárbiyashi járdemshisi, kishi tárbiyashi iskerligin muwapıqlastıradı. 18. Pedagogikalıq, stilistik keńeslerdiń jumıslarında, stilistik islerdiń basqa formalarında, ata-analar jıynalıslarında, dem alıw, tárbiyalıq hám basqa ilajlarda, mektepge shekem tálim shólkeminiń tálim programmasında názerde tutılǵan jumıslarda, ata-analarǵa (olardı almastıratuǵın shaxslarǵa ) stilistik hám máslahát járdemin shólkemlestiriw hám ótkeriwde qatnasadı.[10] 12 19. Óziniń jumıs jayında, gruppa bólmelerinde hám júriw jayında tártipti saqlaydı. Balalar bog'chasi múlkinen, stilistik ádebiyatlardan hám qóllanbalardan ıqtıyatlılıq menen hám tuwrı paydalanadı. 20. Mektepge shekem tálim shólkeminiń medicinalıq xızmetine balalar, ata-analar salamatlıǵı jaǵdayı daǵı ózgerisler tuwrısında - joybarlastırılǵan profilaktikalıq shanshıwlar tuwrısında waqıtında xabar beredi. 21. Ata-analar ushın tematikalıq stendlar quramın, gruppa dizayni hám demalısqa mólsherlengen maǵlıwmat stendlarini waqtı -waqtı menen jańalap turadı. • murabbiy hám tárbiyashilerdiń óz tárbiyalaniwshilerine tárbiyalıq hám psixik (ertek, gúrriń, gúrrińt, hikmetler hám donolar pikirlerin aytıw arqalı ) tásir ótkera alıwǵa tiyisli páziyletleri • tárbiyashı hám tárbiyashilerdiń óz átirapdagilariga, ásirese óz tárbiyalaniwshilerine ibrat -ibrat bola alıwı, yaǵnıy “Ibrat -úlgi turmıs universiteti” sistemasındaǵı maǵlıwmatlar menen qurallanggan halda shınıǵıwlar ótkera alıwına tiyisli páziyletleri. MTT dagi tárbiyashı hám tárbiyashilerdiń jeke páziyletlerine olardıń balalar jámáátindegi wazıypaları, olardıń jumıs iskerligindegi belsendiligi, balasevarligi, balanıń perspektivasına qızıǵıwshılıqları menen anıqlanadı. Ulıwma alǵanda, MTT de iskerlik jurgiziwshi tárbiyashı hám tárbiyashiler tómendegi sıyaqlı psixo-fizologik ayrıqshalıqlarǵa da ıyelewi kerek: bekkem sog'liq, saw pikirlilik, fizikalıq quwatlılılıq, ǵayratlılıq, shıdamlılıq, ıskerlik, ǵayratlılıq, bayraqdor bolıwǵa qızıǵıwshılıqlılıq hám taǵı basqa. Sonıń menen birge, olar konstruktiv, analitik hám dóretiwshilik pikirlewlerge de ılayıq bolıwları kerek. Olarǵa konstruktiv pikirlew jumıstı aqılǵa say rawajlandırıw hám odilona shólkemlestiriw ushın kerek bolsa, analitik pikirlew balanıń miynet hám súwret sızıw kónlikpelerin payda etiwin baqlaw hám olar nátiyjelerin analiz qılıw ushın kerek boladı hám aqır-aqıbetde dóretiwshilik pikirlew - bul kásiplik iskerlik processindegi hár qanday tapsırma yamasa wazıypanı ǵárezsiz sheshiw hám de olardıń kelesheklerin kóre biliwde júdá kerek boladı. Bulardan tısqarı bul 13 processda tárbiyashı hám tárbiyashilerdiń sóylew mádeniyatı da bólek áhmiyetke iye boladı. Sol sebepli de olar óz sóylew mádeniyatına da qatal bolıwları kerek. Olarǵa qoyılǵan talaptı tómendegishe ańlatpalasaq boladı : • Tárbiyashı hám tárbiyashiniń álpayım, ózine tartatuǵındor, balalardı ózine tartiwshı sesler uyǵınlıǵında gápira alıwı kerek; • Tárbiyashı hám tárbiyashiniń óz dawısın qálegen