I bob. Bitiruv malakaviy ishi yuzasidan tahlillar

Ma’lumotlar bazasi modellarini tuzish. Ierarxik, semantik, tarmoqli, relyatsion ma’lumotlar modellari

Ierarxik tizimlar. IBM firmasining Information Management System (IMS) tizimi tipik vakil bo’ladi. Uning birinchi versiyasi 1968 yilda paydo bo’ldi. Hozirgacha ko’pgina ma’lumotlar bazasi uni quvvatlaydi.
Ma’lumotlarning ierarxik strukturasi. Ierarxik MB tartiblangan daraxtlar to’plamidan tuziladi. Yanada aniqrog’i bir xil turdagi daraxtlarning bir necha tartiblangan nusxalari to’plamidan iborat bo’ladi. Daraxt turi bitta “ildizli” tur yozuvidan va tartiblangan bitta yoki bir necha daraxt osti turlardan (ular har biri daraxtning turidir) tashkil topgan bo’ladi. Daraxt turi umuman olganda ierarxik ravishda tashkil topgan yozuvlar turlari to’plamini tasvirlaydi. Ushbu model satx,
tugun, bog’lanish kabi parametrlar bilan tavsiflanadi. Uning ishlash tamoyili shundayki, quyi satxdagi bir nechta tugunlar bog’lanish yordamida yuqoriroq satxdagi bitta tugun bilan bog’langan bo’ladi. Tugun - bu ierarxiyaning berilgan satxida joylashgan elementning axborot modelidir.
Ma’lumotlar ustida ish yuritish. Ierarxik tashkil qilingan ma’lumotlar bilan ish yuritishda quyidagi operatorlarni misol tariqasida namuna qilib olish mumkin:
-MB ko’rsatilgan daraxtini topish;
-Bir daraxtdan ikkinchisiga o’tish;
-Bitta yozuvdan boshqa daraxt ichiga kirish;
-Bitta yozuvdan ierarxiya tartibida boshqasiga o’tish;
-Yangi yozuvni ko’rsatilgan pozitsiyaga qo’yish;
-Joriy yozuvni o’chirish;
-Butunlikni chegaralash.
Iyerarxik tizimlarda MBlarini namoyish etish uchun ayrim formalar qo’llanadi hamda iyerarxiyaga qo’yilgan cheklovlar yuqorida keltirilgan MB namoyish etish operatorlari sifatida quyidagi iyerarxiya ko’rinishida bo’lishi mumkin.

Id_xodimlar		Familyasi	Ismi	Otasini_ismi	Tug’ulgan_yili		Lavozimi	Telefon_ raqami

Id_abituriyent

Abituriyent

Manzil

Imtiyoz

Fakultet

Muta-xassislik

Qabul_sanasi

Telefon _raqami

Id_hujjat		Nomi	Bo’lim	Topshirilgan_sanasi	Saqlash_muddati		Masul_shaxs	Telefon_ raqami

Id_abituriyent

Abituriyent

Manzil

Imtiyoz

Fakultet

Mutaxas- sislik

Qabul sanasi

Telefon raqami

Semantik tarmoq modeli. MBning semantik tarmoq modeli ierarxik modelga o’xshashdir. U ham tugun, satx, bog’lanish kabi asosiy parametrlarga ega. Lekin semantik tarmoq modelida turli satxdagi elementlar orqali erkin, ya’ni har biri hamma bilan bog’lanish qabul qilingan.
Tarmoqlar tizimi. Bu tizimnimg tipik vakili Cullinet Software, Inc. kompaniyasiga qarashli Integrated Database Management System (IDMS) tizimidir. Bu tizim ko’pchilik operatsion tizim boshqarishida IBM firmasi klas mashinalarini ishlatish uchun mo’ljallangan. Tizimning arxitekturasi Integrated Database Management System (IDMS) dasturlash tili bo’yicha komitetning Conference on Data Systems Languages (CODASYL) tashkiloti taklifiga asoslangan. Bu tashkilot Kobol dasturlash tiliga ma’suldir.
Ma’lumotlarning tarmoqli strukturasi. Malumotlarni tashkil qilishga bo’lgan tarmoqli yondashish ierarxik kengaytmali bo’ladi. Ierarxik strukturali yozuv – avlod bitta ajdodda aniq bo’lishi kerak. Ma’lumotlarning tarmoqli strukturasida esa avlodlar ajdodlardan istalgan sonda bo’lishi mumkin.
Ma'lumotlar bilan ish yuritish (Manipulyatsiya qilish). Taxminiy opеratsiyalar to’plami quyidagilar bo’lishi mumkin:

• 
  To’plamda bir xil turli yozuvlarda aniq yozuvni topish;
  
• 
  Yangi yozuv tuzish;
  
• 
  Yozuvni yo’qotish;
  
• 
  Yozuvni modifikatsiyalash;
  
• 
  Aloqaga chiqish (ulanish);
  
• 
  Aloqadan o’chirilish;
  
• 
  Boshqa aloqaga chiqish va boshqa.
  

