I bap. Qaraqalpaq xalíq dóretpeleri tema: Qaraqalpaq xalíq qosíqlarí Jobası

Yaramazan. Qaraqalpaq salt jırlarınıń birine yaramazan kiredi. Yaramazan qosıqları xalıq dástúrinen orın alǵan aytımlardıń biri.
Ata-babalarımız bir aylıq oraza tutqan waqtında aydıń basında, ortasında hám aydıń ayaǵında yaramazan aytılatuǵın bolǵan.
Yaramazandı eski waqıtlarda adamlar ózine kásip etip bir topar jaslar birlikte xor bolıp aytqan. Yaramazan tek oraza ayında ǵana aytılıp qoymastan ol taza túsken kelinshektiń yamasa er jetip turǵan qızdıń úyiniń qasına barıp aytatuǵın bolǵan. Solay etip, yaramazannıń bir neshe túrleri bar. Mısalı:
Mınaw úydiń esigi erbenedi
Tórinde altın besik terbenedi
Yaramazan aytqanǵa ne beredi.
Naqıratı:
Ári-sháriy…………
Mınaw úydiń esigi shap-shaq ǵana
Ishinde bir jeńgem bar appaq ǵana
Bizge oramal túyip qoyıptı saqlap ǵana.

Mısal: Oraza ayında aytılatuǵın yaramazan.

Qara úydiń shańaraǵı shap shaq ǵana,
Ishinde bir jeńgem bar appaq ǵana,
Bizge ol belbew tigip saqlap qoysa,
Biz baramız elimizge maqtap ǵana.
Muń-sher. Salt-dástúr qosıqlarınıń ishinde áyyemgi zamanlardan berli kiyatırǵan hám de ádebiyatta óz aldına tarmaq bolıp qáliplesken qosıqlardıń biri bul muń-sher qosıqları. Hár bir xalıqtıń turmıs tariyxında qayǵılı waqıyalar kóp bolǵan. Xalıq jawgershiliktenezilip,olar jerinen, suwınan, jasap turǵan aymaǵınan, súygen ullarınan, batırlarınan ayrılǵan waqti’nda xalıq ózleriniń qayǵı - hásiretlerin qosıq arqalı bildirgen. Bul qosıqlar muń-sher jırları dep atalǵan. Olar bir neshe túrlerge bólinedi: xoshlasıw, esittiriw, kewil aytıw, sıńsıw jırlarınan ibarat.
Muń-sher jırlarınıń bir túri bul joqlaw bolıp, xalıqtıń ómirinen kelip shıǵıp olar dástúrge aylanǵan. Joqlawdı elge, xalıqqa xızmet etken el azamatlarına, olardıń el tınıshlıǵına, xalıq turmısınıń jaqsılanıwına islegen xızmetlerisóz etilip aytılǵan. Joqlawdı hayallar aytqan hám ayırımları onı ózine kásip etip júrgen. Óziniń azamatın joǵaltqan úy, joqlaw aytıwshı hayallardı shaqırıp joqlaw ayttırǵan ha’m bul dástúr kóp zamanlarǵa deyin xalıq arasında jasap kelgen.