waqıtta hám jaǵdayda basqara alıwı, retley alıwı hám óz dawısına álpayımlıq sezimi hám tásirlilik sezimi bere alıwı kerek; MTT dagi tárbiyashi hám tárbiyashılar ózleriniń kásiplik uqıpına qoyılǵan talaplarǵa ámel qilsa, tómendegi sıyaqlı jetiskenliklerge erise aladı : • bolalar menen islewde olardıń tárbiyası hám rawajlanıwına qayǵıradi, hám de olarǵa ıseniw arqalı balalardıń aktivlik hám dóretiwshilik qırların kórinetuǵın ete aladı. Bunda balalardı tushuna alıw qábileti olardıń pedagogikalıq uqıpına oǵada zárúrli sapalı kórsetkish bolıp tabıladı; • ular shólkemlestiriwshilik iskerligi arqalı balalarda shınıǵıwǵa qızıǵıwshılıqtı, jámáátlik islerdi shólkemlestiriwde balalarǵa unamlı -jámáátlik tásir etiwdi, pallarda háweskerlik hám baslamashılıq hám de juwapkerlik sezimlerin qáliplestira aladı. Bunday jaǵdayda olardıń ózindegi bar energiyanı basqalarǵa ótkera alıwı hám óz bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybelerin tolıq jumısqa salıp balalarǵa tásir ótkeziwi oǵada zárúrli bolıp tabıladı; • ularning balalar jámáátinde islewine bolǵan beyimligi, qızıǵıwshılıqı, uqıpı hám belsendiligi sebepligine balalar komandasınıń ruwxıy tárepten bilimliligi támiyinlenedi, balalar daǵı dóretiwshilik iskerlik hám baslamashılıqqa unamlı dúmpish boladı ; • ularning óz-ózin bahalay alıwı hám sol tiykarda ózin basqarıwı óz tárbiyalaniwshilaridagi taqat taqatlılıq, sın pikirdi tuwrı qabıllawlıq, óz-ózine talap etiwshilik, shegaralılıq, miynetten batırlılıq sıyaqlı insaniy sapalardı qáliplestiriwge tiykar bolıwı múmkin; • ularning balalar menen islew degi mámilede kirisiwiwshiligi hám balalarǵa bolǵan shın júrektenligi hám de muoyimligi balalar daǵı barlıq menen baylanıs ete 14 alıwlıǵın, balalardıń demde óz joraları menen til tabıwa alıwlıǵın, erkin baylanıs ete alıwlıǵın, bayqaǵıshlıqtı, mehribanlıqtı, óz-ara sherik bolıwlıqtı hám sol sıyaqlılardı qáliplestiriwge nátiyjeli ruwxıy tiykar bóle aladı ; olardıń barlıq jańalıqtı tez anglay alıwı hám bir iskerlik túrinen ekinshisine, bir jumıs túrinen ekinshisine tez oǵada alıwı balalar daǵı tómendegi insaniy táreplerdi qáliplestiriwge úlgili-ruwxıy tiykar bóle aladı : balalarda joralarınıń sezim tınıshsızlanıwlarına muńlas bolıw qáliplese baradı ; ótkir zehinli hám qıyqım boladı ; óz itibarı hám dıqqatın tezlik menen geypara zatqa qarata aladı hám de ol haqqında pikir júrgize aladı ; ım-ishara -belgi, rolga kirisiwiwshilik, gózzal háreketler qılıw hám zavqlilik sıyaqlı hislatlarni ózinde kórinetuǵın ete aladı ; hár qanday jaǵdayda hám sharayatta da óz sezimlerin jılawlawdı ámelge asıra aladı ; turaqlılıq hám shıdamlılıq, yaǵnıy balalar ózin mekeme etip, tezlik menen ózin basa aladı ; sezimiy munasábetlerdi jılawlay olai, yaǵnıy xoholab kulmaydi, baqirib sóylemeydi, qopal mámile etpeydi, birovni kamsitmaydi, birovning asabiga tegmaydi hám qullası olar óz-ara munasábetlerde ruwxıylıqlı bolıp jetiwedi. Mektepge shekem tálim shólkemi