Ma’lumotlarning relyatsion strukturasi. Ma’lumotlarni qayta ishlash uchun to’plamlar nazariyasi ishlatiladi (birlashma, kesishma, farqlash, dekart ko’paytma). Har qanday ma’lumotlarni tasvirlash ikki o’lchovli maxsys turli matematikadan ma’lum aloqa (relyatsion)gi jadvallar to’plamiga keladi.
Relyatsion ma’lumotlar bazasi – bu ma’lumotlarni o’z ichiga oluvchi munosabatlar to’plami va u MB da saqlanishi kerak.
1.Foydalanuvchi bunday MBni jadvallar to’plami deb qabul qilishi kerak. 2.Har bir jadval bir xil tipdagi qatordan iborat va u unikal nomga ega; 3.Har bir qator fiksirlangan sonlar maydon qiymatlariga ega;

4. 
   Jadval qatori bir biri bilan kamida biror bir qiymat bilan farq qiladi.;
   
5. 
   Jadval ustuni bir qiymatli nomga yuboriladi va ma’lumotlarning bir jinsli qiymatlari joylashtiriladi (sana, familiya, butun son yoki pul belgili summa);
   
6. 
   Ma’lumotlar bazasida joylashgan to’liq ma’lumotlar ma’lumotlarning aniq qiymati ko’rinishida tasvirlanadi va ma’lumotlarni tasvirlashning bunday usuli yagona bo’lib hisoblanadi. Umuman olganda jadvallarni bir biri bilan bog’lashning qaysidir maxsus “aloqa” yoki ko’rsQabul komissiyasiasi yo’q.
   
7. 
   Jadval qatorlari va ustunlari bilan ish yuritganda ma’lumotlarning qanday joylashishiga qaramasdan ular qayta ishlanishi mumkin.
   

Ma’lumotlarni saqlash uchun jadvallar sonini minimallashtirishga intilish MB ni yangilashda har xil muammolarga olib kelishi mumkin. Ma’lumotlarning relyatsion modeli uchun relyatsion algebra - munosabat amali qulay vosita hisoblanadi.
Relyatsion algebraning barcha operatsiyalarini bajaradigan ma’lumotlar ustida monipulyatsiya (ish olib boradigan) qiladigan tillar yaratilgan. Bu tillar orasida eng ko’p tarqalgani SQL (Structured Query Language – strukturalashtirilgan so’rov tili) va QBE (Quere-By-Ehample – namuna bo’yicha so’rov). Bu ikki til ham yuqori darajali til bo’lib, uning yordamida foydalanuvchi kerakli ma’lumotlar bilan ish olib borishi mumkin.
Relyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash. Sohalar ma’lumotlar bazasi – bu katta tashkilotlar information tizimlari hisoblanib, ular o’zida bir necha o’nlab MBni saqlaydi. Bu MB har xil bo’limlarda joylashgan o’zaro bog’langan EHM larda joylashgan bo’ladi.
Amaliy ma’lumotlar bazasi – bu bir yoki bir necha amaliy masalalarni yechish uchun zarur bo’lgan birlashtiruvchi ma’lumotlar bazasidir.
MB ni loyihalashtirishning joriy va oldindan ko’rilgan ilovalarga asoslanib yuqori samarali informatsion tizimlarni yaratishni yanada tezlashtirish mumkin.
Shu sabab amaliy loyihalash MBni ishlab chiqaruvchilarni o’ziga jalb qilmoqda. Bunday informatsion tizimlarda ilovalar sonining oshib borishi amaliy MB sonini tez oshirib yubormoqda.
Shunday qilib har bir loyihalash usuli har xil yo’nalishdagi loyihalashtirish natijasiga ta’sirini ko’rsatadi.
Maqsadga erishish uchun loyihalash metodologiyasini tashkil etishda sohali va amaliy usullarni qo’llash samaradorlilik ko’rsatkichiga bog’liqdir. Informatsion tizimlarni loyihalashda bu tizimlarni to’liq tahlil qilish va unga bo’lgan foydalanuvchilar talablarini aniqlashga olib keladi. Ma’lumotlarni yig’ish mohiyatni o’rganish bilan boshlanadi.
MBni loyihalashning asosiy maqsadi – bu saqlanadigan ma’lumotlarni kamaytirish, ishlatiladigan xotira hajmini tejash va ko’p qaytariladigan operatsiyalarni kamaytirishdir.

4.