tárbiyashisiniń innovciyalıq mádeniyatınıń tiykarǵı strukturalıq komponentlerine pedagogdıń metodologik mádeniyatı, onıń informaciya mádeniyatı, innovciyalıq iskerligin kirgiziw múmkin, zero usı túsinikler hám mazmunı strukturası analizi olardıń uzaro alokadorligini kursatadi. Bul baylanıslılıq olardıń pedagogikalıq kásiplik ámeliyatınıń motivatsion, intellektuallıq hám iskerlikli-ámeliy tarawların xarakteristikalawı ; tárbiyashi uz kásiplik iskerligi hasası jáne onı ámelge asırıw dárejesi retinde innovatsiyalardıń axamiyatini ańlap jetiwdiń kursatkichi sanawında kórinetuǵın boladı.[9] 15
2. 1. Tárbiyashiniń pedagogikalıq uqıpı Uqıp -bul bólek qudıret. Joqarı hám kishi dárejede usta bolıw múmkin emes. Uqıpǵa erisiw de, eriwmaslik da múmkin. Haqıyqıy usta miynet iskerligi sıyaqlıdagina gózzal bolıp tabıladı. Pedagogikalıq uqıpǵa erisiw pedagogdıń arnawlı bir jeke sapaları menen ámelge asadı. Pedagogikalıq uqıp joqarı dárejede pedagogikalıq iskerliginiń taraqqiy etiwin, pedagogikalıq texnikanı iyelewdi, sonıń menen birge, pedagog shaxsı, onıń tájiriybesi, puqaralıq hám kásiplik poziciyayini ańlatadı. Pedagogikalıq uqıp kategoriya retinde óziniń ilimiy tiykarlarına iye. Sońǵı jıllardaǵı ilimiy jantasıwlar bul jaǵdayǵa salıstırǵanda tómendegishe juwmaq etiwge múmkinshilik beredi: pedagogikalıq uqıp kásiplik iskerliktegi individuallıqtıń jaqtı kórinisi retinde túsiniledi. Pedagogikalıq uqıp kategoriyasi kásiplik iskerlik noqatyi názerinen kisi induvidualligini xarakterleydi. ፄTárbiya hám oqıtıwda joqarı dárejege erisiw jáne onı mudami rawajlanıwlashtirib pedagog imkaniyatın támiyinleytuǵın kórkem óner bolıp, studentke miyir qoyǵan hám óz kásipin jaxsı kórgen, hár bir pedagogdıń etetuǵın jumısı. Óz jumısınıń sheber ustası bolǵan pedagog -bul joqarı dárejede mádeniyatlı, óz pánin tereń biletuǵın, pánniń yamasa kórkem ónerdiń tiyisli tarawların analiz eta alatuǵın, tárbiyalaw hám oqıtıw stilistikaın jetilisken iyelegen qániygedirፄ. Bul tariypni jaqsı túsinip, onıń mánis mánisin analiz etetuǵın bolsaq, bul tariypda edagogic uqıp túsinigi mazmunına kiretuǵın tómendegi máselelerdi ajıratıw múmkin boladı : 1. Ulıwma mádeniyat joqarı dárejesi hám de bilimpazlıq hám aqıl ziyreklikiniń joqarı kórsetkishi. 2. Ózining oqıtıp atırǵan pánine tiyisli keń hám bilim iyesi. 16 3. Pedagogika, ulıwma hám pedagogikalıq -psixologiya sıyaqlı pánler salasındaǵı bilimler menen qurallanganlik, olardan oqıtıw hám tárbiyalaw jumısları tájiriybesinde erkin hám ustalıq menen paydalana biliw. 4. Óquv -tárbiyalıq jumıslar metodikasın iyelegen bolıwı. Pedagog júdá joqarı dárejedegi mádeniyatqa iye bolǵan shaxs. Ol júdá kóp zattı biliwi kerek. Házirgi zamande ózi oqıtıp atırǵan pán salasındaǵı tabıslardan jańalıqlardan xabar bolıp tabıladı bolıwı kerek. Tárbiyalaniwshilerdi hár kúni shınıǵıwlardı uyretip barıwı ushın ózi úzliksiz oqıp, úyrenip óz bolimlarini toltırıp tereńlashtirib barıwı kerek. Pedagog, pedagogikalıq sheberliginiń tiykarǵısı óz ústinde ǵárezsiz oqıw bolıp tabıladı. Ózbekiston ǵárezsizlikke eriskennen keyin tálim-tárbiya salasında, milliy etika odobni qayta qayta tiklew boyınsha, milliy úrp ádetler dástúrlerdi jay jayına qoyıw milliy qádiriyatlardı jáne de rawajlandırıw jóninde ullı búklemler bolǵanı barlıqǵa ayan. Mámlekettiń ullı keleshegi, álbette, jaslardı tereń bilim hám pákize ádep etikalı końil iyesi ekenligin yoddan shıǵarmaslik kerek. Ózbekstan birinshi Prezidenti I. A. Karimov ózleriniń qatar sóylewleri hám shıǵarmakarida talim tárbiya máselelerine toqtalar ekenler, bárinen burın, pedagogikalıq kásipine itıbar bwrib, bul mashaqatlı hám dańqlı ekenligin jámiyetimizde talim beriw sistemasın zaman talapları tiykarında jańalaw múnásip áwladtı qáliplestiriwdi iskerlik menen baylanıstırıp, onıń ózinde áne sol ayrıqshalıqlar bolıwın kórsetip turadı. Pedagogikalıq uqıp -tug'ma yamasa naslden naslge ótetuǵın ózgeshelik emes, bálki izertlew dóretiwshilik miynet jemisi. Bul kóp qırlı pedagogikalıq iskerlik zamieida dóretiwshilik miynet jatadı. Eger pedagogdıń kásiplik uqıp programmasına ámeliy qarasa, ol halda birinshi orınǵa onıń integral sapası -uqıpınan ibarat. Pedagogikalıq uqıpǵa berilgen tariflar sonsha kóp bolıwına qaramay, olarda mohoratning qaysı bolıp tabıladı tárepleri álbette ańlatıladı. 17 Uqıp -bul joqarı hám ósip baratuǵın tárbiya hám oqıtıw kórkem ónerinen ibarat. Pedagog óz jumısınıń ustası, pz pánin tereń biluvchi, pán hám kórkem ónerdiń uyqas tarawları menen jaqsı tanıs, ámelde ulıwma hám jaslar psixologiyasini jaqsı tushunuvchi, oqıtıw hám tárbiyalaw metodikasın hár tárepleme biluvchi hám de joqarı mádeniyatqa iye bolǵan qániyge bolıp tabıladı. Bolajaq qánigelerdiń sheberligin asırıwda lekciya sabaqlarınıń ornı qanshellilik zárúr bolsa, seminar shınıǵıwlarınıń ornı da sonshalıq zárúrli bolıp tabıladı. Pedagogikalıq uqıp -bul tárbiyashiniń sonday jeke (balajonligi, hayrihohligi, adamgershilikliligi, mehribanlıǵı hám t.b ) hám kásiplik (bilgirligi, tapqırlıǵı, fidoiyligi, dóretiwshiligi hám t.b ) pazıyletlerin belgileytuǵın ózgeshelikki, ol óz pánin tereń hám hár tárepleme biliwde, psixologiyalıq hám metodikalıq tayarlıqtan, jaslardı úyretiw, tárbiyalaw hám rawajlandırıwdıń optimal jolların izlep tawıp ámeliy iskerlikte qollanıladı. Pedagogikalıq uqıptıń tiykarǵı strukturalıq bólimleri. Pedagog dańqlı lekin júdá quramalı kásip. Jaqsı bolıw ushın pedagogikalıq teoriyanı iyelewdiń ózigine jetkilikli emes. Sebebi pedagogikalıq teoriyada balalardı oqıtıw hám tárbiyalaw haqqında ulıwma nızam qaǵıydalar, ulıwmalastırılǵan stilistik ideyalar aytıladı, jas individual qásiyetlerin itibarǵa alıw aytnadı. Mektepge shekem tálim turmısı kishi pedagogikalıq process bolıp júdá xilma xil bolıp tabıladı. Pedagogikalıq teoriyaǵa uyqas kelmaytuǵın jaǵdaylar ushırasıp turadı. Bul bolsa pedagogdan keń bilimpazlıqtı, puqta ámeliy tayarlıqtı, joqarı pedagogikalıq uqıp hám dóretiwshilikti talap etedi. Sol sebepli házirgi kún tárbiyashisi:.pedagogikalıq iskerlikke qábilet, dóretiwshi, isbilermen;milliy mádeniyat hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlardı, dúnyalıq bilimlerdi jetilisken iyelegen, diniy ılımlardan da xabarlı, ruwxıy bárkámal ;. Ózbekstannıń ǵárezsiz mámleket retinde taraqqiy etiwine ishonadigan, patriotlıq minnetin tuwrı anglagan, ıqtıqatlı puqara ; 18. Qánigelikke tiyisli bilimlerdi, psixologiyalıq, pedagogikalıq bilim hám uqıptı, sonıń menen birge teoriyalıq ılımlardı jetilisken iyelegen;. Pedagoglıq kásipin hám balalardı jaqsı kóretuǵın, hár bir bala ulg'ayib, jaqsı insan bolıwına shın ko'ngildan ishonadigan, olardıń shaxs retinde rawajlanıp, insan retinde jetilisiwine kómeklesetuǵın;. Erkin hám dóretiwshilik pikirlay alatuǵın, qatal, ádalatlı, ádepli bo'lmog'i dárkar. Mámleketimiz xalıq tálimi salasında ortaǵa qoyıp atırǵan wazıypalardı wazıypalardı orınlaw kóp tárepten pedagogǵa baylanıslı. Házirgi kúnde tálim tárbiyadan názerde tutilayotgan maqsetlerge erisiw, pedagoglardıń túrme-túr iskerligin uyushtirish, olardı bilimli, ádepli, e'tiqotli, miynetsevar, erkin pikirli, sanalı bárkámal insan etip ósiriw pedagoglar moynına júkletilgen. A. S. Makarenko tárbiyashi jumısların kórip shıǵıp aytadıki, tárbiyashi iskerligi, tiykarınan, mánisi menen shólkemlestiriwshilik iskerligi de esaplanadı. Sonday eken, tárbiyashi uqıpı basqa zat emes, bálki balalar ómirin quraytuǵın uqıp bolıp tabıladı. Tárbiyashi uqıpı -oqıwshınıń nátiyjeli rawajlanıwına tásir etiwshi pedagogikalıq jaǵdaylardı jarata biliwde kórinedi. Uqıpda teoriya hám ámeliyat tıǵız baylanıslılıǵı gewdelenedi. Hesh qashan qandayda bir tabıslı háreket tushunilmagan yamasa stixiyali bolmaydı. Hár qanday nátiyjeli usıllardıń tiykarǵı hám jetkilikli shárti sol maqsetke erisiw wazıypaların, jol hám quralların, yaǵnıy tárbiya procesiniń nizamlıqların biliw bolıp esaplanadı. Tárbiyashi uqıpı -bul tek jetkilikli teoriyalıq bilimlerdi iyelewgine emes, bálki tárbiya nizamlıqları, balalar jámáátleri ómirin shólkemlestiriw nizamlıqlarınan kelip shıǵıs barlıq qural, usıl hám metodlardı turmısqa, dóretiwshilik qollanıw eta biliw ham bolıp tabıladı. Tárbiyashi uqıpı mazmunınıń hasası bilim hám oǵan tiykarlanǵan kónlikpeler bolıp tabıladı. Tárbiyashiniń zárúrli kónlikpelerine túrli pedagogikalıq jaǵdaylarda 19 balalar dúnyasında júz bolıp atırǵan túrli processlerdi tuwrı qabıllaw kónlikpesi, jaǵdaydı tańlawǵa salıstırǵanda nátiyjeni ámelde qollanıw etiletuǵın " Maqset -qural -nátiyje" munasábetlerin analiz ete alıw kónlikpesi, dıqqattı tez yo'naltira alıw hám birinen ekinshisine tez ózgera alıw kónlikpesi, balalar menen oynay alıw kónlikpesi, kóplegen pedagogikalıq jaǵdaylardan áhmiyetlisin ajıratıp alıw kónlikpesin, túrli tárepden jaǵdaylardı bahalay alıw kónlikpesi, tosınarlı faktorlardan áhmiyetlisin kóre biliw kónlikpesi, birdey jaǵdayda túrli rayon tásir usıllarınan paydalana biliw kónlikpesi, óziniń keyipin, sezimin hám pikirin sóz, mimika, háreketler arqalı jetkeza alıw kónlikpesi.[19] 20
Sóylew mádeniyatı — social mádeniyattı, adamlıq jámiyeti mádeniyatın sáwlelendiriwshi bir ayna bolıp tabıladı. Sóylew mádeniyatiadabiy tildiń hár eki forması — jazba hám awızsha forması ushın zárúr bolıp tabıladı. Sóylew mádeniyatına itibar jalǵız tárbiyashilerden emes, bálki hár bir puqaradan sanalı túrde ózlestiriw talap etiletuǵın insaniy pazıyletlerden biri bolıp tabıladı. Onı iyelew hár bir tárbiyashiniń hám shaxstıń materiallıq dárejesi hám bilimine baylanıslı. Tárbiyashi pedagogikalıq uqıpında sóylew mádeniyatı, onıń tekǵana ruwxıy hám etikalıq tárepten baylıǵın, bálki bilimin, oylawın, ilimiy dúnyaǵa kóz qarasın, pikir hám baqlaw júrgiziwin belgileytuǵın norma bolıp tabıladı. Tárbiyashiniń sóylew mádeniyatı bır jola qáliplesip ırǵaqına jetetuǵın process emes, ol pedagogikalıq uqıp menen, kásip iskerligi dawamında, tájiriybeli ustazlar o'giti nátiyjesinde jıllar dawamında rawajlanıwlasıp, ısıwlanıp baraveradi. Tárbiyashiniń sóylewiy qábileti materiallıq, kásiplik, pedagogikalıq talaplar tiykarında qáliplesip baradı. Onı rawajlanıwıantirish tek tárbiyashiniń ǵayratlılıqına baylanıslı, Sol qábilet sebepli tárbiyashiniń sóylew mádeniyatı da qáliplesip baradı. Shınıǵıwda tárbiyashi óz dawısınan qural retinde paydalanıwı múmkin. Aste, tınısh dawıs balaǵa jaqsılaw tásir etiwin pedagog biliwi zárúr. Balaǵa qattılaw hám qatań tapirish múmkin, biraq bunda sóz sesler uyǵınlıǵıı balaǵa tınıshlantıratuǵın tásir etiwi kerek. Tómendegi tárbiyashiniń sóylew mádeniyatına tán bolǵan qurallardı pedagog -tárbiyashi unutpasligi kerek: 1. Sóylew mádeniyatı tárbiyashiniń ruwxıy -etikalıq kámalı strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Zero sóylew, milletimiz erisken mádeniyat dárejesin kórsetiwshi, óz ana tilimizge ıqtıqattı kórsetiw etiwshi jaqtı hám isenimli dálil bolıp tabıladı. 2. Sóylew mádeniyatı tárbiyashilerdi ruwxıy hám materiallıq dárejesi menen hám de kórkem ádebiyatqa baylanıslı tildi jetilisken biliwi menen basqa kásip iyelerinen málim mániste ajıratıp turadı. 21 3. Sóylew mádeniyatınıń sońı maqseti erkin pikir iyesi bolǵan bárkámal áwladtı qanday kásip iyesi bolıp jetiwiwinen qaramastan ruwxıy tárepten tárbiyalaw. 4. Sóylew mádeniyatı — bul, áwele, tárbiyashilerde sóylewiy kónlikpe hám sóylewiy ilmiy tájriybelerdi payda etedi. Bul kónlikpe pedagogikalıq iskerlikte rawajlanıwlasıp baradı, arnawlı miynet hám shınıǵıwlar ornına ilmiy tájriybe asıriladı hám de erisilgen tabıslar sebepli qábilet hám uqıp qáliplesedi. 5. Sóylew mádeniyatına ózbek kórkem ádebiyatqa baylanıslı tilin jetilisken iyelew tiykarında eriwiladi. Onıń ushın tárbiyashi kórkem ádebiyatqa baylanıslı til nizamlıqların biliwi, kórkem ádebiyat dóretpelerin turaqlı oqıp barıwı, qosıqlar yad alıwı jáne onı kórkem oqiy alıwı, radio hám televidenie esittiriwlerin gúzetip barıwı kerek, 6. Sóylew mádeniyatın iyelewdiń taǵı bir kórinisi sóylewiy eliklew bolıp, jas tárbiyashiler ózinden jaqsılaw, shıraylılaw, mánisli hám tásirli sóylew sóyleytuǵın ustaz -tárbiyashılardıń sóylewiy kórkem ónerine háwes menen qarawı hám eliklewi tiykarında úyreniwi múmkin. Tárbiyashiniń pedagogikalıq iskerliginde sóylew texnikasın jetilisken iyelew zárúrli áhmiyetke iye. Zero, sóylew jardeminde oqıtıwshı balanıń sezim-sezimlerin oyatadı, oqıwshılar menen sanalı baylanısti támiyinleydi, tálim-tárbiyaǵa tiyisli maǵlıwmatlardı analitik aqıl etedi. Onıń ushın bolajaq oqıtıwshı, áwele, sóylew sırların, onıń oqıwshılar menen bolatuǵın baylanısde tásir kúshin puqta biliwi kerek.[8] 22 XULOSA Juwmaq etip aytqanda tárbiyashilerdiń jámiyette tutqan ornı kútá úlken bolıp tabıladı. Sebebi olar ertamiz iyeleri bolǵan balalarǵa dáslepki bilim hám kónlikpelerdi qáliplestiredi. Usınıń sebepinen házirgi kúnde mektepge shekem tálim sistemasına bólek itibar berilip atır. Biz bolajaq tárbiyashiler házir jetkinshekke qanday dárejede bilim kónlikpelerdi qáliplestirsak keleshekte olar óz ornın tabıwda sonsha qiynalmaydilar. Búgin jańasha tús kásip etken, zaman talapları dárejesinde remontlanǵan, eń sońǵı marka daǵı oqıw úskeneleri menen úskenelestirilgen MTT lar árman emes áyne haqıyqat bolıp tabıladı. Mámleketimiz gúlleniwi hám reformalardıń tabısı kóp tárepten xalıqtıń bilim dárejesi hám dúnyaǵa kóz qarasına baylanıslı. Shaxstıń tálim-tárbiya salasındaǵı aktivligi, onıń anıq puqaralıq munasábeti. demokratiyalıq isloqotlarga intiluvchanligi belgilengafl maqsetlerge tezirek erisiwdiń zárúrli faktorı bolıp tabıladı. Prezidentimiz aytıp ótkeni sıyaqlı, " Tálim-tárbiya - ań jemisi, lekin áyne waqıtta ań dárejesi jáne onıń rawajlanıwın da belgileytuǵın omil bolıp tabıladı. Sonlıqtan, tálim-tárbiya sistemasın ózgertirmesten turıp sananı ózgertirip bolmaydı. Sananı, oylawdı ózgertirmesten turıp bolsa biz gózlegen joqarı maqset - azat hám obod jámiyeti júzege keliw etip bolmaydı". Shınlapda óz ertangi keleshegine bıyparq bolmaǵan millet, jarıq hám párawan kúnlerin onıń iyeleri bolǵan jetkinshek perspektivasında kórgen millet tálim- tárbiyaǵa bólek itibar qaratadı. Ǵárezsizlik jıllarında Prezidentimiz ǵayratı menen áwele ertangi kún iyeleri bolǵan jetkinshek perspektivası, tálim-tárbiyasına juwapker bolǵan ustaz hám tárbiyashılar kásipine bolǵan munasábet ózgerdi. Jámiyette bul dańqlı hám óz gezeginde oǵada juwapkerli kásip iyelerine salıstırǵanda joqarı húrmet hám itibar mámleket siyasatı dárejesine kóterilgen. 23 Mámleketimiz tálim sistemasında uzaqtı gózlep alıp barılıp atırǵan reformalar búgin tekǵana jámiyetshiligimiz, bálki pútkil jáhánda da úlken itibar menen tán alıw etilip atır. Búgingi kúnde jańa tálim sisteması iskerligin jetilistiriw hám turaqlılashatirish hám de puqaralardıń bilim alıw huqıqların támiyinlewde rawajlanǵan shet el mámleketleriniń tájiriybesi menen bir waqıtta Shıǵıs daǵı oyshıl babalarımızdıń bahasız miyraslarınan da paydalanıw talap etiledi. 24
1. Karimov I. A. Ózbekstannıń óz ǵárezsizlik hám taraqqiy jolı. Tashkent, 1992 jıl 2. Karimov I. A. Azat hám obod watan, erkin hám jetkilikli turmıs - sońı maqsetimiz. Tashkent, 2000 jıl. 3. Karimov I. A. “Bárkámal áwlad ármansi” T., 1996 jıl 4. Karimov. I. A. «Bárkámal áwlad -Ózbekstan rawajlanıwınıń tiykari». T.., SHarq. 1997. 5. Karimov I. A. “YUksak ruwxıylıq kiyim-kenshekmes kúsh” - Ruwxıylıq.- T., 2008 jıl 6. Ózbekstan Respublikasınıń «Tálimi tuwrısında»gi Nızamı. 2020 7. Ózbekstan Respublikası mektepge shekem tálimge qoyılǵan Mámleket talapları. 2018. 8. “Dáslepki qádem” mektepge shekem tálim shólkeminiń mámleket oqıw programması. Tashkent- 2018. 9. Ózbekstan Respublikası mámleket mektepge shekem tálim muassasi tuwrısında qaǵıyda.-. T.:2017. 10.. F. R. Ílayıqova, Sh. Q. Toshpo'latova, N. M. Kayumova, M. N. Eń úlkenova. Mektepge shekem pedagogika.-T.:Oylaw, 2019. 11. voxidov M.. «Balalar psixologiyasi» Tashkent. 2002 y. 12. vohidov M. v. Mektepge shekem tárbiya psixologiyasi. T., “Oqıtıwshı”, 2004 13. Davletshin M. G. hám basqalar. Jas dáwirleri hám pedagogikalıq texnologiya. T., 2004 14. G'aybullaeva M., D. Gaybullaeva, Bir jastan úsh jasqa shekem bulgan balalar tárbiyası, T., Ílım-ziyo baspası, 2006 jıl. 15. Ivanov P. I., Zuffarova M. E. Ulıwma psixologiya., T., 2008 jıl 16. Ibragimov X., Ol. Yuldoshev Pedagogikalıq psixologiya, Uzbekiston filosofları milliy jámiyeti baspası, T., 2009 jıl. 25 17. Balalar bog'chasining úlken tárbiyashisi - Tashkent.: 2001. 18. Krutetskiy v. A. Pedagogikalıq psixologiya tiykarları. T., “Oqıtıwshı”, 1996 19. Leventuev P., A. Askarxujaev, B. Chudnovskiy, M. voxidov «Balalar psixologiyasi ocherklari». 2003 20. Loginova v. I., P. G. Samorukovalar redaktorı astında «Mektepge shekem tárbiya pedagogikası». «Tárbiyashi» T., 2001 y. 21. Nıshanova Z., Alimova G. Balalar psixologiyasi hám oqıtıw metodikası. T., 2007 y. 22. Nıshanova Z. T. «Balalar psixologiyasi» ukuv kullanma.- T., 2006 y. 23. Norbosheva M. Balalar Psixologiyasi. T., 2002 jıl 24. Raximova N. " Kuyla, aftapim". Tashkent 2006 jıl 25. Xasanboeva O. Ol hám basqalar. «Mektepge shekem tálim pedagogika». T.., «Ílım ziyo» 2006. 26. Yusupova P. «Mektepge shekem tárbiya pedagogikası» «Tárbiyashi» T- 2003 y. 27. " Ózbekstanda mektepge shekem tálim sistemasın modernizaciyalaw -joqarı ruwxıylıqlı keleshek áwladtı tárbiyalaw negizidir" temasındaǵı respublika ilimiy-ámeliy konfrenciyası materialları. Tashkent - 2009 jıl. 28. SHerbakov A. I. Jas psixologiyasi hám pedagogikalıq psixologiyadan praktikum. T., 2001 29. G'aybullaeva M., D. Gaybullaeva, Bir jastan úsh jasqa shekem bulgan balalar tárbiyası, T., Ílım-ziyo baspası, 2006 jıl. 30. G'aybullaeva M., " Perzentlerimizdi allalab. erkalab o'stiramiz". T., 2006 jıl 31. G'oziev E. Psixologiya. T., “Oqıtıwshı”, 2004 32. www. Ziyo. net 33. http;//www. Zio-net. uzb/ 26 Download 37.88 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|